20.07.1931
Efri deild: 5. fundur, 44. löggjafarþing.
Sjá dálk 25 í D-deild Alþingistíðinda. (1116)
13. mál, milliþinganefnd um kjördæmaskipun
Jón Þorláksson:
Það er ekki sérlega margt, sem ég þarf að segja út af ræðu hæstv. forsrh. Hann vildi ekki fara út í það að deila um þingrofið og stjórnarskrárbrotið eða byltinguna 14. apríl síðastl., enda er það reiðilaust af mér, þótt hann haldi hér ekki uppi vörn fyrir það verk. Hann vék þó nokkuð að þeim ummælum mínum, að hér væri blásið til undanhalds af stj. hálfu og að mörgum hefði komið það á óvart af afstöðu hæstv. stj. fyrir kosningarnar, að hún nú ber fram till. um kjördæmaskipunina. Það er ekki nema gott þegar maður sér, að einhver lifandi batnar, og framkoma þessarar till. af stj. hálfu er viðurkenning þess, að hún hafi barizt gegn réttlátu máli, þegar hún skarst í leikinn og rauf þingið.
Þá vék hæstv. ráðh. að því, sem ég sagði, að mér þótti hann ekki fara efnilega af stað þegar hann lýsti því yfir, að leiðir myndu skilja milli flokkanna þegar kæmi til úrlausnar málsins. Hann sagðist vilja hafa rannsóknina í sem beztu samræmi við réttlætíð, eins og hann og hans flokkur skildi það, og þó átti ekki að meta réttlætíð eingöngu út frá höfðatölunni. Hér er ekki átt við höfðatölu þm., heldur við kjósendatölu þá, sem fram kemur við þingkosningar. Þetta þýðir það, að hann hefir ekki enn sætt sig við það, að kosningarréttur sá, sem stjskr. veitir, verði að vera jafn fyrir alla. En þeirri kröfu verður að verða fullnægt. Engin rök, sem gild verða tekin, eru til fyrir því, að atkvæði eins kjósanda vegi meira en atkv. annars.
Það er auðskilið mál, að hæstv. stj. ætlast til þess, að Framsóknarfl. eigi sem mestan þátt í störfum þessarar n. Þetta sést af því, að Framsóknarfl. á að fá að velja 4 nefndarmenn af 5. Ég skal segja hæstv. ráðh., að það er sama, hve langar bækur verða skrifaðar um þetta mál. Þeir borgarar landsins, sem Framsóknarfl. vill gera að minni mönnum við kjörborðið, sætta sig ekki við það. Hæstv. ráðh. vildi rökstyðja þessa vantrú sína um samkomulag á því, að hann hefði keyrt á kjósendafundum, sem hann var á, að Sjálfstæðisfl. og Alþýðufl. myndu gera þær kröfur, sem hann gæti ekki fellt sig við. Ég hefi ekki verið á neinum fundi með hæstv. forsrh., svo ég get ekki fullyrt, hvernig orð hafa fallið á þessum fundum, og get því ekki borið ummæli hæstv. forsrh. til baka. En mér hefir verið sagt það af þessum fundum, að sjálfstæðismenn hafi gert þær kröfur, að þingflokkarnir fengju þingsæti í réttu hlutfalli við atkvæðamagn þeirra. Ég veit ekki um annað, sem fram hefir komið. Annars munu sumir sjálfstæðismenn vilja hlutfallskosningu, en aðrir einmenningskjördæmi með uppbótarþingsætum, en ég veit ekki ákveðið, hverja aðferð þeir vilja nota til þess. Þegar því hæstv. forsrh. segir, að það hafi verið borið fram á kjósendafundum, er hann geti ekki fellt sig sig, þá hlýtur það að vera það atriði, að hver flokkur fái þm. eftir atkvæðafjölda. En ef svo er, býst ég ekki við, að hægt sé að leysa þetta mál undir hans forustu. En ef þessi till. er ekki herbragð eitt, hlýtur hæstv. stj. að ætla sér að taka forustu í úrlausn þessa máls. En það er ekki til neins, ef hann vill ekki sætta sig við það, að allir kjósendur fái jafnan rétt, en þá fyrst fá kjósendur þann rétt, sem þeim ber.
Hæstv. forsrh. varðist allra svara um það, hvort tilætlun stj. væri, að nefndin lyki störfum sínum fyrir næsta þing. Hann sagði, að n. þyrfti tíma til þess að ljúka störfum, en það þýðir það, að hæstv. ráðh. vill ekki gefa góð svör, og hæstv. stj. verður ekki krafin svars á þessu atriði fyrr en þetta mál hefir verið rætt í n. Þá getum við alltaf borið fram brtt., sem takmarka tíma þann, sem mþn. fái til starfans. Og það verður eina úrræðið, ef samkomulag fæst ekki um það við hæstv. stj. við meðferð málsins í nefnd, að þessum undirbúningi verði lokið svo snemma, að málið geti komið fram í byrjun næsta þings.