10.04.1926
Neðri deild: 50. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 419 í B-deild Alþingistíðinda. (112)
1. mál, fjárlög 1927
Frsm. (Tryggvi Þórhallsson):
Það hefði sjálfsagt verið brotaminst og flýtt fyrir afgreiðslu málsins, ef forseti hefði verið eins fljótur að lýsa umræðu lokið í þessu máli eins og þeim, sem afgreidd hafa verið í dag. En jeg get varla búist við því, að umr. um þennan kafla ljúkist á 1 degi, eins og við 2. umr., þar sem nú eru fram komnar 68 brtt. við hann, 19 frá fjvn. og 49 frá einstökum þm. Hækkanir þær, sem fjvn. leggur til, eru samtals 95094 kr., en hækkunartill. einstakra þm. 381200 kr. En þó hefir flogið fyrir, að langhæsta till., 200 þús. kr., verði tekin aftur, svo útkoman verður e. t. v. ekki eins svört og útlit er fyrir. Vil jeg þá víkja að einstökum brtt. fjvn. í þeirri röð, sem þær eru við frv.
Sú fyrsta er við 14. gr. A. b.4, og er á þskj. 297,XXVI. Till. er um það, að sparist fje sakir þess, að prestaköll sjeu óveitt, þá sje kirkjustjórninni heimilt, samkv. till. prestastefnu, að verja alt að einum prestslaunum til þess að greiða ferðakostnað handa prestvígðum manni, einum eða fleirum, til eflingar andlegri samvinnu meðal presta og kristilegra áhrifa á söfnuði úti um land. Út af þeirri till. vildi jeg, ef hæstv. forseti samþ., leyfa mjer að lesa upp kafla úr brjefi, sem fjvn. barst frá Prestafjelagi Íslands:
„Það, sem fyrir stjórn Prestafjelagsins vakir með beiðni þessari, er, að eðlilegt sje, að eitthvað af því fje, er ríkinu sparast við það, að prestar eru ekki í öllum prestaköllum landsins, sje veitt til stuðnings kirkjulegri og kristilegri starfsemi í landinu, með því fyrirkomulagi, að áhugasamir kirkjunnar menn sjeu fengnir til að ferðast um á meðal prestanna, þeim til samvinnu á einhvern hátt. Hvort sú samvinna beinist aðallegast að fundarhöldum, fyrirlestrahaldi, guðsþjónustum eða persónulegum áhrifum í einrúmi, verður reynslan að skera úr. Val manna til slíkra ferðalaga hugsum vjer oss í höndum biskups og stjórnar Prestafjelagsins, og ferðalögin aðallega bundin við þann tíma ársins, sem ferðalög til sveita eru hentust, við sumartímann. Þó hugsum vjer oss, að vetrarferðir gætu einnig komið til greina, einkum til fyrirlestrahalds við námsskeið alþýðuskóla, ef forstöðumenn þeirra æskja þess ....“
Síðan er þess getið, að ein slík ósk hafi þegar fram komið, frá skólastjóranum að Laugum. — Till. þessi virðist nægilega rökstudd í þessu brjefi, og vill fjvn. styðja hana. Telur hún, að þetta geti orðið til mikilla bóta, þar sem það verður andleg vakning og upplyfting fyrir hinar dreifðu bygðir. Ekki þarf að efa það, að kirkjustjórn og prestastefna numdu ætíð velja hæfa menn til þessa starfa. Auk þess vil jeg benda á það að með þessu er ekki farið fram á neinar nýjar fjárveitingar, heldur aðeins að eyða megi nokkru af því fje, sem sparast við það, að prestaköll eru óveitt um nokkurn tíma.
Þá er næsta brtt. nefndarinnar á þskj. 304.III, byggingarstyrkur til stúdentagarðsins, 50 þús. kr. Þess gerist ekki þörf að fara mörgum orðum um þessa brtt. Fyrir Alþingi lá erindi um þetta frá stúdentaráðinu, og auk þess er þetta alkunnugt mál. Það ber öllum saman um, að þennan styrk verður að veita fyr eða síðar, enda hafa hin síðustu þing aðeins skotið honum fram af sjer með þeirri ætlun, að hann verði síðar veittur. Stúdentar hafa sjálfir gengið mjög rösklega fram í fjársöfnun til garðsins og búast við að byrja byggingu hans á næsta ári. Og nú hefir fjvn. komið saman um, að rjett væri að veita helminginn af því framlagi, sem ætlast er til frá ríkissjóði, en leggur áherslu á, að fjársöfnun stúdenta haldi áfram. Jeg vil undirstrika, að engin deila er um það, að þennan styrk eigi að veita, heldur aðeins hvenær það skuli gert. Nefndin vill, að fyrsta sporið sje stigið nú.
Þá er næsta tillaga fjvn. á þskj. 297, XXXII. Hún fer fram á að veita Blönduósskóla eftirgjöf á viðlagasjóðsláni hans.
Þetta eru aðeins eftirstöðvar, því að lánið var upphaflega 11 þús. kr., en er nú aðeins rúmar 7 þús. kr. Þess var getið við 2. umr., þegar rætt var um fjárveitingu til að láta miðstöð í Blönduósskólann, að von mundi vera á meiru. Þessi skóli hefir sem sagt engan byggingarstyrk fengið, eins og flestir skólar aðrir, og virðist síst ástæða til að hafa hann að olnbogabarni. Er hann í alla staði maklegur besta stuðnings og alveg einstakur í sinni röð. Er þessi till. því fram borin. — Nú er fram komið nýtt frv. um þennan skóla í Ed., en fjvn. hefir ekki sjeð ástæðu til að láta það hafa áhrif á till. sínar. — Annars er annar hv. þm. í fjvn., sem er nákomnari og kunnugri þessu máli. Vænti jeg, að hann útskýrir það frekar, ef þörf gerist.
Þá var því áðan lýst af forsetastóli, að von er á einni brtt. enn, en henni er ekki útbýtt ennþá, svo að jeg fjölyrði ekki um hana. Sú brtt. er við 14. gr. B. XIII. 6, styrkur til byggingar barnaskólahúsa. Nefndin vill fallast á að hækka þennan lið nokkuð, en þó ekki eins mikið og flm. brtt. á þskj. 297,XXXI fara fram á. Vill hún því fara bil beggja. Annars ræði jeg ekki frekar um þessa brtt., sakir þess að henni er ekki útbýtt enn, og vona að heyra frá hv. flm. brtt. á þskj. 297,XXXI, hvað þeir hafa fram að færa.
Þá koma 4 brtt. frá nefndinni á þskj. 297,XXXIV. um framlög til skóla í sveit. Tvær þeirra eru um nýjar miðstöðvar í skóla, að Eiðum og Núpi í Dýrafirði. Áður hafa verið samþyktar fjárveitingar til tveggja miðstöðva í Blönduósskóla og mentaskólann í Reykjavík. Það er vitanlega alveg það sama, sem mælir með þessu: að hjer er um raunverulegan sparnað að ræða, minni kolaeyðslu, minni eldhættu, heilnæmari húsakynni og vinnusparnað.
Þess vegna telur nefndin sjálfsagt að mæla með þessari fjárveiting. Um miðstöðina í Eiðaskóla vil jeg sjerstaklega taka það fram, að sá skóli er algerlega ríkisskóli, og er nú einmitt verið að reisa þar skólahús. Virðist því alveg sjálfsagt að setja þar miðstöð um leið, ef á annað borð á að setja hana þar. Fyrir nefndinni lá umsögn og áætlun Guðjóns Samúelssonar um þessa miðstöð. Áætlar hann kostnaðinn 14 þús. kr., og kemst auk þess svo að orði, að hún yrði „töluvert ódýrari í rekstri“ en ofnar, og að 3000 kr. sparnaður yrði í ofnakaupum. — 2. liðurinn er styrkurinn til unglingaskóla utan Reykjavíkur. Þessi hækkun er sett inn í samráði við fræðslumálastjóra og er sjálfsögð afleiðing af því, að skólunum fjölgar. Ríkið styrkir skólabyggingar og verður því að hækka styrkinn til rekstrar þeirra, ef hann á að vera hlutfallslega jafnmikill og áður. Fræðslumálastjóri gat þess jafnframt, að hann teldi æskilegt, að liðkað væri um skilyrðin fyrir nemendafjölda og lengd skólatíma fyrir því að smærri skólar í sveitum fengju styrk. Tjáir fjvn. sig því samþykka fyrir sitt leyti. — Þá er 3. liðurinn, styrkur til Björns Jakobssonar íþróttakennara, til þess að reka íþróttaskóla í Þingeyjarsýslu. Þar er um óvenjumerkilegt mál að ræða, en þar sem svo var að heyra við 2. umr., að það sætti nokkurri andúð, finn jeg sjerstaka ástæðu til að fara um það nokkrum orðum. Mál þetta er alveg óvenjulega vel undirbúið og svo vel boðið um fjárframlög af þeirra hálfu, sem að standa, að sjerstök ástæða er til, að ríkið styrki af sinni hálfu. Skal jeg fyrst láta þau skjöl tala, sem lágu fyrir nefndinni.
Fyrst vil jeg, með leyfi hæstv. forseta, lesa upp kafla úr brjefi frá þrem merkum Þingeyingum, Jóni Gauta Pjeturssyni. Sigurði Bjarklind og Arnóri Sigurjónssyni skólastjóra að Laugum:
„.... Vjer þurfum að fá íþróttaskóla hjer á landi, þar sem hægt er að kenna þjóðlegar og almennar íþróttir: fimleika, sund, glímur, skíða- og skautahlaup og aðrar útiíþróttir. Og þessar íþróttir þarf að kenna svo, að nemendur verði færir um að kenna þær öðrum eða stýra íþróttaiðkunum heima í sveit sinni. Skólinn þarf að vera kennaraskóli í íþróttum. Og til þess að öll skilyrði geti verið fyrir hendi um gott skipulag og aðstöðu, þarf að velja honum stað í sveit.
Þetta er ekki nýmæli. Hugmyndin er gömul hjer, og samskonar stofnanir eru til erlendis. Það má fullyrða, að allir, sem skilja gildi íþrótta, viðurkenni nauðsyn þessa máls og aðeins erfiðleikarnir við framkvæmd þess og kostnaður hafi tafið fyrir því, og geti tafið fyrir því enn.
Vjer, sem undir þetta erindi ritum, höfum verið hvattir til að benda Alþingi Íslendinga á einfalda lausn í þessu máli: stofnun íþróttakennaraskóla í nágrenni við Alþýðuskóla Þingeyinga. Skilyrði til þessa eru ákjósanleg. Nú er þegar til góð yfirbygð sundlaug við alþýðuskólann; skíðabrekkur eru þar í besta lagi, hægt að hafa vald á heitu vatni til að fá skautasvell, og mjög auðvelt að koma upp ágætum leikvöllum í næsta nágrenni. Alþýðuskólinn gæti notið íþróttakenslu íþróttaskólans, en nemendur íþróttaskólans aftur á móti kenslu (fyrirlestra) í alþýðuskólanum, og báðir þannig notið góðs af samvinnunni. En tvent vantar samt, sem alþýðuskólinn verður þó að fá fyr eða síðar íþróttakennara og fimleikahús, ásamt nokkurri viðbót við nemendaíbúðir.
Þetta mál hefir verið rætt við Björn Jakobsson fimleikakennara í Reykjavík.
Alþýðuskóli Þingeyinga er í æskusveit hans, og oss er kunnugt um, að það var æskudraumur hans að koma upp íþróttaskóla, slíkum sem þessum. Björn hefir tjáð oss, að hann væri fús til að beitast fyrir því að koma hjer upp íþróttaskóla, þó að hann yrði ekki meir studdur til þess í bráð af íslenska ríkinu heldur en svo, að hann fengi að halda þeim launum, er hann hefir nú, þó hann flyttist norður. Oss er kunnugt um, að fleiri fimleikakennarar myndu fást til þessa, þeir er kynst hafa allri aðstöðu, en Björn er sá maður, er vjer viljum fá, meðal annars vegna þess, að hann er hjeðan upp runninn ....“
Þá vil jeg leyfa mjer, með samþykki hæstv. forseta, að lesa upp örstuttan kafla úr brjefi, sem Björn Jakobsson sendi Alþingi:
„Jeg hugsa mjer, að skólinn geti í framtíðinni rúmað 12–15 nemendur, að minsta kosti, og að þangað sæki íþróttamenn, er vilja læra til hlítar þær helstu íþróttir, sem hægt er að iðka hjer á landi, sjer í lagi leiðbeinendur íþrótta fyrir ungmennafjelög og íþróttafjelög og einnig kennarar við skóla landsins; því að innanlands er enginn skóli, er veiti tilsögn og fræðslu um íþróttakenslu, nema fimleika. Eins og veðurfar er hjer á landi, eru það einmitt vetraríþróttir, skíðafarir og skautahlaup, sem eiga að verða öndvegisíþróttir þjóðarinnar.
Umsækjendur í Þingeyjarsýslu hafa farið fram á það, að jeg fengi að halda sömu launum við íþróttaskólann eins og jeg hefi við mentaskólann. Var það gert í samráði við mig og bygt á því, að sýnilegt var, að jeg yrði að koma upp nauðsynlegum húsakosti skólans vegna. Samþykki Alþingi umsókn þessa, vil jeg skuldbinda mig til þess að hafa, án frekari fjárframlaga úr ríkissjóði, komið upp hæfilega stóru fimleikahúsi fyrir fimleikaskólann innan fimm ára eftir að skólinn tekur til starfa, og sje það hús eign skólans og Laugaskólans ....“
Það, sem hjer er um að ræða, er: í fyrsta lagi, að Björn Jakobsson, lærðasti og besti íþróttakennari landsins, vill beita sjer fyrir málið og taka við forstöðu slíks skóla. Í öðru lagi er aðstaðan til þess að reka skólann hin besta, sem verið getur, þar sem sundlaug er til, þar sem aðstaða til útiíþrótta er hin besta og þar sem alþýðuskóli starfar jafnhliða og nemendur hans geta notið íþróttakenslunnar og nemendur íþróttaskólans alþýðufræðslunnar. Í þriðja lagi ætlar forstöðumaður að skuldbinda sig til, án frekara framlags úr ríkissjóði, að reisa nauðsynleg hús innan ákveðins tíma, en notast við hús alþýðuskólans þangað til. Í fjórða lagi vil jeg ekki efa, að öllum sje ljóst, hve líklegt til gagns það væri, að slík stofnun væri reist. Jeg vil telja það orðið alment viðurkent, hver nauðsyn íþróttaiðkanir eru fyrir heilsu manna. Meiri hl. fjvn. — því að því miður klofnaði nefndin um þetta — þótti sjálfsagt að koma á móti slíkum áhuga í öðru eins gagnsemdar- og þrifnaðarmáli. Nefndinni þótti rjettara form, að styrkurinn væri veittur til forstöðumanns til skólahaldsins, því að þá verður hann ekki greiddur nema skólanum sje haldið uppi. Þar sem jeg trúi fastlega á gagnsemi þessa máls, vil jeg mæla eindregið með því. — Þá er 4. liðurinn, umbót á skólahúsinu á Núpi í Dýrafirði. Það er ætlun skólastjórans: í fyrsta lagi að setja miðstöðvarhitun í húsið og í öðru lagi að bæta vatnsleiðsluna til skólans. Skólastjóri sækir um 3500 hr. styrk til þessa, en vitanlegt er, að það kostar miklu meira. Skólinn er einstaks manns eign, en öllum ber saman um, að hann sje sjerstaklega góðs maklegur. Skólinn er, eins og kunnugt er, rekinn af sjera Sigtryggi Guðlaugssyni, og hefir hann fengið ágætt orð fyrir mikið og gott starf. Nefndin vill veita þennan styrk, þó að skólinn sje í eign „privat“manns. Get jeg vísað til fyrri ummæla um, að rjett sje að veita fje til miðstöðva í skólum. Annars getur hv. þm. V.-Ísf. (ÁÁ) gefið nánari upplýsingar um þennan skóla.
Þá er nýr liður við 14. gr. 13. XIX, um að veittt 1000 kr. styrk til þess að gefa út landslagsuppdrátt af Íslandi. Um þetta lá erindi fyrir nefndinni frá Sambandi íslenskra barnakennara. Í núgildandi fjárlögum eru veittar í þessu skyni 1500 kr. Ætlast nefndin til, að þetta sje lokastyrkur. Það er óhætt að fullyrða, að hjer er um þarfa útgáfu að ræða, og þar sem samband íslenskra barnakennara er útgefandinn, er áreiðanlegt, að þetta er ekki gróðafyrirtæki, heldur kemur styrkurinn fram í lækkuðu verði á kortunum fyrir börnin.
Þá er 15. gr. Þar er farið fram á launauppbót til 1. og 2. bókavarðar við Landsbókasafnið, 500 kr. handa hvorum. Frá báðum þessum mönnum lágu erindi fyrir nefndinni. Það er enginn efi á, að þessir menn bera hlutfallslega minna úr býtum en hliðstæðir starfsmenn. 1. bókavörður óskar að verða hliðstæður adjunktum við mentaskólann. Er þó vinnutími hans lengri og sumarfrí sama sem ekkert. Annar bókavörður bendir á, að laun sín lækki við það, að hann flyst úr aðstoðarbókavarðarstöðu í þetta embætti, og vill fá jöfn laun og 1. bókavörður. Nefndin vildi ekki hrófla við launalögunum, en fanst sanngjarnt að veita þessa úrlausn.
Þá lá fyrir erindi frá Bjarna Sæmundssyni, þar sem hann óskar að bætt sje við Náttúrufræðifjelagið 1500 kr. handa aðstoðarmanni. Rökstyður hann það svo, að störf við safnið hafi mjög vaxið, því hafi m. a. bæst jurtasöfn, sem þurfi mikla umhirðu. Hæfur maður er fáanlegur til að taka að sjer starfið fyrir þessa litlu borgun, maður, sem stundað hefir náttúrufræði, þó ekki hafi hann tekið próf. — Nefndin hefir fallist á að hækka þennan lið.
Þá kemur till. um fjárveitingu handa þeim frændunum Helga og Gunnlaugi Briem. Þeir eru báðir kunnir deildinni, voru báðir bornir fram síðast. Var annar feldur með hærri upphæð en hjer er farið fram á, en hinn tekinn aftur í bili. Fjvn. telur þessa menn alveg sambærilega. Við 2. umr. var gerð grein fyrir, hvað þeir ætluðust fyrir. Það er kunnugt, að þeir eru báðir efnilegir menn, og stunda báðir nauðsynlegt nám.
Út af 14. lið 16. gr., um viðbótina til efnarannsóknarstofunnar, skal jeg taka það fram af nefndarinnar hálfu, að svo er til ætlast, að framvegis verði gefin út árleg skýrsla um starfsemi þessarar stofnunar, eins og tíðkast erlendis. Hingað til hefir það ekki verið hægt, vegna annríkis forstöðumannsins og lítillar fjárveitingar til stofunnar.
Þá er næst 2000 kr. hækkun til bryggjugerða og lendingabóta. Nefndin hefir fengið nýjar upplýsingar frá vitamálastjóra um bryggjuna á Húsavík. Það, sem nefndin bygði á áður, var ekki ábyggilegt, og því var nauðsynlegt að hækka liðinn vegna þessarar bryggju, í samræmi við þessar nýju upplýsingar vitamálastjóra.
Þá leggur nefndin til að hækka starfslaun manns þess er vinnur að leiðbeiningum við húsagerð í sveitum. Fyrir nefndinni lá erindi frá þessum manni, Jóhanni Kristjánsyni, og fer hann þar fram á að verða settur á bekk með ráðunautum Búnaðarfjelags Íslands. En þeir fá 3000 kr. byrjunarlaun með dýrtíðaruppbót, er hækka á 10 árum upp í 4000 kr. Ef sú regla gilti um Jóhann Kristjánsson, hefðu laun hans átt að verða 4000 kr. fyrir 3 árum. Jóhann Kristjánsson gat þess, að hann mundi ekki treysta sjer til að halda starfinu áfram nema hann fengi launaviðbót. Nefndinni er kunnugt um, að þessi maður hefir staðið mjög vel í stöðu sinni. Hún telur hann yfirleitt mjög þarfan starfsmann og álítur rjett að hækka laun hans sem þessu nemur.
Þá eru tvær smátillögur v ið 18. gr., um styrk handa tveimur ekkjum og tveimur póstum. Guðný Jónsdóttir er ekkja Björns Bjarnarsonar sýslumanns og alþingismanns. Hún hefir hingað til ekki fengið slíka viðbót. Fyrir nefndinni lágu fullnægjandi upplýsingar um, að fyllsta þörf væri á að veita þennan styrk. Kirstín Þ. Blöndal er ekkja Ásgeirs Blöndals læknis, sem var ágætur starfsmaður. Lágu einnig fyrir fullnægjandi upplýsingar um hennar þörf.
Þá eru smáupphæðir til tveggja pósta. Um Jens Þórðarson lágu fyrir upplýsingar um sjerstakar ástæður. Hann er blindur. Hitt er ný umsókn. Böðvar Sigurðsson er 23 ára póstur, mjög samviskusamur maður, en hniginn að aldri og heilsubilaður.
Í raun og veru eru ekki fleiri till. frá fjvn. Þó að standi á þskj. 297, að LXIX. liður sje frá fjvn., er hann í raun og veru frá skrifstofu Alþingis. En þar er ekki um annað en rjettmæta tilfærslu að ræða.
Hefi jeg svo ekki ástæðu til að tala meira.