31.03.1932
Neðri deild: 39. fundur, 45. löggjafarþing.
Sjá dálk 493 í C-deild Alþingistíðinda. (3434)
216. mál, söltunarlaun úr búi Síldareinkasölu Íslands
Flm. (Guðbrandur Ísberg):
Skv. síldareinkasölulögunum átti einkasalan að annast um söltun og sölu á allri síld. þetta gerði hún eiginlega allan þann tíma, sem hún starfaði, að því undanteknu, að síðastl. sumar var svo kallað, að síldarsöltunin væri gefin frjáls, en í reyndinni hafði það ekki aðra breyt. í för með sér en þá, að menn gátu sjálfir ákveðið, hverja þeir létu salta síldina, en einkasalan ákvað eftir sem áður, hve há söltunarlaunin skyldu vera. Síðastl. sumar ákvað einkasalan með fundarsamþykkt að greiða saltendum söltunarlaun vegna síldareigenda. En þegar þessi ákvörðun hafði verið tekin, stóð hún ekki nema skamman tíma, líklega vegna þess, að einkasalan hefir ekki haft fé til að greiða söltunarlaunin þegar til kom. Þó er það vitað um einn síldareiganda að hann fékk sinn hluta greiddan að fullu. En allur þorri saltenda fékk aðeins nokkurn hluta söltunarlaunanna greiddan.
Nú er ennfremur ákveðið í einkasölulögunum, að áður en greitt sé út á síld, skuli greiða allan kostnað við síldina. Síldarsaltendur áttu því skilyrðislausan rétt til þess, að fá söltunarlaun sín greidd áður en farið var að greiða út á síldina sjálfa. Þetta mun Síldareinkasalan líka hafa ætlað sér að gera, en vegna þess hve erfiðlega gekk með söluna, lítið fé fyrir hendi og framleiðendur áttu erfitt með framleiðsluna, þegar ekkert fékkst greitt, var horfið að því að greiða 2 kr. út á hverja tunnu síldar, áður en söltunarlaun voru greidd. Þetta hefir stjórn einkasölunnar vafalaust gert með það fyrir augum, að úr þessu yrði fljótt bætt. En það fór á annan veg. Þegar einkasalan var tekin til skiptameðferðar, var greiðslu söltunarlaunanna enn eigi lokið. Nú munu allir sjá, sem nokkuð þekkja til þessara mála, hvernig ganga muni að heimta aftur þessar 2 kr., sem ranglega voru greiddar út á síldina. Útgerðarmenn og sjómenn veittu þessari litlu greiðslu móttöku í góðri trú. Og þó reynt væri að heimta greiðsluna af þeim aftur, t. d. með málssókn, þá yrði það alls ekki hægt. Enda er það mála sannast, að hlutur útgerðarmanna og sjómanna er nógu skarður samt, þó eigi sé reynt að reyta þessar 2 krónur af þeim aftur. En réttur saltenda er hinn sami eftir sem áður. Þeir áttu lagalega heimtingu á að fá sín söltunarlaun greidd, áður en greitt var út á síldina. Það var lögbrot gangvart þeim, að svo var ekki gert. Nú getur maður hugsað sér, að þeir hefðu getað snúið sér til stj. einkasölunnar og krafizt þessa. En það verður ekki gert héðan af, og þá stendur næst að snúa sér til ríkisstj., sem er sá aðili, er ber ábyrgð á þeim mönnum, sem einkasölunni hafa stjórnað, og sumir af þeim skipaðir af stj.
Nú má segja, að þessi söltunarleyfi séu í eðli sínu verk- eða vinnukaup, og það eru þau að vísu, a. m. k. að mestu leyti. Þess vegna ætti að vera hægt að heimta þau sem forgangskröfu úr búi síldareinkasölunnar. Það hefir líka verið höfðað mál til þess að fá rétt síldarsaltenda viðurkenndan sem forgangskröfu. Málarekstur þessi tekur langan tíma og óvíst um úrslit málanna, og því er í frv. þessu farið fram á, að síldarsaltendum verði greidd söltunarlaun sín af tollum þeim, sem ríkissjóður á hjá einkasölunni. Þetta er réttmætt, því það er aðeins fyrir lögbrot, framin af þessari stofnun, að síldarsaltendur hafa ekki þegar fengið þetta greitt. Í annan stað er það alls ekki sæmandi, að ríkið fari að heimta háa tolla af þessum atvinnuvegi, þegar hann í raun og veru hefir ekkert fengið greitt fyrir efnivöruna sjálfa. Að því er snertir þessar 2 kr., er greiddar voru út á síldina, var a. m. k. 1,50 kr. tekin af saltendum, af þeirri upphæð, sem þeir hefðu átt að fá greidda sem söltunarlaun, og það mun sýna sig, að í rauninni hefði heldur ekki átt að greiða þessa 0,50 kr. á tn., sem þá eru eftir, þegar efnahagur einkasolunnar hefir verið gerður upp.
Nú mun ríkissjóður telja sig eiga í ógreiddum tollum hjá einkasölunni hátt á þriðja hundr. þús. krónur. Það nægir því fyllilega til þess að greiða kröfur saltenda í búinu, án þess að gengið sé á hlut nokkurs annars kröfuhafa.
Það hefir verið bent á þetta sem tiltækilega leið til þess að bæta fyrir þau afglöp Síldareinkasölunnar, að brjóta lögin á þann hátt að greiða út á síld, áður en framleiðslukostnaður hafði verið greiddur. Ég sé ekki, að hægt sé að fara aðra leið, sem leysi heppilegar þetta mál. Annars má benda á það, að ef svo færi, að síldarsaltendur hefðu eitthvað upp úr þeim málum, sem þeir hafa höfðað, bæði heim, sem byggð eru á því, að söltunarlaun séu forgangskröfur, og þeim, sem byggð eru á haldrétti síldarsaltenda í óafhentri síld, þá kæmi su greiðsla ríkissjóði til góða, ef þá væri búið að greiða síldarsaltendum söltunarlaunin, en annars til frádráttar kröfum þeirra.
Ég vil að svo mæltu leyfa mér að mælast til þess, að frv. þessu verði að lokinni þessari umr. vísað til sjútvn.