03.05.1926
Neðri deild: 68. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 1297 í C-deild Alþingistíðinda. (2647)
81. mál, Landsbanki Íslands
Frsm. meiri hl. (Magnús Jónsson):
Jeg hefi líklega sýnt andmælendum mínum of mikla sanngirni í síðustu ræðu minni. Eða að minsta kosti skildist mjer það á háttv. frsm. minni hl. (JakM), að hann tæki sjer mjög til inntektar, er jeg sagði, að banki, eins og hann hugsar sjer, yrði ekki með öllu kraftlaus. Það er nú kanske siður sumra að vilja ekki sjá neitt nýtilegt hjá andstæðingunum, en það er ekki minn vandi. Það, sem greinir á í þessu máli, er, hvort banki með seðlaútgáfurjetti eingöngu sje nægilega sterkur eða ekki. Við höfum fallist á, að hann sje ekki nægilega sterkur. Þetta kemur líka greinilega fram í áliti norska ríkisbankastjórans. Hann lýsir þannig löguðum banka sem „passivum“ áhorfanda. Stjórn seðlabanka standi illa að vígi, þegar stjórnir hinna bankanna mæla með þeim fyrirtækjum, sem þær vilja styðja.
Jeg veit ekki, hvort maður á að fara að elta ólar við, hvernig öfug merking hefir verið lögð í ummæli hinna erlendu bankastjóra af hv. andmælendum. Sjerstaklega á það við um það, hvernig hv. þm. N.-Ísf. (JAJ) fór með orð Finnlandsbankastjóra. Hann las upp klausu úr ummælum hans og spurði svo: Því skyldi hann ekki hafa sagt annað, ef hann meinti annað? En jeg spyr: því lagði hann ekki beint á móti því, að Landsbankinn fengi seðlaútgáfurjettinn, ef hann meinti það. Það er ómögulegt að komast hjá því, að Finnlandsbankastjóri segir, að bankinn sje alveg eins fær um að vera seðlabanki, þó hann reki sparisjóðsstarfsemi. Annars er það eftirtektarvert, að sá bankastjóri, sem minst þekkir til hjer, leggur vægast með því fyrirkomulagi, sem við höldum fram. En því meiri kunnáttu sem þeir hafa af högum vorum, því eindregnari eru meðmælin. Jeg býst við því, að það sje mestrar þekkingar að vænta hjá sambandsþjóð vorri, Dönum, enda eru tillögur Axel Nielsen allra eindregnastar í þá átt að rífa niður fyrirkomulag minni hl. Einnig er aðalbankastjóri Noregsbanka eindregið á sama máli. Þegar vitnað er í ummæli forseta sænsku ríkisbankastjórnarinnar, þá er þess að gæta, að hún setur fyrst fram framtíðarhugmyndir sínar um það, hvernig bankamálunum verði best fyrir komið, þar sem alt sje með hymnalagi. En þegar hann talar um, hvað gera skuli nú, þá kveður við alt annan tón. Þá segir hann:
„ — — af þeim beinum uppástungum, sem fyrir liggja: Að fela Landsbanka Íslands seðlaútgáfuna, eða fela hana sjerstakri, þar til gerðri stofnun — — þá er það mitt álit, bygt á ýmsum ástæðum, sem jeg ekki vildi þurfa að koma nánar inn á, að fyrnefndu uppástunguna beri skilmálalaust að velja. Mótbárurnar, sem færa mætti gegn því, að seðlabanki reki sparisjóð og veðdeild, virðast mjer vera ljettvægar eins og hjer stendur á. — — Menn líta sem sje þannig á, og það geri jeg einnig, og ekki að ástæðulausu, að seðlabankinn verði með þessu móti (þ. e. að vera einn) of einangraður, að hann fari þannig á mis við hið æskilega samband við atvinnuvegi landsins o. s. frv.“ — Því næst telur hann verkaskiftinguna ekki hafa „neina verulega kosti að bjóða.“
Þetta mundu nú vera talin fávísleg orð eftir mig og mína líka, en þetta er mikilsvirtur maður á sínu sviði og töluvert frægur fjármálamaður utan síns föðurlands. En þessi forseti sænska ríkisbankans þaullas öll plöggin og taldi sig fullkomlega geta dæmt um þetta mál, eftir gögnum þeim, sem hann hafði í höndum. Háttv. frsm. minni hl. taldi áður allan kraft fólginn í seðlaútgáfunni einni saman, því var það virðingarvert af honum að játa það í seinni ræðu sinni, að bankinn yrði töluvert sterkari, ef hann hefði sparisjóðsfjeð. Enda hygg jeg, að mótstaðan gegn þessu frv. sje kanske mikið sprottin af ótta við það, hvað bankinn verði sterkur. Um þróun bankamálanna hjer sagði hann, að ekki væri hægt að tala, það væru bara orð innantóm og gaspur. En það er auðvelt að sýna, hvert þróun bankamálanna hjer á landi hefir stefnt. Hún hefir ekki stefnt að því, að sá banki, sem með seðlaútgáfuna fór, yrði banki bankanna. En það er gott að búa sig undir það, að gera seðlabankann færan til þess, eins og gert er með þessu frv. Jeg efast ekki um, að það sje rjetta leiðin. Hvað hefir sá stóri skóli, stríðið og afleiðingar þess, kent mönnum í þessum málum? Það er sagt, að það hafi kent mönnum svo mikið, að hver meðalmaður sje nú orðinn eins lærður og lærðir menn voru fyrir stríð. En þessi stóri skóli hefir fært mönnum heim sanninn um það, að bankar, sem eingöngu eru seðlabankar, og bankar bankanna að mestu, eru langt frá því að vera nógu sterkir, þegar verulega reynir á. Slíkir bankar hafa átt erfitt uppdráttar, einkum í Noregi og Svíþjóð, og líkt hefir komið fram víðar. Þá gat hann um það, sem leið út úr ógöngunum, að láta seðlaútgáfurjettinn vera kyrran hjá Íslandsbanka. Jeg fæ nú ekki sjeð, að hverju leyti það er eðlilegra, eins og nú er komið. Það er ekki neitt stökk í því, að fela Landsbankanum seðlaútgáfuna, því að síðan 1924 hefir Landsbankinn haft hana að nokkru, vegna innlausnar Íslandsbanka. Hjer er því ekki um neitt stökk að ræða, heldur hæga, jafna þróun. Þá tók hann upp líkingu minni hl. bankanefndarinnar, að það, að fela Landsbankanum seðlaútgáfuna, væri að taka upp gamalt fyrirkomulag, og væri líkt því, ef við þyrftum að kaupa okkur skip til fiskiveiða, þá keyptum við okkur seglskip, í stað þess að kaupa gufuskip. En þessi líking haltrar allmikið. Hjer er aðeins að ræða um að sníða sjer stakk eftir vexti. Eftir samskonar líkingu og hugsunarreglu ættum við, ef við keyptum okkur millilandaskip, að fá okkur 20–30 þúsund tonna línuskip með öllum upphugsanlegum nútímaþægindum, af því að það reynist best með stórþjóðunum. En slíkt hvorki gerum við nje getum. Við getum notast við minni skip og tökum þau. Eins er það í bankamálum. Það er ekki að tala um að taka upp úrelt fyrirkomulag. Við tökum það fyrirkomulag, sem er við okkar hæfi, þótt ekki sje víst, að þær þjóðir, sem lengst eru á veg komnar á þessu sviði, vildu taka það upp hjá sjer. Við verðum altaf að vita, hverjir við erum, og taka það, sem okkur hentar best.
Loks vil jeg með fáum orðum svara fyrirspurn hv. þm. Str. (TrÞ) til beggja nefndarhlutanna um það, hvað þeir vildu gera fyrir landbúnaðinn í sambandi við það, að seðlaútgáfunni er ráðið til lykta. Þetta virðist mjer æði einkennileg spurning, því jeg sje ekki, að það, að ráðstafa seðlaútgáfurjettinum standi nokkuð í sambandi við fríðindi til handa landbúnaðinum. Jeg held, að þetta sje ekki rjettur vettvangur til að ræða um slíkt. Annars held jeg, að hvað þetta snertir, þá sje tekið eins mikið tillit til þess eins og yfirleitt er hægt að gera með því að skylda Landsbankann til þess að hafa ætíð nokkurn hluta af fje sínu í verðbrjefum. Þannig hefir verið reynt í sambandi við hið nýja fyrirkomulag Landsbankans að gera landbúnaðinum sem allra greiðast fyrir um lánsfje. Að vísu má segja, að þetta komi ekki búnaðinum einum að haldi, af því að bankanum er ekki gert að skyldu að kaupa öll brjefin af honum. En það álít jeg ekki heldur vera sanngjarnt, að þessi helmingur þjóðarinnar, sem í sveitum býr, njóti þessa fjár eingöngu, en hinn helmingurinn, sem í kauptúnunum býr, fái þar einskis af að njóta. Því að það er ekki landbúnaðurinn einn, sem þarf á löngum og hagkvæmum lánum að halda. Hitt er satt, að það er hægt að fara út í þá stjettapólitík, að veita sjerstakri stjett manna sjerstök fríðinda. En það er bara ekki rjett.
Hv. 2. þm. Árn. (JörB) ber hjer fram till. á þingskj. 469, um að taka upp í frv. ákvæði úr Landsbankalögunum frá 1919, um að allir opinberir sjóðir og fjáreign opinberra stofnana verði ávaxtað í Landsbankanum. Það er ekkert undarlegt, þó hann flytji þessa till., því hann átti frumkvæðið að henni á þingi 1919 og barðist þá fyrir henni af miklu kappi. Þá urðu um till. langar umr. Jeg hefi nú altaf álitið þetta gott og sjálfsagt. En jeg sannfærðist um, að það er algerlega óþarft, er jeg las umræðurnar, sem þá urðu um þetta hjer í deildinni; þessu fylgja ýmsir annmarkar. Það er í fyrsta lagi dálítið varasamt að fá bankanum þannig einkarjett til að geyma þetta fje, þar sem hann getur hagað vöxtunum eins og honum sýnist. En þar að auki er mjög hart að verða að taka þetta fje víðsvegar að af landinu og ávaxta það hjer í Landsbankanum, í stað þess að ávaxta það á sínum stað, í sparisjóðum eða hjá öðrum stofnunum á staðnum. Þetta hefir líka reynst erfitt, eins og sjá má t. d. á aths. við Landsreikningana. Ríkisfjehirðir hefir orðið að geyma nokkurt fje í Íslandsbanka, og þegar svo að spurt var, hvernig á því stæði, þá var svarið það, að viðskiftin við Landsbankann væru stirð. Landsbankinn hefði átt fje inni í Íslandsbanka og vísað ríkisfjehirði á það, en Íslandsbanki neitað að greiða, og þannig hefði staðið í stappi fyrir ríkinu að fá fje sitt greitt hjá bankanum. — Nú, þar að auki er þetta mikil smámunasemi, sjerstaklega þegar búið er að gera þær takmarkanir, sem hjer hafa verið gerðar í frv.
Jeg mun svo ekki tala frekar um málið að sinni, enda æskilegt, að atkvæðagreiðsla gæti farið bráðlega fram, þar sem mörg stórmál bíða á dagskránni.