01.03.1930
Neðri deild: 41. fundur, 42. löggjafarþing.
Sjá dálk 120 í C-deild Alþingistíðinda. (438)
80. mál, forkaupsréttur kaupstaða á hafnarmannvirkjum o. fl.
Pétur Ottesen:
* Við 1. umr. þessa máls hér í d. benti ég á ýmislegt, sem væri athugavert við þetta frv. Ég gat þess þá, að í öðrum lögum, t. d. í hafnarlögum og í lögum um skipulag kaupstaða og kauptúna, og þar sem rætt er um takmarkanir á verzlunarréttindum, væru heimildir, sem tryggja kaupstöðum og sveitarfélögum forkaupsrétt að lóðum og mannvirkjum, ef nauðsyn almennings krefst þess, að þær séu notaðar. Og ennfremur gat ég þess, að þar sem þessar heimildir ná ekki til, þá hefir Alþingi aldrei neitað um eignarnámsheimild, ef sannað hefir verið með ljósum rökum, að nauðsyn krefði. Þess vegna hlýtur það að vera eitthvað annað og meira, sem veldur þeirri sérstöku þrákelkni, að vilja knýja þetta mál fram þing eftir þing. Ég gat þá einnig um annað atriði, sem er það, að ef þetta frv. verður samþ., þá verður árekstur milli þess og forkaupsréttarlaganna frá 1926, sem áskilja þremur aðiljum forkaupsrétt að jörðum: Í fyrsta lagi erfingjum þess manns, sem eignina á, í öðru lagi ábúanda jarðarinnar og í þriðja lagi hlutaðeigandi hreppsfélagi. Með þessu frv. er því beinlínis gengið á bug við ákvæði forkaupsréttarlaganna, og réttur tveggja hinna fyrrtöldu aðilja í lögunum er upphafinn með frv., ef það verður að lögum. Þetta getur ekki staðizt.
Ég sé, að hv. meiri hl. flytur brtt. á þskj. 151, sem hv. frsm. meiri hl. hafði ekki svo mikið við að minnast á. (HV: Þm. hefir bara ekki hlustað á það, sem ég sagði). Ég hefi góða heyrn, svo að það hefði ekki farið framhjá mér. Í brtt. er gert ráð fyrir, að forkaupsréttarákvæðin nái ekki til þeirra hreppsfélaga, sem hafa færri en 400 íbúa.
Það er alkunnugt, að í ýmsum kauptúnum eru jarðir sérmetnar, og auk þess er svo ákveðið í lögum, að bændur hafa forkaupsrétt ábúðarjarða sinna, og er því málið algerlega óleyst, þótt frv. þetta næði fram að ganga. Annars getur það ekki náð nokkurri átt, að Alþingi geri sig sekt í því að samþykkja lög, sem brjóta svo algerlega í bága við gildandi lög og reglur í landinu eins og þetta frv. gerir.
Auk þessa eru einnig mörg einstök ákvæði í frv. þessu, sem þurft hefði að taka til nánari athugunar, en hv. frsm. minni hl. hefir sennilega litið svo á, að óþarfi væri að fara út í einstök ákvæði frv., því að það myndi ekki ná fram að ganga. Ég finn þó ástæðu til að benda hv. d. á nokkur ákvæði, sem að mínum dómi brjóta í bága við allan gang mála innan héraða. Frv. heimilar hreppsnefndum að gera samþykktir um forkaupsrétt hreppsfélaga á hafnarmannvirkjum og lóðum í þeim kauptúnum, sem þar kunna að vera, og skulu þessar samþ. gilda til 5 ára. Innan hreppsnefnda er svo nægilegt, að einu atkv. muni til þess að þessari heimild skuli beitt gagnvart einstökum mönnum, sem land eiga við sjóinn. Nú er því svo farið með aðrar héraðssamþykktir, að þær verða að ganga í gegnum marga hreinsunarelda áður en þær fá endanlegt gildi. Vanalega verða málin fyrst að ná samþykki hreppsnefndar, síðan fjallar sýslunefnd um þau, og þarf þá 2/3 atkv. til þess að samþykki fáist, og síðan verður atvmrh. að leggja blessun sína yfir málin, og eru þau þá endanlega staðfest. Hér er einum þessara aðilja, sýslunefndinni, sleppt, en það nær vitanlega ekki nokkurri átt, svo að hér vantar inn í ákvæði um það, að hinum almennu ákvæðum sé fylgt.
Þá er annað atriði í 1. gr., að talað er um, að hreppstjórn telji nauðsynlegt að tryggja hreppsfélagi forkaupsrétt á lóðum og löndum innan hrepps. Í orðinu hreppstjórn felst allt annað hugtak en í hreppsnefnd. Hér er aðeins talað um þá menn, sem stjórna hreppnum, í stað þess að hér ætti að standa, að ef hreppsnefnd áliti nauðsynlegt að gera þetta, þá skuli samþykkt gerð.
Auk þessa, sem ég hefi bent á, felst í frv. þessu algerlega óþörf tilhneiging til að draga úr rétti einstakra manna, því að til eru þær heimildir í lögum, þar sem séð er fyrir rétti hreppanna í þessu efni, og því er þetta frv. algerlega óþarft, og auk þess brýtur það í bága við þá almennu löggjöf, sem Alþingi hefir sett.