18.04.1932
Neðri deild: 54. fundur, 45. löggjafarþing.
Sjá dálk 380 í B-deild Alþingistíðinda. (105)
1. mál, fjárlög 1933
Sveinn Ólafsson:
Nafn mitt er bundið við nokkrar brtt. við fjárl. að þessu sinni, en aðalflm. er ég aðeins að einni brtt. Ég verð þó að víkja nokkrum orðum að öllum þeim till., sem ég er við riðinn, jafnvel þeim, sem búið er að minnast á.
Ég kem fyrst að IV. brtt. á þski. 418, sem borin er fram af hv. 2. þm. Rang. ásamt mér og hv. 1. þm. Rang. og hv. 1. hm. N.-M.; hefir að vísu verið minnzt á hana áður, bæði af aðalflm. og mér, þar sem hún lá einnig fyrir við 2. umr. fjárl., skal því aðeins stuttlega að henni vikið. Hún lýtur að því, að færa vegafjárveitingu frá Holtavörðuheiðarvegi til annara vega, þannig að framlagið til Holtavörðuheiðarvegar lækki um 30 þús. kr., sem veittar verði til vega annarsstaðar á landinu. það hefir áður ljóslega verið á það bent, að eins og ástatt er, væri það nærri sjálfsagt að verja því fé, sem veitt er til vega, í vegi um sveitir, þar sem þjóðvegir eiga að liggja og þar sem það getur komið að notum þegar í stað. Óviðeigandi er að verja því til fjallveita, sem — eins og Holtavörðuheiði — nánast eru skemmtivegir fyrir fólk, sem léttir sér upp í sumarleyfi og alstaðar getur eytt tómstundum sínum í óbyggðum, ef vill. Ég skal ekki eyða tíma í að ræða þetta frekar, en víkja að VII. till. á sama þskj., þar sem ver sömu menn gerum till. um skiptingu á þeim 30 þús. kr., sem eftir IV. till. á að flytja til vegagerða í sveitum, og ætlumst ver til, að 1/3 þeirrar upphæðar gangi til vegagerðar í Rangarvallasýslu, á svo kölluðum Fjallbaksvegi, en hinar 20 þús. kr. skiptist milli héraðavega á Austurlandi, þannig, að Jökulsárhlíðarvegur, Unaóssvegur, Breiðdalsvegur og Vopnafjarðarvegur hljóti sínar 5 þús. kr. hver. Það er vitaskuld, að þessar upphæðir eru litlar og að ekki verður mikið gert fyrir þær. En ég fullyrði þó, að þær muni undireins koma að nokkru liði, af því að aðrir vegir liggja að þessum vegum — vegir, sem fyrst geta orðið að verulegum notum, þegar þeir eru komnir í samband við þessa aðalvegi. Og flutningarnir vor og haust liggja um þessar leiðir, til og frá kaupstöðunum og kauptúnunum austanlands. 4 þetta var minnzt af hv. meðflm. mínum, svo að ég þarf ekki að tefja tímann með því, að tala frekar um það.
Ég kem þá að þriðju till., sem er XXVI. liður á sama þskj., það er till. frá sjútv. Nd. Þar er farið fram á 1200 króna styrk til Árna Friðrikssonar, fiskifræðings, vegna útgáfu á riti einu, sem hann nefnir Skarkolaveiðar Íslendinga og dragnótin. Hefir hann nýlega gefið út ritið, en því ekki ennþá verið dreift út til almennings eða til sölu haft. Höfundur hefir skýrt n. svo frá, að útgáfa ritsins, sem er 8 arkir að stærð, í fremur litlu broti, hafi kostað 1500 kr., og er ekki í því falin fyrirhöfn hans eða ritlaun, heldur er þetta aðeins útlagður útgáfukostnaður. Af bókinni eru prentuð 1000 eintök, og áður en hún er seld eða boðin almenningi til kaups, vill hann fá að vita, hvort Alþingi vill veita honum þennan útgáfustyrk. Ætlar hann, ef svo fer, að færa niður verð bókarinnar, en hann telur, að hann geti ekki selt hana svo lágu verði sem þarf, til þess að almenningur kaupi hana, án þess að hann fái þennan styrk. Með þessum styrk, sem sjútvn. fer fram á, gerir hann ráð fyrir að geta selt bókina fyrir kr. 1.00 til kr. 1.25, í stað kr. 3.00, sem ella myndi söluverð, og mundi hún þá fljótlega geta breiðzt út um landið og orðið aðgengileg fyrir allan almenning. Hefi ég fyrir 3 dögum átt tal við Árna Friðriksson og litið yfir bók hans, og finnst mér hún þess verð, að hún kæmist inn á hvert heimili í landinu, a. m. k. þau, sem við sjávarsíðuna eru. Þótt ritið sé í aðaldráttum um skarkolaveiðar, kemur það víða við og fjallar um margt annað, sem lýtur að veiðiskap. Það er alveg víst, að rit þetta getur komið almenningi að miklu liði, og tel ég því sjálfsagt að veita styrk til þess, að það geti orðið selt vægu verði. Með því móti kemst það fyrst í hendur margra manna og verður að tilætluðum notum. Ég skal svo ekki fjölyrða frekar um þetta, því að ég vona, að flestir hv. þdm. hafi kynnt sér ritið og muni veita þessari litlu till. stuðning. Ég fullyrði, að mörg upphæð hefir verið ómaklegar veitt en þessi, og hér er aðeins farið fram á að gefa almenningi kost á að eignast þarft rit og fróðlegt með vægu verði.
Skal ég þá koma snöggvast að XXIX. lið á sama þskj., sem er till frá hv. 1. hm. N.M. og mér, um að veita dálítinn viðbótarstyrk til lúkningar á skuld félags þess, sem lét gera laxastiga í Lagarfljótsfossi næstl. sumar. Það er ekki til mikils mælzt með þessu, hvort sem um 2000 eða 1600 kr. er að ræða, þegar tekið er tillit til þess, að á þessu svæði ofan við fossinn liggur víðlent, fjölmennt hérað með miklum möguleikum til fiskiræktar, hérað, sem vænta má, að byggist meira eftirleiðis og líkur benda til, að innan tíðar taki e. t. v. við talsverðum hluta af íbúum sjávarþorpanna mörgum, sem komnir eru að því að gefast upp í sívavandi atvinnukreppu. það eru 5 eða 6 hreppar, sem liggja að Fljótinu ofar stigans, og fyrir ofan fossinn falla margar og stórar bergvatnsar í fljótið, sem líklegar eru til fiskiræktar, þegar leiðin öll frá sjónum er orðin fiskgeng.
Hv. 1. flm. hefir þegar mælt fyrir þessari till. af meiri kunnugleika en ég get gert, og skal ég því ekki tefja tímann með því að fjölyrða um hana frekar. Ég vík þá að brtt. á þskj. 430. Þar hefi ég gerzt meðflm. að lítilli till., þar sem hv. 3. þm. Reykv. er aðalflm. Till. lýtur að því, að veita ,manni norðanlands, Stefáni Árnasyni, dálitla upphæð, sumpart til ritstarfa og uppörvunar, og sumpart í viðurkenningarskyni fyrir það starf, sem hann hefir þegar unnið. Ég kynntist þessum manni og var honum samtíða á æskuárunum og hefi lítillega kynnzt honum á seinni árum, en þekki þó lítið störf hans nema gegnum frásögn annara fróðra manna. Hann hefir látið sér mjög annt um að safna ýmsum sagnafróðleik og ættvísi. Á hann nú í fórum sínum allgott safn af þessum fræðum. Nú er það ósk okkar flm., að honum verði veittar á 16. gr. fjárl. 400 kr. eða til vara 300 kr. Vitanlega verður fyrir þessa litlu upphæð ekki mikið afrekað, en hugmynd okkar flm. er að gefa honum hvöt til að halda þessu starfi áfram og auka það. Hann er nú kominn á gamalsaldur, en mundi telja það viðurkenningu, sem nokkurs væri virði, af hann fengi þessa litlu fjárhæð eitt skipti fyrir öll. Hún er svo lítil, að engu skiptir, þegar litið er til fjárveitinga, hliðstæðra, sem þegar eru komnar í fjárlög, og hún mundi aðeins í þetta eina skipti veitt af því, að miðað er við 16. gr.
Fleiri till. er ég ekki riðinn við á þeim þskj., sem fram eru komin. En hér verður bráðlega útbýtt þskj. 452 með brtt. frá ýmsum hv. þm. og þar er ég með hv. þm. Seyðf. flm. að lítilli brtt. við 22. gr. fjárl. Við fórum þar fram á, að ríkissjóður taki að sér ábyrgð á 40 þús. kr. láni, sem Fisksölusamlag Austfjarða þarf að taka og tekur að öllu sjálfráðu vegna tekjuhalla, sem það beið á síðasta hausti við að senda út með áætlunarskipum kaldan og ísvarinn fisk í kössum. Eins og kunnugt er var með lögum nr. 37 frá sumarþinginu 1931 gerð ráðstöfun til þess að hefja útflutning á kælifiski frá veiðistöðvum, þar sem bátar stunduðu veiði, með skipum, sem skipaútgerð ríkisins útvegaði og fara skyldu áætlunarferðir til Bretlands. Fyrsta tilraun í þessa átt var gerð austanlands og lítillega norðanlands. Var það aðallega Fisksölusamband Austfjarða, sem réðist í þetta og gerði þessa fyrstu tilraun, sem að ýmsu má segja, að tækist sæmilega að því, er kom til sölu fiskjarins, en varð samlaginu þó að byrði vegna óhappa. Óhöppin voru einkum þau, að skipin, sem leigð voru til þriggja mánaða, gátu eigi farm fengið, er fram á vetur kom og ógæftir bönnuðu róðra. Í öðru lagi brast með öllu kolaveiði vegna þess, að veiðitæki, sem sambandið pantaði fyrir félagsmenn í byrjun haustvertíðar, komu eigi fyrr en að loknum veiðitíma.
Margt annað, svo sem óhaganleg stærð skipanna, varð til að spilla árangri, og komst samlagið því í skuld, sem nú er leitað láns til að greiða, jafnframt og ný tilraun verður hafin til kælifisksölu með betri viðbúnaði og frekari reynslu en fyrra sinn, en lán þetta, sem von er um, að bankarnir veiti, óskar sambandið að ríkið ábyrgist gagnvart bönkunum, með því að fé þess er ennþá fast í ónotuðum veiðarfærum og umbúðum fiskjar, sem samtals nemur ca. 74000 kr.
Við flm. þykjumst mega fullyrða, að ef þessi ábyrgð ríkisins fengist, þá yrði fljótlega hægt að lagfæra hag sambandsins, og enginn efi er á því, að framhald um þessa flutninga verður miðað við þá reynslu, sem fengin er, því að í annað sinn mun sambandið ekki brenna sig á hví að leigja skip á þennan hátt. Yfirleitt má segja það, að sala á þessum útflutta bátafiski hafi reynzt eftir öllum vonum. Til skýringar fyrir hv. þm er rétt að geta þess, að af þeim 12870 kössum, sem sendir voru út frá Austfjörðum, seldist hver til jafnaðar á 16,10 kr., þótt megin fiskjarins væri ódýr tegund. Og þegar athugað er, að í hverjum kassa er ekki nema um 60 kg. af fiski upp úr sjó, má þetta álítast góð sala. Ef stýrt er fram hjá óhöppum þeim, sem raunar mátti alltaf búast við við fyrstu tilraun, þá virðist vonin vera góð um það, að framhald af þessu geti orðið í öllum verstöðvum, þar sem smábátar stunda veiði, að miklu liði. Hér er spurningin aðeins um það að sigrast á fyrstu erfiðleikunum, svo að ekki þurfi að gefast upp á miðri leið til stórtjóns fyrir alla þá, sem stunda smábátaútgerð. eins og víðast er austan- og norðanlands.
Ég ætla svo ekki að eyða fleiri orðum til skýringar á þessu, en ef hv. þm. óska eftir frekari upplýsingum um þessa fyrstu tilraun með ísfiskisölu með áætlunarferðum, þá er hægt að útvega þær og hafa til taks, aukheldur þegar í dag, hjá mönnum þeim, sem hér eru staddir og störfuðu í umræddu fisksölusambandi.