08.02.1928
Efri deild: 17. fundur, 40. löggjafarþing.
Sjá dálk 1624 í B-deild Alþingistíðinda. (681)
9. mál, menntamálaráð Íslands
Frsm. minni hl. (Jón Þorláksson):
Hæstv. dómsmrh. þótti það undarlegt, að jeg sem þm. skyldi hafa á móti því, að vald þingsins sje aukið með því að fá þann hluta af stjórnarstörfunum í hendur þingkjörinni nefnd og ólaunaðri. En jeg gæti með miklu meiri sanni sagt, að nú, þegar í fyrsta sinni hefir verið settur í sæti dóms-, menta- og kirkjumálaráðherra maður, sem ekki er lögfræðingur, en sem helst er talið það til gildis að hafa nokkuð til að bera frá sjálfum sjer á sviði mentamála, þá verður það fyrsta verk hans að koma til þingsins og biðja það að losa sig við þau störf, sem hann helst er álitinn að hafa eitthvað til brunns að bera í, — því að hvað er þetta annað? (Dómsmrh. JJ: Og mína eftirkomendur líka). Já, ef þeir verða þá ekki manntaksmeiri en hæstv. ráðherra. En þeir geta líka komið til þingsins og sagt: Jeg skal taka við þessum störfum, hvenær sem þingið vill. svo er hæstv. ráðh. að vísa til fyrirkomulagsins í Sviss, en varð það um leið á að geta þess, að þar er það stjórnin og ráðherrarnir, sem fara með þessi mál.
Hæstv. ráðh. gat um, að jeg hefði ekki reynt til að afsaka það, að ekki hefðu verið keypt nein málverk af Ásgrími Jónssyni málara. Mjer þótti það satt að segja ekki þess vert að fara að gera það að umtalsefni, en úr því að hæstv. ráðh. nefnir þetta, þá get jeg sagt honum, að það hefir verið svo um mælt í þinginu, að það fje, sem lagt væri til málverkakaupa, ætti að koma í staðinn fyrir styrk til þeirra manna, sem eru að brjótast áfram til þess að verða viðurkendir sem listamenn, en þeirri viðurkenningu hefir Ásgrímur Jónsson náð fyrir löngu. Upphæðin var auk þess mjög lítil og getur hugsast, að þeim, sem áttu að kaupa í styrktar skyni, hafi fundist svo þröngt í búi hjá sjer, að ekki væri rjett að kaupa af þeim málaranum, sem búinn var að ná viðurkenningu og gat unnið fyrir sjer. Og jeg hygg, að það hefði verið gerð alt önnur ráðstöfun, ef fjenu hefði átt að ráðstafa með tilliti til þess að kaupa það besta, sem í boði væri. Teldi jeg og miklu æskilegra, ef fylgja mætti þeirri reglu að kaupa jafnan það besta, sem í boði er.
Þá sagði hæstv. ráðh., — jeg skal lesa upp orðin eins og jeg skrifaði þau um leið og þau voru sögð: „Hann vill ekki, að nefndin hafi eftirlit með altaristöflukaupunum“. Þarna kemur nú þessi losaraháttur á hugsun, sem hæstv. ráðh. fylgir. Hann hefir ekki stungið upp á því, að nefndin hafi eftirlit með kaupum á altaristöflum. Nei, hæstv. ráðh. hefir stungið upp á því, að nefndin kaupi þær. Og svo fer hæstv. ráðh. að blanda þessu saman við eftirlit með að byggja hús í bæjunum. Slík eftirlitsnefnd byggir ekki húsin; hún hefir aðeins eftirlit með því, að þau sjeu bygð eftir settum reglum. En nú má miklu fremur segja, að mín uppástunga hafi það í för með sjer, sem hæstv. ráðh. vill, því að það er skamt á milli þess að leiðbeina og hafa eftirlit með kaupum á altaristöflum.
Ef hæstv. ráðh. er það nokkurt áhugamál að fá sitt frv. svo orðað, að það verði honum ekki til vansa í framtíðinni, þá skal jeg fúslega snúa mjer að því með honum að fá það svo orðað sem hann óskar og koma okkur saman um, að nefndin hafi eftirlit með kaupum á altaristöflum, en það er ekki það, sem stendur í frv. hæstv. ráðherra.
Þá fór hæstv. ráðh. næst að tala um, að það væri meira en barnalegt af mjer að gera ráð fyrir, að löggjöfin næði ekki yfir atriði, sem nú liggur undir atvinnumálaráðuneytið. Jeg gerði einmitt ráð fyrir því, en get sagt hæstv. ráðh. hitt, að þetta er ekki svo ljóst orðað í frv. sem skyldi, því ef forsætisráðherra vildi halda undir sitt ráðuneyti því, sem þar er, þá er frv. ekki svo tvímælalaust orðað. En jeg gerði nú einmitt ráð fyrir því, að þetta væri meiningin, svo að allar ásakanir hæstv. ráðh. fara þess vegna framhjá mjer.
Þá gerði hæstv. ráðh. ekki mikið úr því, að þeir menn, sem nú úthluta stúdentastyrknum, gætu vitað neitt um það, hverskonar lærdómsmenn vantaði í landið. Þetta er dálítið undarlegt, og jeg held, að hæstv. dómsmrh. geti ekki meint það, að okkar almenna vitneskja um land og landshagi sje svo sjerstaklega bundin við það, að mennirnir sjeu kosnir af flokkum þingsins. Í nefndinni kom það fram, að mentaskólakennarar, stúdentaráðið og háskólakennarar fylgjast mjög vel með í því, í hvaða greinum er útlit fyrir, að landið muni vanta menn, og er það alveg eðlilegt, því að fyrst og fremst hvað stúdentana snertir, eiga þeir að miklu leyti framtíð sína undir því, hvort þeim tekst að hitta á það nám, sem þörf verður fyrir hjá þjóðfjelaginu, þegar þeir hafa lokið námi.
Þá var hæstv. ráðh. ekki neitt sjerlega hógvær eða lítillátur, þegar hann fór að lýsa mismun á viti í kolli manna, eftir því, hvort þeir væru kosnir af þinginu eða ekki, og talaði um, að hjer væri tekið á málinu með festu og framsýni, en eftir hinu fyrirkomulaginu með skipulagsleysi og ráðleysi, og þótti það bera vott um fávisku að hugsa sjer, að menn, kosnir af háskólaráðinu og stúdentaráðinu, hefðu nokkra vitneskju um það, er vita þyrfti í þessu sambandi, samanborið við það, sem þingkosnir menn myndu vita. Það má vel vera, að sendiherra svaraði brjefum frá þessari nefnd, en jeg álít þó betra, að hann eigi ekki of marga húsbændur, og álít jeg heppilegast, að landsstjórnin ein sje hans húsbóndi.
Þá mintist hæstv. ráðh. á ókeypis far með skipum Eimskipafjelagsins, en jeg ætla ekki að fara að ræða það frekar; jeg hefi aðeins bent á, að það er heppilegra að orða það atriði eins og jeg geri, en ekki eins og hæstv. ráðh. gerir í sínu frv.
Þá skal jeg benda á, að það má skoðast sem nokkurskonar venja, að landsstjórnin eigi kost á niðursettu fari fyrir stúdenta og iðnaðarnámsmenn, þegar þeir fara utan. Það má náttúrlega fela hvaða nefnd sem er að ráðstafa þessu, en það er ekki ókeypis far; það er aðeins far með niðursettu verði.
Aðfinslum mínum við 3. gr. gat hæstv. ráðh. engu svarað öðru en því, sem alment er kallað skætingur, en engar slíkar umr. geta afsakað þá hroðvirkni, sem stjfrv. ber vott um. Það yrði tekið eftir því sem hroðvirknislegu og gölluðu verki, ef það kæmi þannig frá þm., en það verður að átelja slíkt, þegar það kemur í stjfrv.
Þá gerði hæstv. ráðh. ráð fyrir því, að það mundi reynast óþarft að borga þessum mönnum. Jeg álít það rangt, að borga þeim ekki. Þegar hæstv. ráðherra er borgað fult kaup fyrir að stjórna þessu máli og taka við þeim aðfinslum og óvinsældum, sem óhjákvæmilega fylgja því að hafa þetta á hendi, þá er rangt að láta hann sitja uppi í stjórnarráði með öll launin, en þrjá þingkosna menn fara að vinna talsverðan hluta af verki hans ókeypis.