29.04.1929
Neðri deild: 56. fundur, 41. löggjafarþing.
Sjá dálk 2330 í B-deild Alþingistíðinda. (1071)
47. mál, kosningar til Alþingis
Frsm. annars minni hl. (Hjeðinn Valdimarsson):
Það stóð svo á síðast þegar þetta mál var til umr., að jeg gat ekki verið viðstaddur, en síðan hefi jeg skilað nál. Það er svo sem ekki í fyrsta sinni, er þetta frv. stingur upp kolli hjer í deildinni, því að 1927 var lagt alt kapp á að koma því í gegn, en þá tókst það ekki, hvað sem um það verður nú. Ástæðurnar, sem færðar hafa verið fyrir þessu frv., eru hinar sömu og áður, nefnil. þær, að nauðsyn beri til að færa kjördaginn vegna óhægrar aðstöðu sveitanna. Hagskýrslurnar bera það þó með sjer, að veðráttan hefir ekki haft mikil áhrif á sókn til kjörstaða til þessa, en af því hefir þó verið mikið gumað. Sjerstaklega hefir þó núv. stjórnarblað „Tíminn“ gert mikið veður út af þessu og fært sem ástæðu, að eitt sinn geysaði stórhríð á kjördegi í tveimur sýslum, Norður-Þingeyjar- og Norður-Múlasýslu. Þessi kjördagur er ekki hinn sami og til landskjörs, heldur eingöngu fyrir kjördæmakosningu. En nú er því svo farið hjer á landi, að flokkaskiftingin er engan veginn bundin við einstakar sveitir eða sýslur, heldur eru menn þar mjög skiftrar skoðunar í stjórnmálum, þannig, að óveður lendir jafnt á rjettlátum og ranglátum. Þessi ástæða getur því ekki verið þung á metunum, en alt öðru máli væri að gegna, ef um landskjör væri að ræða, þar sem verulega gæti fram komið krafa um það, að sveitir landsins stæðu jafnt að vígi sem bæirnir. En sá dagur er ákveðinn 1. júlí. En það eru önnur rök í þessu máli, sem þung eru á metunum, og það er hvernig kjördagurinn er valinn fyrir allan þorra fólks, sem býr við sjávarströndina og sækir vinnu sína til sævarins. Því er svo farið, að enginn dagur mun ver valinn fyrir það en 1. júlí, eða fyrstu dagarnir í júlí, því að þá er mestur hluti þess fjarri heimilum sínum, norður á Siglufirði, austur á fjörðum eða í öðrum verstöðvum, þar sem nóg er að starfa. Jeg vil aðeins minnast hjer á tvö kjördæmi máli mínu til sönnunar, og það eru Vestmannaeyjar og Hafnarfjörður, auk Reykjavíkur, sem allir vita, að hálftæmist af verkafólki á þessum tíma. Þá eru flestir, eða allur hinn vinnandi lýður farinn burtu úr Eyjum og firðinum, til að leita sjer atvinnu. Þá er verkalýðnum gert miklu óhægra um vik en öðrum um að nota kosningarrjett sinn. Það fólk ætti að hafa mest að segja um þessi mál, því að kjördæmaskipunin er þannig úr garði gerð, að bæjarfólkið hefir minni kosningarrjett en sveitafólkið, þótt kjördagurinn þar á ofan væri ekki valinn á örðugasta tíma ársins. Nú segja þeir, sem fylgjandi eru færslu kjördagsins, að þeir, sem við sjóinn búa, geti neytt kosningarrjettar síns þrátt fyrir það, að þeir sjeu fjarri heimilum sínum, en þeir hljóta þó að sjá, hvílíkt umstang og erfiðleika slíkt hefir í för með sjer fyrir þá, þegar þeir eru fjarlægir heimilum sínum, og fyrir þá, sem á sjó eru, er þetta mikils til ómögulegt. Ef þetta væri gert fyrir bændur eingöngu, þá virðist það nokkuð hæpið, því að á þessum tíma eru annirnar mjög miklar í sveitunum. (LH: Það eru altaf nógar annir í sveitunum). Ef svo er, þá má bændum vera nokkurn veginn sama um, hvenær kjördagurinn er, og þá gæti hann alveg eins verið fyrsta vetrardag eins og aðra daga. Menn hafa viljað benda á, að þá væri að jafnaði hætt við óveðrum, en það hefir þegar verið bent á leiðir, sem virðast góðar, eins og t. d. að hafa kjördaga marga, hafa fleiri en einn kjörstað í hverjum hreppi, eða samkv. núgildandi lögum að fresta kosningu, ef óveður hamla. En þrátt fyrir það, að bent hefir verið á þessar leiðir, rísa þessir menn, sem að frv. standa, upp öndverðir gegn þeim og hafna þeim algerlega, en þó virðist engin frágangssök að hafa t. d. marga kjördaga í röð, eins og tíðkast í Svíþjóð. Þetta sýnir, að það, sem vakir fyrir flm. þessa frv., er ekki það, að finna út kjördag, sem allir geta notað, heldur hugsa þeir eingöngu um, hvernig þeir geti best útilokað eða minkað áhrif verkalýðsins á löggjöf og stjórn landsins. Hv. 2. þm. Árn. kemur fram með þá till., að kosið verði 3. sunnudag í september, og jeg verð að segja, að þótt jeg kysi heldur 1. vetrardag, vil jeg þó heldur, að kjörið verði þá en 1. júlí. Þar er reynt að sigla beggja skauta byr, og það skal ekki lastað í þessu máli. En ef kjördagurinn verður fluttur til 1. júlí, skil jeg ekki í því, að hv. flm. skuli ekki sjá svo um, að sá dagur verði lögboðinn hvíldardagur, eða að kosið verði á sunnudegi. Jeg mun ekki orðlengja þetta frekara, en vonast fastlega eftir, að þetta frv. verði felt.