21.08.1931
Neðri deild: 35. fundur, 44. löggjafarþing.
Sjá dálk 1123 í B-deild Alþingistíðinda. (1537)
18. mál, einkasala ríkisins á tóbaki og eldspýtum
Magnús Jónsson:
Ég kann ekki við annað en fara nokkrum orðum um brtt. mínar á þskj. 395. Þrjár fyrstu brtt. eru í raun og veru ein og sama till., þ. e. a. s. þær fara allar fram á það sama, að þær framkvæmdir, sem hér ræðir um, bann allra annara en ríkisins að fara með tóbakssölu, verði frestað um eitt ár, frá því er fyrirmæli frv. nú segja fyrir. Því var hreyft við 2. umr., að ósanngjarnt væri að smella einkasölunni á jafnfljótt og frv. gerir ráð fyrir, og er ég á því líka. Þetta atr. var þó lítið rætt, því að umr. snerust þá aðallega með og móti málinu sem heild. Og ég ber ekki þessa brtt. fram, af því að ég sé orðinn hlynntur einkasölu. En það varð bert við atkvgr. þessa máls við 2. umr., að stjórnarflokkurinn og socialistar ætla sér í sameiningu að koma því í gegn. Það hlýtur öllum að vera ljóst, að þegar gripið er svona inn í atvinnulíf þjóðarinnar, kemur það þeim bagalega, sem verða fyrir barðinu á ríkisvaldinu. En þessum hv. þm. er e. t. v. ósárt um það, þótt kaupmenn biði nokkurn halla. Það virðist vera móðins núna að sjá ekki aumur á þeirri stétt. En um þá er það að segja, að þeir reka atvinnu sína á löghelgaðan hátt, alveg eins og hverjir aðrir, og hið opinbera hefir engan rétt til þess að vaða inn á atvinnusvið þeirra, sé þess ekki brýn þörf. Og hér get ég ekki séð, að nokkur þörf liggi á bak við. Ég býst þessvegna ekki við því, að þetta sé mönnum svo mikið sáluhjálparatr., að framkvæmd þess mætti ekki fresta um eitt ár, en þá stæðu kaupmenn þeir, sem með þessa vöru verzla, ólíkt betur að vígi. Ég býst ekki við, að nein hætta gæti af því stafað, þó lögleitt yrði, að þessum framkvæmdum skyldi frestað um eitt ár; ég álít rétt og sjálfsagt að láta menn vita þetta nokkuð löngu fyrirfram, svo menn geti breytt atvinnurekstri sínum eftir því. Aftur á móti er svo rammbyggilega um búið í l. um birgðir, sem fyrir hendi eru þegar tóbakseinkasalan byrjar, að lítil hætta er á því, að kaupmenn fari að flytja inn miklar birgðir í millitíðinni, því að það er samkv. l. algerlega á valdi stj., hvernig fer með þær birgðir. Ég held, að það yrðu talsvert minni birgðir fyrirliggjandi, ef kaupmenn gætu búið sig vel undir þessa breyt. Enda væri það örðugra fyrir einkasöluna að byrja, ef miklar birgðir væru til í landinu. Það væri auðvitað æskilegast, að þær væru sem allra minnstar. Þetta er önnur aðalástæðan, sem ég færi fyrir þessari brtt. En svo er hin ástæðan sízt veigaminni. Reynslan hefir sýnt það, að fyrsta árið, sem einkasalan starfar, dregur úr tekjum ríkissjóðs af þessari vöruteg., og nú er fyrirsjáanlegt, að ríkissjóður má afarilla við því að missa nokkrar tekjur árið 1932. Yfirstandandi ár hefir verið mjög erfitt og mun hafa mikil áhrif á fjárhaginn, svo að ríkissjóður má illa við nokkurri tekjurýrnun. Ef menn vilja endilega fá þessa tekjurýrnun yfir sig, væri þó skynsamlegra að láta hana skella á ári, sem ekki er fyrirfram vitað um, að verður mjög erfitt í fjárhagslegu tilliti. Þá mætti líka taka tillit til þessarar rýrnunar í fjárl. Nú er í fjárl. fyrir 1932 gert ráð fyrir fullkomnum tóbakstekjum, eins og þær hafa verið undanfarin ár, en svo á hálfur ágóðinn af einkasölunni þetta sama ár að fara til ákveðinna sjóða, byggingarsjóðs verkamanna og byggingar- og landnámssjóðs.
4. brtt. er annars efnis. Hún miðar að því að reyna að koma í veg fyrir einn ókost, sem alltaf loðir við einkasölur og það er, hvað þeim hættir til þess að hafa litlar og vondar birgðir. Í 11. gr. er einkasölunni blátt áfram gefið undir fótinn með það að hafa litlar og ónógar birgðir, en þar er þó gert ráð fyrir því, að hún muni alltaf neyðast til þess að hafa eitthvað dálítið fyrirliggjandi. En tóbakseinkasalan verður að hafa miklar birgðir, og þær svo sæmilegar, að verzlunin geti almennilega haft alla tóbaksumsetningu landsins á hendi, því að mér hefir skilizt það á hv. flm:, að þetta ætti ekki að vera neitt tóbaksbindindisfrv., heldur til þess að ná tekjum í ríkissjóð. Og þá er fyrsta skilyrðið, að verzlunin sé sæmilega rekin. Og mér finnst ekki rétt að gefa strax undir fótinn með það, að verzlunin hafi aðeins litlar og ónógar vörur. Að svo mæltu ætla ég ekki að lengja umr. meir að sinni.