25.03.1930
Efri deild: 60. fundur, 42. löggjafarþing.
Sjá dálk 2204 í B-deild Alþingistíðinda. (2940)
91. mál, gagnfræðaskóli
Jón Jónsson:
Ég verð að láta í ljós ánægju mína og þakklæti til hæstv. stj. yfir því, hversu vel og röggsamlega hún hefir unnið að því að koma skipulagi á alþýðufræðsluna í landinu. Á ég þar bæði við lögin um héraðsskólana í fyrra og svo þessi frv., sem þetta þing hefir til meðferðar um gagnfræðaskólana og menntaskólana. Ég hefi fulla trú á því, að hér sé stefnt í rétta átt, og ég vil fyrir mitt leyti stuðla að sem skynsamlegastri úrlausn þessa máls, og það hygg ég verði helzt á þeim grundvelli, sem þetta frv. gerir ráð fyrir. Mér dylst það ekki, að eitthvað verður að gera til þess að mennta fólkið og ala upp dugmikla og dáðríka kynslóð í landinu. En um leið og lögð eru drög til framkvæmda í þessum efnum, er það nauðsynlegt að gera sér nokkra grein fyrir kostnaðarhlið þessa máls. Þó má ekki skilja orð mín þannig, að þótt sú tala, sem segði til um árlegan rekstrarkostnað, yrði nokkuð há, þá yrði að sama skapi að draga úr framkvæmdum í þessum efnum. Það má alls ekki hika, þótt nokkur kostnaður sé þessu samfara, en hitt er mér ljóst, að okkar fjármálaaðstaða er þannig, að leggja verður líka áherzlu á þá hlið málanna, sem að útgjöldum lýtur. Mér væri því mjög kært, ef hæstv. dómsmrh. vildi gefa upplýsingar um það, hvað þyrfti árlega að veita til ungmennaskólanna, ef þetta frv. yrði að lögum.
Þá vil ég víkja nokkrum orðum að brtt. hv. n. Fjórða brtt. á þskj. 294 er við 11. gr. og er um það, hverjir skipi fasta kennara við þessa skóla. Ég er því hlynntur, að héruðin fái að ráða miklu um þessa hluti. Í héraðsskólalögunum er ákveðið, að skólanefndirnar ráði kennara, en brtt. n. ganga út á það, að kennslumálaráðuneytið geri það, þó að skólanefndirnar geti hinsvegar sagt þeim upp, þegar þeim þykir ástæða til. Þetta tel ég illa farið; teldi miklu réttara, að héruðin réðu sjálf kennarana.
Þá eru það brtt. hv. 3. landsk. Tvær fyrstu brtt. eru aðallega leiðréttingar og sennilega til bóta, eða a. m. k. meinlausar, en um 3. brtt., sem er aðalbrtt., er það að segja, að hún sýnir að vissu leyti samúð með þeirri hugsun, að fyrirkomulagi bygginganna. skuli hagað í samráði við bæjarstj., sem í þessu tilfelli er bæjarstj. í Reykjavík. En mér finnst hér vera farið töluvert lengra en farið er fram á í frv. eins og það er nú.
Í 18. gr. frv. er gert ráð fyrir því, að a. m. k. verði séð fyrir lóð fyrir gagnfræðaskólann og skyldar stofnanir. Ég geri því ráð fyrir, að hugmynd stj. sé að byggja skólann á stórri lóð með hliðsjón af því, að hægt sé að byggja meira við hann seinna. Ég held því, að þótt frv. verði eins og það er nú, þá muni hægt að ná þeirra hugsun, sem vakir fyrir hv. 3. landsk. En ef till. hans verða samþ., getur það orðið til þess að koma í veg fyrir, að bætt verði úr húsnæðisskorti skólans, eins og hæstv. dómsmrh. benti réttilega á, og tel ég það illa farið. Auk þess er verið að smeygja því hér inn, að ríkið styrki húsbyggingu þessara skóla, sem nefndir eru, án þess að vita, hvernig það verður gert. Það er alveg óreynt. Mér finnst betra að taka það fram, hvort ríkið eigi yfirleitt að styrkja þá, og ef svo er, þá hve mikið.
Ég get ef til vili fallizt á það, að ríkið styrki eitthvað húsbyggingu Iðnskólans. Aftur á móti finnst mér óþarft, að ríkið fari að styrkja til að koma upp verzlunarskóla. Mér virðist sæmilega séð fyrir verzlunarmenntun óbreyttra verzlunarmanna og smásala með því fyrirkomulagi, sem nú er. Aftur munu þeir, sem annast eiga viðskiptin við útlönd, þurfa að stunda nám og verzlunarstörf ytra, ef vel á að vera. Síðan býst ég þó ef til vill við, að sett verði upp viðskiptadeild við háskólann. Að þessu athuguðu býst ég við, að þó að ég sé hlynntur sumum af hugsunum þeim, sem hafa vakað fyrir hv. 3. landsk., geti ég ekki annað en greitt atkv. á móti þessari till.
Þá er enn eitt atriði, sem hv. 3. landsk. vék að í sambandi við þetta mál, sem ég get að nokkru leyti tekið undir með honum, og ef til vill jafnvel gengið nokkru lengra.
Í 20. gr. frv. er ríkisstj. heimilað að taka lán til stofnfjárgreiðslu að sínum hluta, bæði til gagnfræðaskóla og héraðsskóla. Mér finnst það hálfleiðinlegt að taka fram lántökuheimild í allskonar lögum. Þetta er því fremur, þar sem 15. gr. laga um héraðsskóla gerir ráð fyrir því, að veitt verði til héraðsskóla eftir því, sem er í fjárl. Hér er því ákvæði, sem er á móti þessu, án þess þó, að gert sé ráð fyrir, að gr. falli niður, og mun, ég því greiða atkv. á móti þessari gr. Þó að það sé gagnlegt að koma upp gagnfræðaskólum og héraðsskólum, vil ég ekki verja meiru til þess en löggjafinn sér sér fært að veita til þess í fjárl. Hæstv. dómsmrh. hafði þessa till. frá fræðslumálastjóra, en hún er hvorki betri né verri fyrir það. (JÞ: Eru margir feður að þessu frv?). Ég býst við, að fræðslumálastjóri standi að till.; báðir hafa mikinn hug á fræðslumálum. Og þeir fara jafnvel svo hart, að ég get tæplega fylgt þeim eftir. Held ég svo, að það sé ekki fleira, sem ég þarf að segja.