12.05.1926
Neðri deild: 77. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 346 í C-deild Alþingistíðinda. (2102)
97. mál, kvennaskólinn í Reykjavík
Frsm. meiri hl. (Þórarinn Jónsson):
Jeg hefi lofað hæstv. forseta (BSv) því, að segja ekki nema örfá orð, og jeg vil ekki vekja neinar deilur um þetta mál, en vildi hinsvegar gjarnan, að ekki þyrfti að verða mjög langar umr. um það. Mjer er þetta ekki neitt kappsmál, svo að það er ekki þessvegna, að jeg er heldur að ýta undir, að það verði afgreitt nú, heldur af því að mjer kemur það við. En jeg þykist vera alveg laus við að hafa nokkuð leitast fyrir um það hjá hv. þm., hvernig þeir mundu greiða atkv. um það.
Það er öllum kunnugt, að á síðasta þingi kom fram frv. í Ed. um það, að ríkið tæki að sjer kvennaskólann í Reykjavík, og jafnharðan kom fram brtt. um það, að ríkið tæki líka að sjer kvennaskólann á Blönduósi. Þetta mál fjell þar, en nokkuð snemma á þessu þingi fór að bóla á því, að þetta mál mundi verða tekið upp af stjórninni, og fór svo, að hún lagði frv. fyrir þingið um þetta efni, án nokkurrar tilhlutunar frá minni hendi, og var þá álitið rjettara að taka kvennaskólann á Blönduósi með. Þegar málið var komið af stað, var leitað umsagna sýslunefndanna í Húnavatnssýslum báðum, og jeg held, að þær hafi báðar svarað því til, að þær væru samþykkar því að afhenda ríkinu skólann, ef þetta frv. yrði samþykt hjer, og jeg skal þessvegna leyfa mjer að lesa hjer upp skeyti frá sýslunefnd VesturHúnavatnssýslu, þar sem hún segir, að sýslunefndin hafi samþykt fyrir sitt leyti að afhenda ríkinu kvennaskólann á Blönduósi, með þessum skilyrðum:
„Sýslunefnd Vestur-Húnavatnssýslu samþykkir fyrir sitt leyti að afhenda ríkissjóði kvennaskólann á Blönduósi með þessum skilyrðum: A. Ríkissjóður tekur að sjer kvennaskólann með öllum eignum og skuldum, eins og það stendur, er afhending fer fram. B. Ríkissjóður tekur að sjer að reka skólann áfram á Blönduósi í líku sniði og nú er, og má aldrei leggja hann niður nje breyta honum í þá átt, að hann verði fjarlægari því að vera hagnýtur húsmæðraskóli en nú er.“
Jeg les þetta upp vegna þess, að jeg vii taka það fram hvað þessum skóla viðvikur, að það er ekki sótt sem neitt kappsmál frá hjeraðanna hálfu, og vilja þau jafnframt hafa hönd í bagga með því, hvernig skólinn verður rekinn eftirleiðis.
Þegar ræða skal um þetta mál, þá kemur vitanlega fyrst til greina það samræmi, sem kynni að verða á milli þessara skóla og annara, sem ríkið hefir tekið að sjer, og jeg held því fram, að þessir skólar sjeu algerlegir hliðstæðir búnaðarskólunum, þar sem þeir eru reknir sem sjerskólar, og að þeir sjeu í einu og öllu óviðkomandi unglingaskólum í landinu, þegar þeir eru komnir í það snið, eða hagnýttir með algerðri sjerþekkingu fyrir kvenmenn. Þegar jeg lít á þessa skóla báða, vil jeg geta þess um kvennaskólann í Reykjavík, að mjer finst, að hann sje í raun og veru ekki að öllu leyti sjerskóli, vegna þess að þar er meira af gagnfræðamentun en sjermentun. En á hitt er líka að líta, að við þann skóla er miklu meiri sjermentun fyrir konur, og ýms handavinna, en nokkru sinni verður kend í unglingaskólum, og auk þess er þar matreiðslukensla í sjerstakri deild. Að vísu mun það vera svo, að ekki eru allir nemendur skólans í húsmæðradeildinni, en jeg býst við, að þó svo sje nú, þá mundi skólinn engu að síður geta komist í það horf, þó að ríkið tæki að sjer skólann, heldur miklu fremur, og þá hefir líka þingið altaf í sinni hendi allar framkvæmdir og gæti gert kröfur um, að skólanum verði haldið í því formi, sem það óskar. Jeg vil um leið og jeg minnist á þessa sjermentun geta þess, að forstöðukona skólans hefir beðið mig að geta þess, ef þetta mál kæmi hjer til umræðu í dag, að ef hv. þm. vildu skoða handavinnu kvennaskólanemenda, þá væru þeir velkomnir þangað nú og á morgun, til þess að geta sannfært sig um, að þessi skóli er meira en nafnið eitt sem sjerskóli.
Aftur á móti vil jeg í framhaldi af þessu láta þess getið, að kvennaskólinn á Blönduósi hefir altaf verið sjerskóli, en er nú rekinn sem almennur húsmæðraskóli. Hann vantar því ekkert á móts við búnaðarskólana nema það, að vera rekinn á kostnað ríkissjóðs.
Námsgreinar skólans hafa verið: íslenska, stærðfræði, heilsufræði og uppeldisfræði, sem kent hefir verið í fyrirlestrum, og ef tími hefir unnist til, hefir einnig farið þar fram í fyrirlestrum kensla bæði í sögu og landafræði.
Þegar litið er á fjárhagshliðina, þá er frá mínu sjónarmiði og meiri hl. nefndarinnar það ekki aðalatriðið. Eins og sjá má á nál. er aðalatriðið það, að skólarnir verði gerðir svo úr garði, að þeir nái tilætluðu gagni. Ef nú er litið á kostnaðarhliðina og hvernig hún mundi breytast, þá leggur Reykjavík skólanum hjer alt, sem hann þarf. Kostnaðurinn yrði þá hinn sami, nema ef bygt yrði. En yrði í það ráðist, hefir þingið það í höndum sínum og gerði ekki, nema að full nauðsyn væri á.
Um Blönduósskólann er það að segja, að hann má kallast vel stæður; hann á hús, innbú talsvert og útihús, er alt nemur um 100 þús. krónum. En á öllu þessu hvílir um 7 þús. kr. skuld. Það getur því ekki talist óefnilegt fyrir ríkið að taka hann að sjer. En það liggur fyrir að gera þar ýmislegt, sem talsverðan kostnað hefir í för með sjer, eins og t. d. að byggja leikfimisskála. Það hefir farist fyrir að koma því í framkvæmd, enda hefi jeg ekki lagt mikla áherslu á það, mest þó fyrir þá sök, að mjer hefir virst ríkissjóður þann veg á sig kominn, að jeg hefi kveinkað mjer við að leita á náðir þingsins um fjárframlag til byggingarinnar.
Í sambandi við þetta vil jeg taka fram, að skólinn hefir viljað vinna þjóðnytjastarf, og ætti að halda því áfram, þó að ríkissjóður taki hann að sjer. En þegar borið er saman við það, að einstakir þm. eru altaf að reyna að leita styrks handa skólanum, sem misjafnlega gengur, þá er það skaði stofnuninni, hvað það dregst, að ríkið taki að sjer reksturinn. Í þessu liggur kostnaður ríkissjóðs, en hann kemur bara seinna.
Jeg get ekki stilt mig um að geta þess, jafnhliða því, sem vakað hefir fyrir mjer í þessu efni, að einn hv. þm. hjer í þessari deild hefir verið mjer sjerstaklega hjálplegur og veitt mjer meira liðsinni en nokkur annar um fjárstyrk til skólans, en það er hv. þm. Str. (TrÞ), sem skilið hefir þarfir skólans öllum öðrum betur. Jeg er ekki með þessu að slá honum gullhamra, nje að fá hann til þess að greiða atkv. með mjer um þetta mál sjerstaklega, en jeg vildi láta hann njóta sannmælis, því oft hefir mjer gengið erfiðlega að koma fjárbeiðnum mínum, skólanum til handa, í trygga höfn.
Jeg held jeg geti nú bráðum látið máli mínu lokið.
Nál. minni hl., er byggist á því, að þessum sjerskóla verði skipað í flokk með unglingaskólunum, finst mjer ekki á rökum bygt. Þrátt fyrir það, þó að ríkið hafi á sinni könnu að leggja mikið af mörkum til gagnfræðamentunar í landinu, þá verður það að vera á valdi hv. deildar að skera úr, hvort sjerstæðir skólar eigi nokkuð skylt við unglingaskólana. Jeg fyrir mitt leyti lít svo á, að hjer sje ólíku saman að jafna, og virðist mjer því, að dagskrártill. hv. minni hl. komi ekki þessu máli við.
Jeg lofaði að tala stutt og læt mjer þetta lynda, enda vona jeg, að atkv. um málið geti farið fram sem fyrst.