27.03.1929
Efri deild: 33. fundur, 41. löggjafarþing.
Sjá dálk 1890 í C-deild Alþingistíðinda. (3477)
103. mál, menntaskóli og gagnfræðaskóli í Reykjavík og Akureyri
Jón Þorláksson:
Þetta frv., með athugasemdum, er bálkur upp á 40 þjettprentaðar bls., í Alþingistíðindabroti. Það er að vísu rjett, sem fram hefir verið tekið, að það hefir legið frammi lögmæltan tíma, tvær nætur, til þess að það megi taka til 1. umr. En það er nú svo, að þegar jafnstórir og víðtækir lagabálkar koma fram sem stjfrv., þá verður það með eðlilegum hætti töluvert lengri tími, sem þm. fá til að kynna sjer þá til 1. umr., enda einn dagur allsendis ófullnægjandi til þess að geta sett sig inn í slík mál til hlítar. Eins er það, þegar sama daginn rignir yfir fjölda af þingskjölum og sömuleiðis, þegar komið hefir fram samtímis annað stjfrv., sem er engu minni lagabálkur en þetta.
Jeg hefi notfært mjer þennan stutta tíma til þess að blaða í frv., enda þótt hæstv. dómsmrh. ímyndi sjer, að jeg hafi ekkert athugað það. En sá tími, er jeg hefi haft til þessa, er vitanlega mjög ófullnægjandi til að ná svo mikilli kynningu, sem nauðsynleg er til þess að geta rætt þau atriði, er helst snerta stefnu frv. Þó skal jeg strax taka það fram, að jeg er að einu leyti samþykkur frv., en það er að því leyti, sem orðið er við hinum háværu kröfum allra þeirra, er bera hag Mentaskólans nokkuð fyrir brjósti. Á jeg þar við aðskilnaðinn milli gagnfræðanáms og stúdentanáms. Þessu skal jeg fúslega veita viðurkenningu mína. En allmikil veila er það á frv., að ekki skuli vera fullnægt sömu kröfu að því, er Akureyrarskólann snertir. Því þó gert sje ráð fyrir sjerstöku inntökuprófi við mentadeild Akureyrarskólans, þykir mjer líklegt, að það verði ekki annað en 2. eða 3. bekkjar árspróf eftir því, hvort heppilegra þykir og hæfilegra. Það er því með þessu verið að stofna til sömu óheppilegu tilhögunarinnar á Akureyri og hjer hefir verið undanfarin ár, að nemendur, sem farið hafa í gagnfr.-deildina, til þess að leita sjer almennrar mentunar, hafa síðan teygst til þess að fara í lærdómsdeildina.
Þá skildist mjer á ræðu hæstv. dómsmrh., enda þótt það sjáist ekki í frv., að utanskólanemendum ætti að vera heimilt að taka stúdentspróf. En svo hefir verið bætt í frv. ákvæði, er stundum hefir átt sjer stað, að utanskólanemendur gætu líka tekið árspróf. Við þetta hefi jeg ekkert að athuga. En það þykir mjer mikið lýti á frv., hvað skólanum í Rvík er sniðinn þröngur stakkur, hvað nemendafjölda snertir. Það er svo á pappírnum, að honum er skift í tvær hliðstæðar ársdeildir, móti einni á Akureyri. En þegar þess er gætt, að skólanum hjer er svo skift í stærðfræði og máladeild, er hætt við, að þessi tvískifting verði nokkuð ófullnægjandi.
Reynslan hefir sýnt það, að mikill minni hluti nemenda þeirra, er koma í Mentaskólann, fara í stærðfræðideildina. En þó að þeir sjeu fáir, er það þó engu síður nauðsynlegt fyrir landið, að hafa þessa deild. Ef nú eru ekki nema 2 óskiftar, hliðstæðar deildir, verður niðurstaðan sú, að við fáum einn fullskipaðan bekk í máladeild og annan fáliðaðan í stærðfræðideild. Hlutfallið milli skólans hjer og skólans fyrir norðan verður þá sem svarar 1½:1 og er það mjög órjettlátt, þegar litið er á íbúatölu hvors bæjar, og íbúatölu þeirra landshluta, er hvorn skóla sækja.
Hæstv. ráðh. sagði, að við þessu væri sú úrlausn, að talsverður fjöldi nemenda gæti tekið próf utanskóla, og mætti greiða fyrir þeim með því, að láta þá hafa leyfi til þess að taka árspróf. En það er alls ekki rjettlátt að sníða skólann svo þröngt, að margir verði að lesa utanskóla, vegna þess að þeir rúmast ekki í honum. Þetta hlýtur altaf að verða mikill kostnaðarauki fyrir þá, og því mjög ranglátt gagnvart þeim. Jeg verð því að álíta, að löggjöf skólans megi ekki vera svo þröng, að hún hindri það, að hann geti fullnægt eðlilegum kröfum um viðtöku nemenda. En þær verða að miðast við það, að hann geti venjulega tekið á móti öllum þeim, er stunda sama nám og þar er kent.
Hæstv. ráðh. talaði tvisvar um það, að Reykvíkingar hefðu fengið „monopol“ á því, að leggja Mentaskólanum til nemendur. Að svo miklu leyti, sem fótur er fyrir þessu, þá stafar það af því, að ekki hefir verið hægt að fá Framsóknarflokkinn til þess að endurreisa heimavistirnar, sem því miður lögðust niður. Því frekar öllu öðru er það heimavistarleysi, sem hefir bægt mönnum úr öðrum landshlutum frá því að sækja skólann. Nú er að vísu gert ráð fyrir því í frv., að þær verði endurreistar, en mjer virðist þó sem þar sje tekið altof lausum tökum á því atriði. Þegar löggjöf er sett um skólann, er nauðsynlegt að taka mjög tillit til þeirrar nauðsynjar, sem á því er að endurreisa heimavistirnar, bæði vegna þeirra, er skólann sækja úr fjarlægum hjeruðum og eins vegna skólalífsins í heild sinni.
Eins og hæstv. dómsmrh. vjek að, er það sjálfsagt og rjett, að Reykjavík taki sinn þátt í kostnaði við alþýðufræðslu hjer. Að öðru leyti skal jeg ekki fara út í það nú, hvort ákv. frv. um þetta atriði eru sanngjörn. En rjett þykir mjer að minna á það, að frv. það um samskóla Reykjavíkur og hvernig alþýðufræðslu bæjarins skyldi komið fyrir, er lá hjer fyrir þinginu fyrir 2 árum, var í alla staði mikið betri úrlausn þessa máls heldur en sú, er rúmast getur í löggjöf um mentaskóla og gagnfræðaskóla. Hæstv. dómsmrh. sagði, að það frv. hefði ekki náð fram að ganga vegna þess, að með því hefðu verið lagðar of miklar byrðar á ríkissjóð. Þetta er nú tæpast rjett. Það hefir aldrei verið sýnt fram á það, eða líkur færðar fyrir því, að ríkissjóði hefði orðið sú tilhögun of kostnaðarsöm. Og jeg þori að fullyrða, að fjárhagshlið þess máls gat vel verið samkomulagsatriði. Jeg fæ yfirleitt varla skilið, hvernig hæstv. ráðh. og flokksmenn hans hafa getað lagst á móti því veigamesta frv. um alþýðufræðslu hjer í bænum, sem fram hefir verið borið. En víst er um það, að af fjárhagsástæðum hefir það ekki verið.
Jeg vil þó gera mjer vonir um það, að þó löggjöf um gagnfræðakensluna hjer, sem hygð er á svipuðum grundvelli og þetta frv., nái fram að ganga, þá verði það ekki til hindrunar því, að stærra spor verði stigið á eftir, og að hugmynd sú, er felst í samskólafrv. frá 1927, nái fram að ganga.
Get jeg svo látið staðar numið að sinni, því væntanlega gefst mjer síðar tækifæri til þess að taka þetta mál til ítarlegri meðferðar.