30.03.1932
Neðri deild: 38. fundur, 45. löggjafarþing.
Sjá dálk 2127 í B-deild Alþingistíðinda. (2453)
38. mál, skipulag kauptúna og sjávarþorpa
Magnús Jónsson [óyfirl.):
Ég á dálítið örðugt með svör við brtt. á þskj. 236, af því að ég var lasinn þegar fyrri hluti þessarar umr. fór fram. Ég held þó, að ég viti helztu rökin, sem hv. flm. lætur fylgja henni, og mun þar þyngst á metum, að verði þessi 2. gr. samþ., muni það leiða af sér svo mikinn kostnað fyrir bæina að framfylgja skipulagsáætlunum sínum, að þeir rísi vart undir slíkri byrði. Nú er þessu svo fyrir komið, að bæirnir eru ekki skyldir til þess að borga tjón, sem kann að verða af framkvæmd skipulagsuppdráttarins, fyrr en breytingarnar, sem valda tjóninu, koma til framkvæmda. En 2. gr. frv. fer fram á, að skaðabætur skuli greiða jafnskjótt sem aðili sannar eða gerir sennilegt, að skipulagsbreyting sú, er bættur skal gjalda fyrir, valdi honum tjóns eða óhagræðis, enda þótt hún sé ekki komin til framkvæmdar.
Mér dettur ekki í hug að neita því, að þetta ákvæði muni gera bæjum miklu erfiðara fyrir með að gera skipulagsbreytingu. En þessu má svara bara með þeirri einu röksemd, að núv. fyrirkomulag rekst á eina meginundirstöðu okkar þjóðfélags, þar sem er eignarréttur einstaklingsins. Hann er þó verndaður í stjórnarskrá landsins, aðeins með þeim takmörkunum, að taka megi eignarnámi einstaklingseign, þegar almenningsheill krefst þess, en þá komi fullt verð fyrir. Og ég sé ekki betur en að núv. fyrirkomulag hvað þetta snertir fari í bága við þessa verndun stjskr. á einstaklingseignarréttinum. Það er hrein og bein hártogun að segja, að fullt verð komi fyrir eign, þótt von sé á borgun fyrir hana einhverntíma í framtíðinni. Og þó að þetta sé óþægilegt fyrir bæarfélögin, þá er það alveg sama óhagræði, sem leiðir af því, að geta ekki yfirleitt lagt undir sig eignir annara, þegar maður sér sér gróðavon að því. Það getur verið ansi óþægilegt, bæði fyrir einstaklinga og bæjarfélög. Og ef t. d. íbúar Akraness sjá sér ekki fært að koma skipulagsbreytingu á hjá sér án þess að taka undir sig eignir ýmsra manna, með loforði um borgun einhverntíma seint og síðar meir, þá held ég, að þeir verði blátt áfram að láta það vera, meðan svo stendur á. — Ef ég lít hér út um gluggann, sé ég hús á milli tveggja helztu gatnanna í bænum, sem um leið er einn verðmætasti staðurinn í bænum. Nokkuð af þessum húsum brann fyrir skömmu, og kom þá til mála að láta ekki byggja aftur á þessari lóð, heldur leggja hana við Austurvöll, sem þá hefði stækkað að miklum mun, og rúmað bæði bílastæði og fleira nauðsynlegt. En þessar lóðir eru svo geysistórar, og menn búnir að leggja í þær hundruð þús. króna. Ef nú væri ákveðið í skipulagsuppdrætti Reykjavíkur, að þarna mættu ekki standa nema 1–2 hús, en bærinn hefði svo ekkert gert um langan aldur að því að hreyfa við þessu stykki, þá hefðu mennirnir, sem lagt hafa kannske mikinn hluta eigna sinna í þessar lóðir, alveg staðið uppi slyppir, án þess að fá nokkrar bætur frá þeim yfirvöldum, sem hafa gert þessar dýrmætu lóðir bæjarins einskis virði. — Ég get tekið annað dæmi. Setjum svo, að verðmætasta gatan í einhverjum bæ væri of mjó, og skipulagsuppdrátturinn geri ráð fyrir því, að hún verði breikkuð. Þá má engar bætur gera á húsum þeim, sem við hana standa, því að hluta af þeim verður sjálfsagt að rífa, til þess að hægt sé að fylgja uppdrættinum. Nú getur vel verið, að framkvæmd í þessu máli dragist 2–3 mannsaldra, þá koma húsin eigendunum ekki að hálfu gagni allan þann tíma. Þetta er skerðing á eignarrétti einstaklingsins. Þó að ef til vill mætti teygja orðalag frv. svo, að fullar bætur komi fyrir, þá eru það ekki fullar bætur, þó gefin séu loðin loforð um það, að einhverjum ættingja núv. eiganda í 4.–5. lið verði borgaðar skaðabætur fyrir óhagræði, sem allir eigendur hússins þar á milli hafa orðið að búa við. — Ég vil ekki, nema frekari ástæða gefist, sveigja umr. um þetta mál út í það, hvort yfirleitt sé æskilegt að halda í eignarrétt einstaklingsins, en eigi ekki að gera það, verður að bera fram stjórnarskrárbreytingu um það efni. Það er alkunna, að kommúnistar — og socialdemokratar víst líka — telja, að slíkur eignarréttur sé óhæfur og ekki æskilegur. En ég skil ekki í, að aðrir stjórnmálaflokkar séu reiðubúnir að taka afleiðingum af afnámi eignarréttarverndar stjórnarskrárinnar. En þetta fer beint í þá átt; þó frv. sé lítið, getur það orðið fyrsta sporið á þessari leið frá hugsjón einstaklingseignarréttarins, og mig grunar, að sé eitt sinn slegið inn á þá leið, muni sporin smástækka. Ég vona því, að þeir hv. þm. a. m. k., sem halda annars eignarrétt einstaklinganna í heiðri, skoði huga sinn tvisvar, áður en þeir fari í þessa ránsferð á hendur einstakra húseigenda í bæjum, og láti það ekki hafa nein áhrif, að þeir séu fulltrúar kjördæma, sem óska ránsferðarinnar. Ég segi fyrir mig, að ég vil heldur falla sem fulltrúi Reykv. heldur en láta neyða mig í slíka mótsögn við skoðanir mínar. Þó að slíkt kynni að hafa áhrif á kjósendafylgi mitt, mundi ég ekki setja slíkt fyrir mig. En verði brtt. á þskj. 236 samþ., þá legg ég ekki mikið upp úr þessu frv., því að 1. og 3. gr. hafa aðeins smávægileg atriði inni að halda. Ég vil því skora á hv. d. að samþ. frv. óbreytt. Ég er því hlynntur, að bæirnir geti komið á hjá sér skipulagi, en ég vil ekki, að það nauðsynjaverk verði unnið með þeim ráðum, að taka eign fárra manna án endurgjalds í þarfir bæjanna. Ef bæirnir þurfa að kosta miklu til þessa, þá er auðvitað engin sanngirni í því að taka allt, sem til þarf, af örfáum íbúum bæjarins, sem af hreinni tilviljun eru svo í sveit settir, að eignir þeirra eru í vegi fyrir skipulagsuppdrættinum. Þessi útgjöld bæjanna verða þeir að fara með eins og önnur, að taka það, sem til þarf, með skottum af öllum bæjarmönnum.
Ég mun nú láta þetta nægja að sinni, sérstaklega af því, að ég heyrði ekki fyrri hluta umr. og get því ekki svarað ræðum þeim, er þá hafa verið fluttar.