29.01.1930
Neðri deild: 8. fundur, 42. löggjafarþing.
Sjá dálk 558 í C-deild Alþingistíðinda. (1008)
28. mál, raforkuveitur utan kaupstaða
Fors.- og atvmrh. (Tryggvi Þórhallsson):
Ég skal ekki á þessu stigi málsins fara um það mörgum orðum eða fara út í einstök atriði. Ég vil aðeins geta þess, að að sjálfsögðu munu allir þeir, sem hafa trú á því, að hægt sé að bæta lífsskilyrði manna hér á landi til sjávar og sveita, vera fylgjandi því að gera eitthvað endanlegt af hálfu landsbúa allra til að styðja að því, að hægt sé að nota rafmagn til ljósa og hita. Ég vil aðeins segja það í þessu máli, að mér finnst það ekki rétt, sem fram kom hjá hv. aðalflm., að þetta sé aðallega gert fyrir sveitirnar, því eins og þetta frv. er sniðið, er það fyrst og fremst gert fyrir kauptúnin. En það vilja sjálfsagt allir stuðla að því, eftir því sem þeir telja fært, að þessar framkvæmdir verði gerðar, og að þær verði gerðar á skynsamlegan hátt. Vil ég sérstaklega leggja áherzlu á það, sem kom fram hjá hv. flm., að þegar ríkið á að fara af stað með slíkar framkvæmdir, þá má ekki fara af stað með þær fyrr en athugað hefir verið gaumgæfilega, á hvern hátt aðstoð ríkisins á að vera.
Þegar ég sigldi á konungsfund í fyrra, setti ég mig í samhand við þann mann, Jakob Gíslason verkfr., sem Alþ. hefir undanfarið verið að styrkja til að athuga svona mál. Ég réði hann þá sérstaklega til þess að athuga þetta og aftalaði við hann, að hann skyldi verja þeim tíma, sem hann ætti eftir af námi sínu, til þess að búa sig undir þetta mál, og kæmi svo í þjónustu hins opinbera á eftir. Þetta varð svo, og fékk hann nokkra aðstoð frá ríkinu til að geta kynnt sér þetta vel; fór hann í þeim erindum til Noregs á eftir. Þegar hann kom heim, var hann ráðinn til að athuga þetta, ásamt vegamálastjóra og rafveitustjóranum í Reykjavík. Þessi n. hefir sérstaklega athugað þetta mál, og mun koma fram með rökstuddar till. — Ég nefni þetta af því, að hv. flm. sagði, að af stj. hálfu myndi ekkert hafa verið gert í þessu máli, en hv. þm. hefir vanrækt að spyrja um það, hvað stj. hafi gert í málinu, því ef hv. þm. hefði gert það, þá hefði hann auðvitað fengið allar upplýsingar um það, hvað stj. hefir aðhafzt. Ég hefi gert það, sem hægt er til að fá góðan undirbúning um þetta mál og ég get skotið því inn hér, af því viðtali, sem ég hefi haft við sérfræðinga, að ég býst við, að þeirra till. muni ekki ganga í þá átt, sem hér er talin heppilegust í þessu frv.
Ég skal svo gera nokkrar alm. aths. við þetta frv. Eins og flm. vék að, er hér gengið inn á þá braut að styrkja með fjárframlögum úr ríkissjóði, á svipaðan hátt og hið opinbera leggur fram fé til jarðræktar, rjómabúa og frystihúsa. Ég bendi á þetta af því, að flest af þessu er nýtt, og að því leyti hliðstætt við það, sem hér er um að ræða. — Það er eins og hv. flm. benti á, að þarna er beinlínis verið að styrkja menn til þess, að framleiðslan geti orðið hægari og meiri; fjárstyrkur ríkisins miðar að því að auka getu manna til að standa undir þeirri byrði, sem ríkið leggur á þá, og það réttlætir styrkveitingar ríkisins að búa til styrkari stoðir undir ríkisbúskapinn.
Ennfremur hefir ríkið gert mikið til þess, að þjóðin fái betri híbýli. Það miðar ekki að því beinlínis, að framleiðslan verði meiri, heldur að því, að almenningur fái betri líðan. Það er hliðstætt við það að bæta lífsskilyrði manna óbeinlínis, t. d. eins og með rafveitu, til þess að menn geti sparað áburðinn, en aðallega er það til þess að auka vellíðan manna. En eins og máltækið segir, að það er nær skinnið en skyrtan, þá er það líka svo, að við verðum fyrst og fremst að hugsa um það að bæta afkomu manna, að gera framleiðsluna færari til að standa undir því, sem á hana er lagt. Þess vegna segi ég það, að þegar við eigum að taka afstöðu til þess að koma upp rafveitum til almenningsþarfa, þá er það hliðstætt við það, sem gert var með Byggingar- og landnámssjóði og verkamannabústöðum, en það er ekki eins nauðsynlegt og að styrkja menn til að auka afurðaframleiðslu sína.
Svo vil ég aðeins með örfáum orðum koma að fjárhagsatriði þessa máls. —Ég verð að segja það, að í því efni hefir undirbúningurinn verið allt of ófullkominn hjá hv. flm. Það var upplýst af öðrum aðila en flm. í Ed. í fyrra, að þetta myndi kosta 71–75 millj. króna, og frá hálfu flm. var ekkert sagt um það þá, hve langan tíma þessi virkjun myndi taka. En nú gerir hv. aðalflm. ráð fyrir, að þetta muni taka heilan mannsaldur, það er m. ö. o., að þjóðin eigi að leggja á sig tveggja millj. króna útgjöld á ári á meðan. En ég býst við, að þjóð, sem þarf svo mikið á sig að leggja til að bæta sína framleiðslu, til þess að borgararnir geti staðið undir þeim byrðum, sem verður að leggja á þá til þess að halda þjóðarbúskapnum uppi, þar sem ekki búa nema 100 þús. sálir, að það sé ofraun fyrir þjóðina að leggja á sig tveggja millj. króna bagga á ári, til viðbótar við annað, þó það sé til að auka lífsþægindi hennar.
Ég vil svo að lokum segja það, að ég tel það mjög ríka skyldu þingsins að kveða á um það, hvernig hið opinbera vill styðja þetta mál, og vil ég leita allrar samvinnu, sem unnt er, um það, en sérstaklega vil ég þó heyra till. sérfróðra manna í því efni. Ég vil benda á, að ég er ósamþykkur hv. flm. um það, að hægt sé að taka þetta fyriræki á ríkissjóð án þess að auka tekjur hans, og vil ég þá spyrja hv. aðalflm. og flokk hans, hvort þeim sé svo mikil alvara um þetta mál, að þeir séu reiðubúnir að afla þeirra tekna, sem með þarf til þess að hrinda málinu í framkvæmd. Vil ég þá lýsa yfir því frá minni hálfu, að ég er reiðubúinn að taka í fjárl. útgjöld til þess, en vil um leið geta þess, að nú eru svo miklar byrðar á ríkissjóði, að ekki er hægt að leggja á hann útgjöld, svo mörgum hundruðum þúsunda króna skipti, án tekjuauka. Ég vil segja það fyrir mitt leyti og ég hygg fleiri, að við viljum leita að nýjum tekjustofnum áður en lengra er farið, og vilji hv. flm. og flokkur hans það, mun samvinna við okkur verða auðsótt.