02.03.1927
Neðri deild: 19. fundur, 39. löggjafarþing.
Sjá dálk 1710 í B-deild Alþingistíðinda. (1305)
6. mál, fátækralög
Halldór Stefánsson:
Jeg hefi hugsað mjer að vera hlutlaus um þær brtt., sem hjer hafa verið til umræðu undanfarið. Mun aðeins sýna afstöðu mína til þeirra við atkvæðagreiðsluna. En sem að líkindum ræður mun jeg fara nokkrum orðum um till. þær, sem jeg flyt á þskj. 80.
Þó að brtt. á þskj. 80 sjeu margar, hníga þær þó allar að einu atriði, sem sje sveitfestidvölinni. Og aðalbreytingin felst í annari brtt., sem er við 21. grein frv.
Um langan tíma undanfarið hafa verið uppi tvær stefnur um þetta atriði. Önnur hefir viljað hafa sveitfestidvölina sem lengsta, en hin aftur á móti viljað hafa hana sem stysta eða helst enga. Þessar tvær stefnur hafa altaf togast á, þegar rætt hefir verið um þessi mál. Og hefir stefnan um langa tímann alt af orðið ofan á, en þó þokaðist til styttingar 1923, er sveitfestitíminn var styttur úr 10 árum niður í 4 ár. Jeg sagði, að lengi hefði verið togast á um þessar tvær stefnur, og því til staðfestingar má vísa til þess, að þegar á þingunum 1897 og 99 náðist samþykki í Ed. um eins árs sveitfestitíma. Og í milliþinganefnd, sem skipuð var í fátækramálum 1901, varð þetta að ágreiningsatriði, svo að nefndin klofnaði. Í þeirri nefnd áttu sæti Jón Magnússon fyrv. forsrh., sjera Magnús Andrjesson á Gilsbakka og Guðjón Guðlaugsson. Meiri hlutinn, J. M. og M. A., vildu helst engan sveitfestitíma hafa, en til samkomulags við hina ríkjandi skoðun gengu þeir inn á 2 ár. Minni hluti nefndarinnar, G. G., vildi aftur á móti hafa hann 10 ár, og sú stefna sigraði þá, og var sveitfestitíminn því 10 ár þaðan í frá til 1923. Að minni hlutinn sigraði þá mun meðal annars hafa verið af því, að meiri hlutinn gekk inn á 2 ára tímann, því að dvöl sem skilyrði fyrir framfærslurjetti hefir í öllum aðalatriðum sömu annmarka, hvort sem hún er lengri eða styttri. Við höfum þannig alla tíð átt að búa við langan sveitfestitíma, og reynslan hefir verið ill, og því verri, sem lengra hefir liðið.
Við umr. þær, sem farið hafa fram hjer í þessari hv. deild um fátækralögin, hefir verið dvalið mjög við þá helstu annmarka, sein er að finna á því ástandi, sem skapast hefir af fátækralöggjöfinni, og þeir annmarkar stafa einmitt mjög af þessu atriði, sveitfestidvölinni. Höfuðókostir hennar eru ýmsir. Vil jeg nefna fyrst viðsjár allskonar milli sveitarstjórna um sveitfesti borgaranna, og svo viðsjár, sem af því hafa leitt milli sveitarstjórna og einstaklinga. Af sveitfestidvölinni stafar líka ákaflega mikil og sívaxandi skriffinska og málarekstur, miklu meiri en vera þyrfti, skriffinska og málarekstur um sveitfesti manna, og svo um fjárhagsviðskifti sveitarstjórna út af fjárviðskiftum vegna þurfamanna.
Þá er það atriðið, sem mest hefir verið talað um, fátækraflutningarnir, sem þykja vera töluvert harðræði við þurfamennina, en þeir stafa eingöngu af sveitfestidvölinni. Loks er það misrjetti, sem er í álögum milli hinna einstöku framfærslusveita, sem jeg og ýmsir fleiri hafa vikið að, sem sje það, að borgararnir verða að bera mjög misþungar álögur til þarfa, sem þó eru almenns eðlis, og það svo mjög misþungar, að ekki er viðunandi. Meðan þjóðlífið var miklu rólegra en nú er, bar minna á þessum ókostum, en eftir því sem hreyfingar með þjóðinni hafa orðið örari, ber meira og meira á þeim, og menn eru farnir að hafa orð á, að einhverra ráða þurfi að leita, til að bæta úr þessu. Það getur nú verið um ýmsar leiðir að ræða, t. d. hefir verið bent á það að afnema alveg skifting landsins í framfærsluhjeruð, og hafa landið eitt framfærsluhjerað; það gæti maður sagt; að væri það rjettlátasta, en jeg býst ekki við, að menn vilji ganga að því að svo stöddu, án þess að leita annara leiða fyrst, vegna þess að það myndi leiða til þess, að fátækrabyrðin yrði þá meiri en ella. Þessi leið, sem jeg bendi á í till. mínum, að afnema dvöl alment sem skilyrði fyrir framfærsluskyldu og sveitfesti, hygg jeg, að yrði leið til þess að draga mjög úr þessum helstu annmörkum laganna, viðsjár hyrfu alveg milli sveitarstjórna og einstaklinga, að minsta kosti í því horfi, sem verið hefir, skriffinskan minkaði, fátækraflutningarnir hyrfu. og að því er jeg hygg, þá minkaði ranglætið, sem stafar af hinum misþungu álögum innan hinna ýmsu framfærsluhjeraða. Jeg hygg, að þessi atriði liggi nokkurn veginn í augum uppi. Það er kannske síst síðasta atriðið, um misþungar álögur. Það er ekki eins augljóst og hitt, og vil jeg þess vegna fara um það atriði sjerstaklega fáum orðum.
Fólksstraumurinn um landið hreyfist vitanlega aðallega eftir atvinnuvonunum og atvinnulíkunum í landinu. Þar sem atvinnuskilyrði eru álitleg, þangað er aðstreymi fólks. Því fylgir þá vaxandi framleiðsla, og þar sem eru góð atvinnuskilyrði, þar er heldur ekki mikil fátækrabyrði, af skiljanlegum ástæðum. Aftur á móti þar, sem frástreymi fólks á sjer stað. Þá bendir það til erfiðari afkomu, því fylgir þverrandi framleiðsla, og þeim framfærsluhjeruðum fer hnignandi að efnahag og framleiðslumagni, m. ö. o. er að blæða út; þá fylgir því eðlilega tiltölulega meiri fátækrabyrði en annars. Það mætti þess vegna sýnast svo, að það væri alveg sjerstakt ranglæti að bæta á fátækrabyrði þessara hjeraða, sem ekki eru einu sinni fær um að bera þær byrðar, sem falla á það heima fyrir, hvað þá meira, að bera einnig þær byrðar, sem falla á þau á öðrum stöðum fyrir það, að til eru menn, sem hafa einhverntíma dvalið þar í 4 ár, og verða svo þurfalingar einhversstaðar á landinu. Það hygg jeg, að sje aðalástæðan til hinna misþungu álagna. Það virðist vera bersýnilegt, að þar sem aðstreymi fólks er, þar eru atvinnuskilyrði góð, og þar mun fátækrabyrðin aldrei verða meiri en tiltöluleg, og fátækrabyrðin myndi færast til á þann. eðlilegasta hátt, svo rjettlátlega sem hægt væri með fólksstraumnum um landið.
Það má vera, að mjer hafi ekki tekist að gera mönnum vel ljóst það, sem fyrir mjer vakir, en jeg læt þó þetta nægja á þessu stigi málsins. Jeg get líka búist við, að till. mínar sjeu ekki svo vel útbúnar, að þær þurfi ekki athugunar við eða leiðrjettingar. Jeg hefi t. d. tekið eftir því, að í 4. till. hefir slæðst inn innskotssetning, „að þeim degi meðtöldum“, sem ekki á að vera. Það má líka vera, af því að þetta er nokkurt nýmæli, að hv. þm. þykist ekki vera viðbúnir að greiða atkvæði um þessar till. mínar, og þess vegna vil jeg beina þeirri ósk til hæstv. forseta, að hann láti þær ekki koma til atkvæðagreiðslu á þessum fundi. Jeg óska sem sje, að þær fái að fara til nefndar til athugunar þar. og komi þá ekki til atkvæða fyr en að því loknu.
Ástæðurnar eru þá, eftir því sem jeg hefi litið á, þannig að sveitfestidvöl, lengri eða skemri hefir altaf verið ráðandi í okkar löggjöf. Hin leiðin, að láta lögheimili ráða um sveitfesti, hefir líka vakað fyrir bestu og vitrustu mönnum, sem um þetta mál hafa fjallað og hugsað sjerstaklega, þótt hún hafi aldrei náð meirihlutafylgi á Alþingi. En úr því að sú leiðin, sem farin hefir verið, reynist ekki betur en raun er á, þá get jeg ekki sjeð, að komist verði hjá að leita einhverra nýrra ráða. Jeg skal ekki segja, hvort sú leið, sem jeg hefi stungið upp á, sje sú besta, en jeg leyfi mjer að vona, að hv. þd. vilji sýna henni alla athygli, og jeg hygg, að það myndi þó naumast ver fara en farið hefir undir hinni stefnunni.