04.04.1928
Efri deild: 65. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 1202 í B-deild Alþingistíðinda. (270)
1. mál, fjárlög 1929
Jón Þorláksson:
Jeg á eina litla brtt. á þskj. 697,II, sem er þess efnis að hækka liðinn til ýmislegra gjalda Landsbókasafnsins um 500 krónur og heimila, að af þeim lið megi endurgreiða 500 króna bráðabirgðalán dyravarðarins, vegna lækningakostnaðar. Fyrir tveim árum var dyravörður Landsbókasafnsins, sem er einhver lægst launaði starfsmaður landsins, mjög mikið veikur. Hann þjáðist af kvalafullum sjúkdómi, sem læknar hjer kunnu ekki skil á. Hann rjeðist þá í það að sigla til Kaupmannahafnar, til þess að reyna að fá bót meina sinna. Var notuð gömul og að vísu nokkuð úrelt heimild til þess að veita honum 500 króna bráðabirgðalán úr ríkissjóði, upp á endurgreiðslu af launum síðar meir. Auk þessara 500 króna mun hann hafa kostað af sínum eigin litlu efnum um 1500 krónum. Eftir langa rannsókn tókst að finna, hvað að honum var. Það var sjúkdómur við heilann. Hann fjekk mikinn bata, sem hefir haldið áfram eftir að hann kom heim. Nú eru mánaðarlaun dyravarðarins við Landsbókasafnið ekki nema rúmar 140 kr., svo að það er afarerfitt fyrir hann að þurfa að endurgreiða þetta lán af launum sínum. Jeg er sannfærður um, að hver einasti vinnuveitandi mundi, þegar líkt stæði á, gefa eftir endurgreiðslu. Þetta er eina tillagan, sem jeg á til hækkunar á fjárlögunum, og vona jeg, að hv. dm. geti fallist á hana.
Hæstv. dómsmrh. óskaði skýringar á næstu brtt. minni, á þskj. 700,II. Það hagar svo til um veg frá Reykjavík til Þingvalla, að fyrst er 13 km. sameiginlegur vegur, upp að Geithálsi. Sá vegarkafli er svo breiður, að hann tekur alla þá bifreiðaumferð, sem hjer getur orðið, með þeim bifreiðafjölda, sem hjer er. Síðan tekur við 37 km. langur vegur frá Geithálsi til Þingvalla, en samhliða honum liggur vegur upp Mosfellssveit, og hefir áður verið gert ráð fyrir því í vegaáætlunum að sameina þann veg á sínum tíma Þingvallaveginum á Mosfellsheiði með 7–8 km. löngum vegi upp úr Mosfellsdal. Þegar jeg sá þessa tillögu hv. fjvn., hugsaði jeg, að ekki væri um annað að ræða en að framkvæma þetta, en það hefir litla þýðingu um fyrirgreiðslu fyrir umferð til Þingvalla, vegna þess að vegamótin liggja 22 km. hjerna megin við Þingvelli, en aðeins 15 km. hinum megin við Geitháls. Af 37 km. löngum vegi eru þá eftir 22 km., sem bara er einfaldur vegur. Nú heyri jeg á hæstv. dómsmrh., að hjer er um að ræða að leggja Mosfellssveitarveginn eftir annari leið, sem liggur nokkru austar á Mosfellsheiðarveginn en gert hafði verið ráð fyrir, svo að hann nái á Þingvallaveginn nær Þingvöllum, en samt verður eftir æðilangur kafli, 10–15 km., þar sem bara verður einfaldur vegur.
Mjer finst mjög óskynsamleg að verja svo miklu fje, sem hjer er um að ræða, til vegagerðar á þessum stað, þegar aðrar miklu brýnni vegagerðir nær og fjær verða að bíða. Mjer finst, af því litla, sem jeg hefi heyrt um þetta, að ástæðan til þess sje aðallega sú, að nefndin hugsi sjer aðra tilhögun á hátíðahöldunum 1930 en ætti að vera. Nefndin hugsar sjer sem sje, að 20 þúsundir manna þurfi að fara um þennan veg á einum sólarhring. En jeg er sannfærður um, að við eigum að taka upp það ráð, að dreifa hátíðahöldunum á nokkra daga og gefa hverjum degi sitt verkefni. Það eru ekki allir, sem vilja sjá það sama. Sumir vilja vera viðstaddir þingfundinn, aðrir íþróttasýningarnar o. s. frv. Þetta álít jeg, að verði að gera, meðalannars til þess að komast hjá of mikilli umferð um veginn. Önnur samgöngubót við Þingvelli en þessi er miklu brýnni, en það er vegur frá Þingvöllum og niður á Grímsnesbrautina. Vegna allra ferðalaga útlendra og innlendra manna um nágrenni Reykjavíkur er það langþýðingarmesta vegabótin. Hjer um bil allir útlendingar, sem hingað koma, vilja að minsta kosti fara til Þingvalla, en okkur þykir hinsvegar leitt, þegar menn geta aðeins farið til Þingvalla og sömu leiðina til Reykjavíkur aftur, því að enda þótt Þingvellir sjeu fallegir, fá menn mjög ranga hugmynd um náttúru landsins, ef þeir fara aðeins þessa leið. Sumir fara austur yfir Hellisheiði og sjá Ölfusið. Nú væri mjög skemtilegt, ef samband væri milli Þingvalla og Grímsnesbrautar, því að þá gætu menn tekið alt í sömu ferðinni. Ef hátíðahöldunum væri hagað svo, að aðsókninni yrði skift á nokkra daga, verður mikill fjöldi manna, sem mundi fara þessa hringferð, og þar á meðal hjer um bil allir útlendingarnir. Með þessu móti er á mjög eðlilegan og skemtilegan hátt ljett umferðinni á Þingvallavegi.
Jeg hefi heyrt það flutt til gildis hinum nýja vegi, að hann liggi um grösuga og fallega lægð í Mosfellsheiði, sem þá væri hægt að rækta upp. En hún liggur of hátt. Við eigum áreiðanlega í flestum bygðum landsins land, sem er ræktunarhæfara en þetta. Enda tel jeg ekki, að tímabært sje að leggja veginn með það fyrir augum. Jeg skal geta þess, að jeg hefi sagt við vegamálastjórann, að jeg sje samþykkur öllu því, sem hann hefir stungið upp á í vegamálum, nema því, að hann hafi sett þennan nýja veg of framarlega. Að minsta kosti á það vegasamband, sem jeg gat um austur í Árnessýslu, að ganga fyrir.
Jeg ætla að víkja örfáum orðum að einstökum öðrum brtt. Jeg ætla að byrja á tillögu hv. fjvn. um að hækka risnufje forsætisráðherra og veita honum fje til þess að hita og lýsa bústað sinn. Risnufjeð á að hækka upp í 8000 krónur. Um það hefi jeg ekkert að segja, en jeg vil leiða athygli hv. dm. að því, að lögákveðið risnufje er 4000 krónur. Ef gera á breytingu á þessu, á ekki að gera hana í fjárlögunum, heldur með lagabreytingu. Annars verður aðeins að skoða þetta sem viðbótarveitingu næsta ár.
Hv. frsm. fjvn. orðaði raunar ekki ákveðið, en þó alt að því, að það mundi hafa verið heimilt áður, að forsætisráðherrann fengi endurgreiddan kostnað við að hita og lýsa upp ráðherrabústaðinn. Jeg get ekki talið þetta heimilt, og gerði það því ekki meðan jeg var forsætisráðherra. Sama er að segja um Sigurð Eggerz. En ef hv. fjvn. hefir fundið einhverjar heimildir fyrir þessu, væri gott fyrir okkur að fá að vita um það, áður en fyrningarlögin taka af okkur þann rjett, sem við kunnum að hafa vanrækt að ganga eftir.
Þá ætla jeg að minnast á brtt. á þskj. 695,IV, um það, sem kallað hefir verið „póstpresturinn“. Jeg vil leiða athygli hv. dm. að því, að fjárlagafrv. áætlar til prestlaunasjóðs 275 þús. kr., og eru engar líkur til, að neitt sparist af þeirri upphæð. Þessi sama upphæð var áætluð 1926, en þá urðu útgjöldin 320 þús. kr. Þessi liður er því frekar of lágt áætlaður en hitt. Það hefir verið reynt í eitt ár, og jeg verð að segja, að byrjunin var ekki slík, að hún freistaði til áframhalds.
Hæstv. dómsmrh. flytur tillögu, sem hann hefir þegar gert grein fyrir, um að hækka styrkinn til Íþróttasambands Íslands úr 5 þús. kr. í 6 þús. kr., en taka þar af 3000 krónur til kostnaðar við ferð kvenna á olympíuleikana. Stjórn Íþróttasambands Íslands hefir beðið mig að bera fram þau tilmæli til hv. deildar, að hún samþykki ekki tillögu hæstv. ráðherra, af því að eins og starfsemi Íþróttasambandsins er fyrirhuguð, megi það ekki við því að missa 2000 kr. af þeirri upphæð, sem hv. Nd. hefir samþykt handa því. Í Íþróttasambandinu eru nú yfir 100 íþróttafjelög. Starfsemi þess hefir meðal annars komið fram í því að gefa út 10 bækur um íþróttir, svo sem margir kannast við. Nú er svo um talað á milli Íþróttasambandsins annarsvegar og landsstjórnarinnar og Þingvallanefndar hinsvegar, að Íþróttasambandið taki að sjer undirbúning íþróttasýninganna 1930. Í því skyni vill sambandið fyrst og fremst halda uppi íþróttakenslu hjer og í öðru lagi senda ráðunaut um landið. Til þessarar starfsemi getur það ekki komist af með minna en 5000 krónur. En um för fimleikaflokksins er það að segja, að bæði Íþróttafjelag Reykjavíkur, sem flokkurinn tilheyrir, og Íþróttasamband Íslands hafa mikinn hug á, að af henni geti orðið, en þó er talið efasamt, hvort rjett sje, að flokkurinn fari á olympíuleikana. Reynslan hefir sýnt, að fámennar sýningar njóta sín sjerstaklega illa á olympíuleikunum. Og það er orðin svo almenn óánægja meðal íþróttamanna heimsins með þá leika, að það er jafnvel búist við, að þetta mót verði það síðasta. En hinsvegar á að halda alþjóðamót í Calais, og Íþróttafjelag Reykjavíkur vill heldur, að flokkurinn fari þangað, því að það, sem hann á að sýna, kemur betur heim við aðrar sýningar á því móti en við þær sýningar, sem fara fram á olympíuleikunum. Það var ætlunin að reyna að koma þessari för í kring með því að afla fjár með samskotum. Íþróttasambandið er ekki hrætt um, að það mistakist og telur því ekki, að þessar 3000 kr. sjeu afgerandi um það, hvort þessi för verði farin eða ekki. Hinsvegar telur það starfsemi sinni vera til hnekkis, ef 2000 kr. eru teknar af þeim styrk, sem því er ætlaður.
Vegna sjerstaks kunnugleika míns frá fyrri tíð, langar mig til að segja nokkur orð um höfnina í Ólafsvík. Jeg held, að jeg hafi orðið fyrstur til að rannsaka það mál. Þar er lendingin fyrir flötum sandi. Ferðamenn, sem þurfa þar í land, verða að láta þá menn bera sig á bakinu í land, sem hafa þann starfa. — Sjómennirnir verða að setja fiskinn á seilar og draga hann í land; er hann þá orðinn svo útlítandi, að einu gildir, hvort hann er úr því dreginn alla leið á flatningsstaðinn eða ekki. Má nærri geta, að erfitt er að gera góða verslunarvöru úr fiski, sem svo er orðinn útlítandi og velktur úr sandinum. Þorpið er afarfátækt, og stafar fátæktin auðsjáanlega af þeim erfiðleikum, sem eru á því að stunda þarna sjóinn, því fiskimið eru þarna ágæt. — Þegar nú búið er að leggja svona mikið í þetta fyrirtæki, þá má ekki hætta við hálfgert verk. Það má alls ekki ætlast til þess, að þetta fátæka þorp geti framkvæmt þetta fyrir lán, jafnvel þótt ábyrgð ríkissjóðs verði veitt fyrir því. Það er þegar búið að veita ábyrgð fyrir láni, sem hið fátæka hreppsfjelag mun eiga fult í fangi að standa í skilum með. Það má því ekki kippa að sjer hendinni um þessa fjárveitingu. Jeg vildi segja þetta af því jeg er þessu kunnugur. Þetta er hið síðasta, sem þingið þarf að veita til þessarar hafnarbótar, og ætti það því ekki að kippa að sjer hendinni um það.
Þá vildi jeg fara nokkrum orðum um næstsíðustu brtt. á þskj. 695. Það er brtt. frá hæstv. dómsmrh. um að veita Geir T. Zo?ga rektor full laun, ef hann lætur af embætti. Mjer þykir nú nokkuð nýstárlegt að fá svona till. í þessu formi í 23. gr. fjárlaganna. Mer þykir sú braut varhugaverð, sem hjer er gengið inn á. Hæstv. dómsmrh. bar þetta að vísu saman við það, þegar Bjarni Sæmundsson ljet af embætti, en þetta tvent er ekki sambærilegt. Bjarni Sæmundsson var leystur frá starfi sínu við skólann vegna þess, að þörf var fyrir hann á öðrum stað, og var það að öllu leyti þarft og maklegt, enda hefir það sýnt sig, að svo var. En slíkt kemur nú ekki oft fyrir. Nú vil jeg spyrja hæstv. ráðherra, hvern rjett þessi maður hefir til eftirlauna, ef hann lætur af embætti. Jeg hefi nokkuð athugað þetta og hygg það sjeu 4000 kr. auk dýrtíðaruppbótar. Þar að auki mun hann hafa nokkurn rjett tilstyrks úr lífeyrissjóði. Þessar aths. mínar eru því algerlega sprottnar af formlegum ástæðum. Eins og allir vita, gilda veitingar í fjárlögum ekki nema til eins árs. Þarf því að koma þessu öðruvísi fyrir, ef það á að gilda til langframa.