24.02.1930
Efri deild: 33. fundur, 42. löggjafarþing.
Sjá dálk 336 í C-deild Alþingistíðinda. (773)
17. mál, kosningar til Alþingis
Frsm. minni hl. (Jón Baldvinsson):
* Þetta mál er kunnugt hér frá umr. í fyrra og áður. Þó að stjfrv. veiti þeim lítilsháttar ívilnanir, sem harðast urðu úti við kjördagsfærsluna í fyrra, hefi ég þó ekki getað fylgt því óbr. Ég álít, að ef breyta skal til í þessu efni, þá eigi hið sama að ganga yfir kauptúnin og kaupstaðina, því að í mörgum kauptúnanna, einkum hér á Suðurlandi, stendur eins á um erfiðleika á kjörsókn 1. júlí og í kaupstöðunum. Ég legg því til, að kosningar í þeim kauptúnum, sem eru sérstök hreppsfélög, fari fram fyrsta vetrardag, eins og í kaupstöðunum. En af þessu leiðir, að ekki er hægt að telja atkv. fyrr en síðustu kosningu er lokið, því að kauptún eru í mörgum eða flestum sýslum landsins, sem kunnugt er.
Ég sé, að villa hefir komizt inn í brtt. mína. Brtt. á öll að vera ein málsgr. Vænti ég þess, að forseti taki þetta til athugunar og skrifstofan leiðrétti síðar, því að öðrum kosti getur brtt. ekki staðizt.
Ég veit, að aðalmótbáran gegn brtt. minni sé sú, að geyma atkvæðatalningu úr sveitunum frá 1. júlí til fyrsta mánudags í vetri. En þó get ég ekki séð, að þetta ætti að vera vandkvæðum bundið. Það má henda á, að með núverandi fyrirkomulagi hefir oft dregizt upp undir 6 vikur, að atkv. hafi verið talin í Barðastrandarsýslu, Eyjafjarðarsýslu og Þingeyjarsýslum. Tæplega ættu að vera meiri örðugleikar á því, að geyma atkvæðin í 3–4 mánuði. Enda ætti kjörstjórnum, umboðsmönnum þingmanna og þingmannaefnum að vera trúandi til að búa svo um atkvæðakassana, að þeir misfærust ekki. Að vísu getur alltaf komið fyrir, að kassar brenni, en slíkt getur líka komið fyrir nú.
Mér finnst eðlilegra, að atkvæðatalning fari fram á sama tíma um land allt. Ég gæti vel hugsað, að það hefði spillandi áhrif á kosningarnar, ef vitað er um úrslit úr öðrum kjördæmum áður en þær fara fram.
Ég tel þessa breyt. nauðsynlega til þess að koma á réttlæti í þessum efnum. Og mér finnst það hart, ef bændur, sem hafa nú fengið kjördaginn fluttan til 1. júlí, vilja ekki leggja á sig þau litlu óþægindi, að bíða eftir atkvæðatalningu í nokkurn tíma, svo að réttlætiskröfur sjávarmanna geti einnig orðið uppfylltar. Hv. þm. eru allir svo fullorðnir, að þeir ættu ekki að vera svo bráðlátir, að þeir gætu ekki beðið þennan tíma eftir úrslitunum. Og þar sem talið væri, að úrslit stæðu glöggt, gætu báðir aðiljar því lengur lifað í voninni.
Ég hefi ekki á móti sumum brtt. hv. meiri hl., t. d. ekki 1. brtt., en hún verður að vísu óþörf, ef mín brtt. verður samþ. Hinsvegar er ég andvígur b-liðnum, þar sem réttur kaupstaða til sérstaks kjördags er takmarkaður við það, að kaupstaðir séu sérstök kjördæmi. Þetta er þrenging á frv. stj. Með þessum hætti er þessi réttur tekinn af Neskaupstað og Siglufirði, sem hafa kaupstaðaréttindi en eru ekki sérstök kjördæmi. (JóhJóh: Grg. frv. segir, að kaupstaðirnir skuli vera sérstök kjördæmi). Í frv. hafa allir kaupstaðir þennan rétt.
2. brtt. n., um að setja megi kjörfund kl. 10 árdegis í kaupstöðum, er ég samþykkur. Þetta kemur sér einkum vel í Reykjavík, því að undanfarið hefir verið hart á því, að allir kæmust að, er kjósa vildu.
Ég vil skýra síðustu málsgr. í brtt. minni á þskj. 160, þar sem sagt er, að atkv. skuli talin mánudag fyrstan í vetri, „nema sérstök atvik banni“. Þegar kosið er í sveitum 1. júlí, en í kaupstöðum og kauptúnum 1. vetrardag, ætti yfirleitt að vera hægt að telja atkvæðin 1. mánudag í vetri, en í sumum sýslum, svo sem Snæfellsnessýslu, Múlasýslum og Ísafjarðarsýslu, gæti þó orðið erfitt að koma atkvæðum á talningarstaðinn á einum degi, og því er þessi varnagli sleginn í brtt. minni.
Ég held, að með brtt. minni sé séð fyrir því, að kosningarnar fari vel fram og hið fyllsta réttlæti náist, úr því að skoðanir manna um hentugan kjördag eru svo skiptar. Væri óskandi, að ljúka mætti þessari deilu svo á þessu þingi, að báðir aðiljar mættu vel við una, því að vita skulu hv. þm. það, að þetta mál sofnar ekki fyrir þinginu, fyrr en viðunanleg lausn fæst á því.