16.03.1932
Sameinað þing: 5. fundur, 45. löggjafarþing.
Sjá dálk 325 í D-deild Alþingistíðinda. (4191)
91. mál, niðurfærsla á útgjöldum ríkisins
Fjmrh. (Ásgeir Ásgeirsson):
Það má vel vera, að rétt sé fyrir hv. 2. þm. Skagf. að tryggja sig með þessari fyrirspurn. En ekkert það hefir enn komið fram, sem gefið getur tilefni til hennar. Hæstv. forseti úrskurðar vitanlega um þetta út frá þingsköpum og sínu valdi að beita þeim, en stj. hefir ekki komið nálægt því. En ég hygg þó, að mér sé óhætt að segja, að hver sú n., sem á löglegan hátt verður kosin á þessu þingi til athugunar þessara mála, muni fá fullt leyfi stj. til slíkra athugana. Það mun enginn banna og engin ástæða er til að ætla, að það verði gert.
Hv. 1. landsk. virtist sárgramur yfir því, að ég skyldi leyfa mér að tala um stjórnskipaða nefnd. Gerði hann mikið úr, hversu ofdirfskufull og einráð sú n. myndi verða, er skipuð væri á þennan hátt, og að hún mundi draga allt vald úr höndum þingsins. Ég held nú, að þetta sé fullhátt kveinað, þó talað sé um, að stj. skipi nefndina eftir tillögum þingflokkanna. Ég held, að réttast væri að hafa jafnan n. skipaðar á þann hátt, að stj. skipaði n., en þingflokkarnir tilnefndu menn í þær. Og það er víst, að þetta form er til orðið vegna þingræðisins. Í Englandi t. d. er aldrei notað annað form en þetta um skipun n. Að vísu er þetta bara form, en það á áreiðanlega hvergi neitt skylt við einveldi. Það er ekkert vald gripið frá þinginu, þó þessi háttur sé upp tekinn.
Þá leitaðist sami hv. þm. við að færa á verra veg það, sem ég minntist á hugarfar þeirra manna, er í n. þessa setjast. Hann vildi halda því fram, að ég hafi sagt, að ef n. væri stjórnskipuð, þá yrði hugarfarið annað og betra en ella. Í þessu er „animus nocendi“, án þess nokkurt tilefni væri til. Bæði flokkar og einstaklingar ráða auðvitað sínu hugarfari. Og stj. getur vitanlega aldrei haft áhrif á annað en í mesta lagi hugarfar síns eigin flokks. En það, sem ég sagði um hugarfar, átti við sumt í ræðu hv. 1. flm., — átti við kritik hans á núv. stjórn. Ég skal t. d. taka það, að hv. þm. taldi það allt eyðslu og sóun, sem tapazt hefði á strandferðum ríkisskipanna. En líklega stafar tapið af því, að of margar ferðir hafa verið farnar. Ráðið verður því að klípa af ferðunum, ef útgjöldin til strandferðanna eiga að lækka. En þá kemur bara spurningin, hve langt á að ganga í því efni án þess að of mikið sé gengið á þau hlunnindi, er þær veita. Í þessu sambandi má nefna það, að hver hringferð strandferðaskipanna kostar nú minna en áður, svo að í sjálfu sér hefir þeim verið komið fyrir ódýrar en áður. En eins og ég sagði áður, má færa þennan lið niður með því að fækka ferðunum. Stj. hefir þegar gert nokkuð að því, og nú er það verkefni þingn. að athuga, hvort lengra má ganga í því. — Við þennan málflutning hv. flm. átti ég, þegar ég talaði um rétt hugarfar. Það er ekki nóg að segja, að flokkur stj. sé bruðlunarflokkur og kenna honum um alla útgjaldaaukningu, heldur verður að leita hinna sönnu orsaka, ef tilætlunin er að ráða bót á slíkum málum. Það var það, sem ég átti við, þegar ég talaði um, að annað hugarfar yrði að ríkja, þegar þessir 3 menn væru setztir á rökstóla, heldur en það, sem ríkjandi virtist hjá hv. flm. till. á þessum þingfundi. Um það, að slík n. yrði stjórnskiptið, hefi ég að vísu hvorki talað við samflokksmenn mína né meðráðherra, enda hefi ég litið á þetta sem algert fyrirkomulagsatriði. Og hv. 1. landsk. getur ekki með neinum rétti dregið þær ályktanir, er hann gerði, af því. Með því er ekkert tilefni gefið, að deilt sé um, hver eigi að ráða, þing eða stj. Hv. þm. getur sagt, að hann trúi því ekki, en það er nú samt sem áður mín skoðun, að þingið eigi að ráða. En ég hygg þó, að hv. þm. hafi reynt það, þegar hann var fjmrh., að oft verður að víkja nokkuð frá þeirri fjárhæð, er þingið taldi líklegt; að dygði, þegar það samdi fjárlög.
Þegar um ákveðið verk er að ræða eða annað, sem kostar meira en þingið hafði áætlað, þá verður að greiða meira til að geta lokið því. Það er vel vert athugunar, hvort ekki er hægt að draga úr ýmsum kostnaði. Og ef ég verð fjmrh. eitthvað áfram, þá óska ég gjarnan eftir slíkri n. mér við hlið, sem starfaði milli þinga.
Þegar fjmrh. hefir þannig tekið undir þá meginhugsun, sem hér er flutt, þá finnst mér engin sérstök ástæða til að gera alla hans aðstöðu sem tortryggilegasta og að stj. ætli hér að hrifsa valdið af Alþingi, eða að fjmrh. ætli alveg að stjórna hugarfari þeirra manna, sem n. skipuðu, og binda fyrir munninn á þeim um alla óþægilega hluti.
Það er ekkert annað form til fyrir skipun svona aukanefnda. Þær hafa verið skipaðar í Englandi, og sú síðasta, sem skipuð var af þessum ástæðum, var maínefndin, sem Snowden fjármálaráðherra skipaði. Hún var skipuð í þessu formi með samþykki allra flokka.
Hv. þm. vildi benda mér á, að tekizt hefði að spara frá því, sem áður var. Á einstökum liðum hefir þetta tekizt. Þess vegna hefi ég séð mér fært að færa niður áætlun fjárlaganna um sumar fjárveitingar. Þess vegna hefi ég ekkert á móti því, að slík n. væri sett á laggirnar, ef hægt væri að finna einhverja möguleika. En ég hygg, að ræða hv. þm. Vestm. hafi gefið fullmiklar vonir um þá möguleika, t. d. það, sem hann sagði um varðskipin. Mér hefir lengi verið það ljóst, að þar væri fulllangt gengið um varðskipakaup. Þriðja varðskipið var keypt að miklu leyti vegna áskorana frá kjördæmi hv. þm. Vestm. og fyrir atbeina hans sjálfs, og í rekstri kosta þau nú hvert um sig minna en þegar fyrrv. Íhaldsflokkur var við völd. Hv. þm. Snæf. bar fram frv. um kaup á öllum þremur varðskipunum og átti því frumkvæðið um þessa hluti, og fyrir samvinnu flokkanna náði það fram að ganga í þinginu. En að koma svo og segja: „Svona bruðlaði framsóknarstjórnin. Hún gerir út þrjú varðskip með ærnum kostnaði“, — það getur verið gott flokkslega séð og ánægjulegt að heyra það fyrir þá, sem hneykslast á öllu hjá andstæðingunum, en þegar sparnaðarnefndin fær þetta mál til umhugsunar, þá getur hún ekki hugsað í þessum dúr, heldur hugsar hún eins og hv. þm. Vestm., þegar hann flytur sín mál um kaup á nýju skipi. Þá verður að koma saman brýnni nauðsyn og gjaldþoli ríkissjóðs. Ég nefni þetta sem dæmi um það, sem ég sagði, að nefndin hefir ýms sjónarmið að athuga.
Þá sagði hv. 1. landsk., að hann skyldi benda mér á, hvenær hægt hefði verið að svara kreppu með því að færa niður skatta. Það hefði verið 1926. Ég minnist þess, að ég var þá í fjhn. Aðalforgöngumaður þessarar skattaniðurfærslu var Björn heitinn Líndal. Ég var einn af þeim, sem fylgdu þessari skattalækkun, en hv. 1. landsk., sem þá var fjmrh., sagði — ég segi það af því ég man það glöggt —, að útlitið væri ekki svo gott, að óhætt væri að sleppa þessum tekjum. Það kom líka á daginn síðar, þó að það sæist ekki þá, að það átti ekki að afnema þá skatta, sem afnumdir voru 1926. Við það varð hagur ríkissjóðs þyngri en heppilegt var, og varð því að bæta sköttunum á aftur.
Annað dæmi um kreppu og skattaálögur sjáum við 1924. Það var fyrsta þingið, sem ég sat á. Þá tók hv. 1. landsk. við fjármálastjórn. Þá gekkst hann ásamt Jakob Möller og nokkrum öðrum þm. fyrir því, að samið var frv. um verðtoll. Þá gengust þeir líka fyrir því að samþ. frv. um gengisviðaukann, sem samið var af fráfarandi stj. Þessir tollar, sem gáfu stórfé í ríkissjóð, voru settir á hinum mestu krepputímum. Annar þessi tollur, verðtollurinn, hefir orðið það hár, að hann hefir gefið allt að 2½ millj. kr. í tekjur. Ég skal ekki segja, hvað gengisviðaukinn hefir gefið miklar tekjur, þegar hann var mestur. Ég hygg, að það hafi verið alltaf 1 millj. kr., meðan hann hvíldi á fleiri vörutegundum en nú. Ef þetta er rétt með gengisviðaukann, þá hefir hv. 1. landsk. gengizt fyrir því, og það í kreppu, að lagðir væru á nýir skattar, sem síðar gáfu á einu ári upp undir 3½ millj. kr.
Ég minnist þess, að í ræðum, sem hv. 1. landsk. hélt, og það fjármálaræðu, ávítar hann ekki þingið fyrir að hafa verið lipurt um að veita þessa nýju skatta. Hann bar ekki heldur fram till. um að lækka þessa nýju skatta. Þvert á móti hélt hann þeim alla sína löngu tíð og flutti þinginu þakkir fyrir, hvað það hefði verið lipurt og liðugt að veita þessa nauðsynlegu skattauka, og ég er einn af þeim, sem hafa átt einhvern hlut af þessu þakklæti. Ég vona líka, að hv. þm. geti endurgreitt eitthvað af þessari þakklætisskuld, bæði við mig og aðra á þessu þingi. Hann fær nú bráðlega tækifæri til þess, og mun hann þá ekki bregðast frekar en við brugðumst í hans tíð.
Að öðru leyti skal ég ekki fara langt út í þetta mál, en ef sett væri sparnaðarnefnd, í hvaða formi sem væri, og hvort sem hún væri sett af Sþ. eða sett samkv. þál. í báðum d., hvort sem hún væri stjórnskipuð eða þingskipuð, þá álít ég ekki rétt að fela henni meira verkefni en að athuga hag ríkissjóðs og möguleika á niðurfærslu á útgjöldum hans og aðra þá hluti, sem fyrir n. kæmu í sambandi við það.
Það má hafa ýmsar reglur um fjármál, sem við höfum ekki tekið upp enn, en skapa aðhald á öllum tímum. Slíkar reglur eru til hjá öðrum þjóðum. Eitt það bezta, sem við gætum gert í þessu efni, væri að koma því svo fyrir, að Alþingi yrði sem auðveldast að semja rétt fjárlög. Það mundi færa aukna festu og heilbrigði í alla framkvæmd fjárlaganna, það liggur í hlutarins eðli.
Hingað til hafa sumar greiðslur verið í fjárl. aðeins sem heimild, og aðrar í einstökum lögum. Aðrar greiðslur hafa farið fram samkv. yfirlýstum þingvilja, og þó að einhverju hafi verið eytt umfram þetta, þá er það samkv. heimild í einhverju formi, í nál. eða ræðum, eða yfirlýsingum frá fulltrúum flokkanna. Ég álít því, að þær tölur, sem byggðar eru á samanburði fjárlaga og landsreiknings nú að undanförnu, séu oft villandi. Það verður að skoða nákvæmar og líta á allar aukaheimildir til að sanngirni verði í aðfinnslum og að gagni fyrir framtíðina.
Það eru ýmsir slíkir hlutir, sem ástæða er til fyrir flokkana að tala saman um í nefnd, en það er öllum skiljanlegt, að ef gagn á að verða af slíkum störfum, þá gildir ekki einu, hvernig hugarfarið er.