28.01.1930
Efri deild: 7. fundur, 42. löggjafarþing.
Sjá dálk 350 í C-deild Alþingistíðinda. (804)
20. mál, kvikmyndir og kvikmyndahús
Dómsmrh. (Jónas Jónsson):
Eins og tekið er fram í aths. við þetta frv., þá lá fyrir síðasta þingi frv. um svipað efni, sem samþ. var í Ed., en dagaði uppi í Nd. Í umr. um það frv. var deilt um, hvort réttmætt væri að skattleggja kvikmyndahús eða ekki. Þar var tekin upp sú aðferð, samkv. till. frá merkum manni hér í bænum, að leggja gróðaskatt á kvikmyndahúsin, en hún náði ekki almennu fylgi.
Hér er um mikilsvert mál að ræða, og hefir það verið undirbúið rækilega í sumar, eins og sést á grg. frv. Nefndin, sem fær það til meðferðar, getur fengið fyllri gögn um málið frá þeim, sem hafa unnið að undirbúningi þess.
Annars er óþarft að fjölyrða um nauðsyn þessa frv. Alltaf koma fram fleiri hliðar á þessu máli, sem leiða það í ljós, að eftirlit með kvikmyndahúsum er nauðsynlegt. Þau eru að verða stærstur þáttur í fræðslu og skemmtanalífi bæjanna, og áhrif þeirra virðast aukast með hverju ári, sem líður.
Samkv. þessu frv. á skoðun og eftirlit að fara fram í Reykjavík með öllum kvikmyndum, sem sýndar eru á landinu, og er það að sjálfsögðu betra en tilsvarandi ákvæði í frv. því, sem flutt var á síðasta þingi.
Frændþjóðir okkar á Norðurlöndum hafa fyrir löngu sett lög um eftirlit með kvikmyndahúsum, hver í sínu landi. Og það er alkunnugt, að engin menningarþjóð tekur gilda myndaskoðun annarar þjóðar; en um það var mest deilt í umr. um þetta mál hér í deildinni í fyrra.
Í þessu frv. er eitt nýmæli, sem ekki kom fram á síðasta þingi, og vil ég sérstaklega vekja eftirtekt á því. Í 16. gr. er lagt til, að 10% gjald sé greitt af verði seldra aðgöngumiða á hverri kvikmyndasýningu, auk skemmtanaskatts, og rennur gjald það í höfuðkirkjusjóð, og skal ég í þessu sambandi skýra það nánar.
Í kjölfar þessa frv. á að koma annað frv., um höfuðkirkjur, sem mþn. í kirkjumálum hefir undirbúið. Hvað sem Alþingi kann að sýnast um þá hugmynd, þá kemst ég ekki hjá að gera nokkra grein fyrir henni nú. Fyrst verður að minnast á skattahlið þessa máls. Flestir telja, að kvikmyndahúsin selji nógu dýrt nú, þó að aðgöngumiðar þeirra verði ekki hækkaðir, og að sýningargjöld séu hér eins dýr og hjá öðrum þjóðum. En það verður að teljast óþarft. Í Danmörku er kvikmyndaskatturinn 40%, en hér er hann aðeins 10%, og samkv. þessu frv. er ætlazt til, að hann verði hækkaður um helming, svo að þrátt fyrir það verður hann helmingi lægri en í Danmörku. Verð aðgöngumiða á að haldast eins og það er nú, þannig að skattinum verði ekki velt yfir á notendur, heldur fá eigendur kvikmyndahúsanna að bera þá.
Þá hefir mikið verið deilt um, hvort gróðinn sé svo mikill af kvikmyndahúsunum, að þau geti borið hærri skatta en þetta. En þó að skattur á kvikmyndahúsum hér á landi yrði hækkaður upp í 40%, þá held ég, að þau mundu bera sig sæmilega vel, þrátt fyrir það. Ég ætla ekki að bera fram almenn rök fyrir því hér, en það er kunnugt, að fátt er jafnarðvænlegt í kaupstöðum og rekstur kvikmyndahúsa.
Samkv. 16. gr. frv. er sú breyt. gerð á, að hluthafar og eigendur kvikmyndahúsanna eru skattlagðir án þess að þeir geti velt skattinum yfir á almenning. Kvikmyndahúsin blómgast mjög vel í Danmörku, þó að á þeim hvíli helmingi hærri skattur en hér er til ætlazt.
En hvað er þessi höfuðkirkjusjóður? Kirkjumálanefndin hefir undirbúið það mál nokkuð, og er tilætlunin sú, að koma upp fögrum kirkjum á nokkrum stöðum í landinu, helzt sem svaraði einni í hverri sýslu, fyrir þann skatt á kvikmyndahús, sem hér um ræðir.
Hér í Reykjavík hefir nýlega verið reist hið veglegasta kirkjuhús, sem til er hér á landi, fyrir hinn litla katólska söfnuð hér í bænum, og jafnast það fyllilega við kirkjur í stærri borgum erlendis. En þjóðkirkjusöfnuðurinn notar fátæklega dómkirkju, sem byggð var á þeim árum, þegar Ísland var eins og hreppur í Danaveldi. Á þeim árum var hún mjög sómasamleg fyrir jafnlítið þorp og Reykjavík var þá. En nú fullnægir hún vitanlega ekki þeim kröfum, sem frjálst og fullvalda ríki verður að gera um dómkirkju. Reykjavíkursöfnuður hefir fundið þetta og skilið, og þess vegna hefir hér í bænum verið stofnað til samskota til kirkjubyggingar og farið fram á, að ríkið legði þar fjárfúlgu á móti. Enda verður það að teljast eðlilegt. Heiður þjóðarinnar liggur við, að hér í Reykjavík sé sómasamleg höfuðkirkja. En ég býst við, að það reynist örðugt að greiða úr ríkissjóði mikið fé til dómkirkjubyggingar. Og það er ekki nóg að uppfylla þessa þörf hér í Reykjavík, því að ekki er betur séð fyrir þessum efnum úti um land. Hefir m. a. verið stungið upp á ýmsum sögufrægum kirkjustöðum, þar sem reistar verði höfuðkirkjur, t. d. í Skálholti og Odda. Það mundi vel hæfa að reisa höfuðkirkju á Akureyri fyrir Eyjafjarðarsýslu og á Borg á Mýrum fyrir Borgarfjarðarundir lendi, án þess að ég vilji gera um það ákveðnar till. í þessu sambandi.
Það, sem vakir fyrir kirkjumálanefnd, er fyrst og fremst að skattleggja kvikmyndahúsin og nota þann tekjustofn til þess að ráða bót á hinum fátæklega búnu og lélegu kirkjum, sem eru söfnuðunum til vansa. En söfnuðirnir hafa engin ráð á að bæta úr þessu, þannig að kirkjurnar verði í samræmi við aðrar steinbyggingar, sem reistar eru nú á tímum af einstaklingum til eigin afnota, og einnig af ríkinu til ýmiskonar afnota fyrir almenning. Það er Landakotskirkja ein, sem er í fullu samræmi við þær nýbyggingar, sem nú eru reistar. — Það er mikilsvert mál að hafa myndarbrag á kirkjunum, og styrkir mjög menningarstarfsemi þjóðarinnar. Því er ekki hægt að neita, að kirkjur, sem notaðar hafa verið eins og geymsluskemmur, hafa hlotið að kyrkja hinn andlega gróður á sviði trúmálanna og höggva stór skörð í menningarstarfsemi kirkjunnar.
Katólska kirkjan hefir góðan skilning á því, að nota listina til þess að styrkja trúboðsstarfsemina. Merkur prófessor í Danmörku, sem hefir skrifað sögu þjóðar sinnar, getur þess, að á 12. öld hafi þar verið byggðar 2000 kirkjur, og trúmálaáhugi þjóðarinnar lýst sér þá í því, að kirkjurnar væru traustlega byggðar og hin mesta prýði, enda standa margar þeirra enn í dag. Hér á landi voru kirkjur aðeins byggðar úr torfi og timbri og eyðilögðust því jafnóðum.
Að hverju beinast kraftar þjóðanna nú og hugir almennings? Hvert streyma hinar frjálsu gjafir, sem fjöldinn er fús til að láta af höndum, til svölunar þrám sínum og kröfum? Því er fljótsvarað. Allur fjöldinn fleygir út vasapeningum sínum fyrir grunnfærustu skemmtanir og augnagaman, sem sízt af öllu veita þeim nokkra menningarmöguleika. Hin daglega fjáreyðsla, sem kaupstaðarbúar fórna kvikmyndahúsunum, er hliðstæð þeim fjárframlögum, sem katólskir menn veittu kirkjum sínum á 12. og 13. öld af trúmálaáhuga.
Ég lofa þetta hvorki né lasta, þó að kvikmyndahúsin hafi gripið huga fólksins; en það er sýnilegt, að þau hafa ráð á að eiga stærstu samkomuhúsin í bæjunum, og engar viðlíka stofnanir græða eins mikið og þau. En þá kemur þessi spurning: Er ekki rétt að beina nokkru af þeim peningastraum, sem fólkið eyðir til þess að skemmta sér dálítið grunnfært, í annan farveg til menningarstofnana þjóðarinnar?
Alþingi hefir sett lög um skemmtanaskatt og ákveðið hann til byggingar þjóðleikhúss, en í sumar verður byrjað á byggingu þess. Kvikmyndahúsin hafa mjög lítið verið skattlögð enn sem komið er, og er hér aðeins farið fram á 25% skattgreiðslu; en það er helmingur af þeim skatti, sem kvikmyndahús greiða í Danmörku. Kirkjumálanefndin hefir stungið upp á því, að skattinum til höfuðkirkjusjóðs yrði skipt til helminga á milli dómkirkju í Reykjavík og höfuðkirkna annarsstaðar á landinu. En vera má, að Alþingi sýnist önnur ráðstöfun heppilegri í því efni.
Af því að þetta mál er svo margþætt, legg ég til, að því verði vísað til allshn. að lokinni þessari umr.