14.03.1933
Neðri deild: 24. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 1361 í B-deild Alþingistíðinda. (1742)
86. mál, samkomulag um viðskiptamál milli Íslands og Noregs
Ólafur Thors:
Til þess að skýra þetta mál sem bezt fyrir mönnum er nauðsynlegt að rekja sögu þess nokkuð aftur í tímann. Það mun hafa verið árið 1897, að Norðmenn fyrst lögðu innflutningstoll á aðflutt kjöt. Var tollur sá 10 aur. á kíló og hélzt hann óbreyttur til ársins 1922, er hann hækkaði upp í 25 aur. Á árunum frá 1922 og til miðs ársins 1924 var svo tollur þessi ennfremur hækkaður, þannig að í ársbyrjun 1924 var hann orðinn 631/3 aur. á kíló.
Þegar tollurinn var hækkaður 1922, þá hófust þegar í stað tilraunir af hendi Íslendinga til þess að fá tollinn færðan niður. Stóðu þær samningaumleitanir í nær tvö ár og lauk með hinum svonefnda kjöttollssamningi, sem gerður var í Osló í maímánuði 1924. Var það sendiherra Íslands í Kaupmannahöfn, Sveinn Björnsson, er fyrir Íslands hönd batt enda á þann samning, enda hafði hann frá öndverðu staðið fyrir þeim samningi af Íslendinga hálfu. Ég mun síðar í ræðu minni víkja nánar að þeim samningi og bera hann saman við þann samning, sem nú hefir verið gerður; en að þessu sinni vek ég aðeins athygli á því, að allt frá því er kjöttollssamningurinn frá 1924
Frá Noregi:
Til Noregs:
Árið 1925
er innflutt fyrir 9328 þús. kr.
en útflutt fyrir 9131 þús. kr.
1926
6543
5633
1927
5362
6485
1928
6900
8960
1929
8902
5327
1930
7733
4937
En auk þess, sem þessi skýrsla ber með sér, er þess að gæta, að Íslendingar greiða Norðmönnum árlega fyrir skipaleigu sem næst 4 millj. kr. Þegar það er athugað, kemur enn betur í ljós, hversu verzlunarviðskiptin eru hagstæð Norðmönnum. Íslendingar bentu nú alveg sérstaklega á það, að af þeim vörum, sem þeir selja Norðmönnum, þá er það fyrst var gerður og til þessa dags hefir hann af öllum, er á hann hafa minnzt, verið talinn hagkvæmur Íslendingum. Norðmenn litu aftur á móti frá upphafi nokkuð öðrum augum á þennan samning, enda sætti sá ráðh., er hann gerði af hendi Norðmanna, mjög hörðum árásum í norskum blöðum og manna á meðal í Noregi vegna samningsins. Hefir óánægja sú, er þegar varð vart í Noregi, er samningurinn var gerður, grafið um sig, og var loks í byrjun síðastl. árs orðin svo mikil, að norska ríkisstj. sagði honum upp 11. febr. síðastl. eins og þegar hefir verið getið.
Hæstv. forsrh. hefir nú skýrt frá því, er fram fór milli hans og Norðmanna um þetta mál, og get ég því tekið upp þráðinn þar sem samninganefndirnar hófu starf sitt.
Þegar í stað er samningar hófust hér í Rvík kom það í ljós, að mjög mikill skoðanamunur ríkti á milli hinna íslenzku og norsku fulltrúa í þessu máli. Íslendingar vildu ræða verzlunar- og viðskiptamál þessara þjóða almennt, en Norðmenn vildu hinsvegar ræða um hugsanlega tollívilnun á íslenzku kjöti annars vegar og hlunnindi norskra fiskimanna á Íslandi hinsvegar.
Rök Íslendinga voru aðallega þessi: Eins og sést af verzlunarskýrslum, þá kaupa Íslendingar talsvert meira af Norðmönnum en þeir selja þeim. Samkv. íslenzkum hagskýrslum hafa viðskiptin á árunum 1925'30, að báðum meðtöldum, verið þessi: og fremst nær eingöngu saltkjötið, sem skiptir máli fyrir Ísland. Því að aðrar íslenzkar útflutningsvörur til Noregs kaupa Norðmenn aðallega í því skyni að selja þær aftur til annara þjóða, sumpart eftir að hafa breytt þeim og bætt þær, en sumpart án þess. Reka Norðmenn viðskipti þessi fyrst og fremst sem almenn verzlunarviðskipti í hagnaðarskyni.
Hinsvegar er það svo um flestar vörur, sem Íslendingar kaupa af Norðmönnum, að þær eru framleiddar í landinu sjálfu og þær eru notaðar á Íslandi, en ekki endurútfluttar.
Íslendingar leiddu einnig sterk rök að því, að ef Norðmenn hækkuðu kjöttollinn en hækkun kjöttollsins væri sama og innflutningsbann á íslenzku kjöti til Noregs þá myndu þessi verzlunarviðskipti leggjast niður án þess að Íslendingar með verzlunarstríði eða hefndartolli gerðu nokkra sérstaka tilraun til þess. Viðskiptin milli Íslendinga og Norðmanna hefðu nefnilega að mestu leyti skapazt og vaxið upp á síðari árum. Og undir þeim viðskiptum stæðu tvær stoðir. Kjötsala Íslendinga til Noregs hefði gert Íslendingum nauðsynlegt að hafa umboðsmenn mjög víða í Noregi. Þessir umboðsmenn höfðu tiltölulega litlar tekjur af kjötsölunni. Þeir reyndu því af eðlilegum ástæðum að auka þessar tekjur sínar með því að selja norskar vörur til Íslands. Og það væri ekki nema skiljanlegt, að Íslendingar þeir, er kjötið seldu, reyndu einnig að greiða fyrir þessum viðskiptum, enda hefði sú orðið reyndin á. Og jöfnum höndum hefðu viðskiptin vaxið fyrir það, að Norðmenn hefðu komið á beinum skipagöngum milli Noregs og Íslands. Ef nú íslenzku kjöti yrði bægt frá Noregi, þá mundi visna sú stoð undir viðskiptum þessum, sem skapazt hefir fyrir áhrif hinna norsku umboðsmanna, íslenzkra kjötkaupmanna. Og þau viðskipti, sem þá yrðu eftir, myndu hvergi nægja til þess að halda uppi hinum beinu skipagöngum milli landanna, sem þar af leiðandi myndu leggjast niður, og væru þá þessi viðskipti þjóðanna að mestu leyti úr sögunni. En Íslendingar þyrftu út af fyrir sig ekki að harma það, vegna þess að þeir gætu keypt a. m. k. nær allar þær vörur, sem þeir hafa keypt frá Noregi annarsstaðar, án þess að þurfa að kaupa þær dýrara verði.
Rök Norðmanna voru aðallega þessi: Þeir vefengdu íslenzku verzlunarskýrslurnar og bentu á, að samkv. norskum verzlunarskýrslum væru viðskipti milli landanna hvergi nærri eins hagfelld Norðmönnum eins og íslenzkar skýrslur benda til. Ennfremur lögðu þeir áherzlu á, að nær allar eða allar þær vörur, sem Íslendingar selja Norðmönnum, eru einnig framleiddar af Norðmönnum sjálfum og að þeirra dómi í nægjanlega ríkum mæli til þess að fullnægja neyzluþörf Norðmanna. Aftur á móti framleiða Íslendingar engar eða nær engar þær vörur, sem Norðmenn selja hingað. Játuðu Norðmenn að vísu, að viðskiptin mundu vera þeim til framdráttar, en töldu hinsvegar, að fyrir norsku þjóðina sem heild skiptu þau ekki verulegu máli. Og að því sérstaklega er skipaleigur snertir gátu þeir þess, að þær væru ekki nema 1% af skipaleigu Norðmanna til annara þjóða.
Mér þykir ekki ástæða til þess að rekja þau rök, sem í þessu efni voru færð fram af hendi beggja aðilja, en skýri einungis frá því, að þar kom, að Norðmenn töldu sig ekki reiðubúna að halda áfram samningum nema því aðeins, að Íslendingar vildu ræða fiskveiðahlunnindi Norðmanna hér við strendur landsins. Og þar sem nú að það er vitanlegt, að Norðmenn njóta hér vissra fríðinda, bæði samkv. fiskveiðalöggjöfinni frá 1922 og samkv. kjöttollssamningnum frá 1924, þá þótti ekki ástæða af hendi Íslendinga til að slíta samningum út af þeirri kröfu. Hófst nú löng skrifleg og munnleg málfærsla af hendi beggja aðilja um bæði nauðsyn og kröfurétt Íslendinga til þess að njóta góðra kjara um kjötútflutning til Noregs og nauðsyn Norðmanna til þess að njóta sæmilegrar aðstöðu til fiskveiða hér við land. Eru hér engin tök á því að rekja þá málfærslu, enda virðist þess ekki þörf, þar eð niðurstaðan liggur fyrir í samningsformi og vel má segja, að það sé hún ein, sem skiptir máli.
Áður en ég vík að því, að skýra samninginn í einstökum greinum, þá vil ég vekja athygli á því, að aðstaða norsku ríkisstj. til þess að fullnægja óskum Íslendinga í þessum samningi var alveg einstaklega erfið, og skal ég skýra það lítið eitt nánar. Tollhækkun sú, sem varð á innfluttu kjöti til Noregs árið 1922, var sett á fyrir kröfu norskra bænda. Sá tollur var, eins og ég þegar hefi getið, í ársbyrjun 1924 orðinn 631/3 aur. á kíló. Lækkun sú, sem fékkst með kjöttollssamningnum 1924, nam 25 aur. á kíló, og varð tollurinn þá 38 aur. á kíló, eða nær 43 kr. á tunnu, 112 kíló. Þessi tollniðurfærsla var skoðuð sem fórn norskra bænda til handa norskum fiskveiðamönnum, þeim, er veiði stunda við strendur Íslands. En raddir heyrðust bráðlega um það, að fiskveiðamenn töldu sig vonsvipta af framkvæmd þeirra fríðinda, er þeim hafði verið heitið með kjöttollssamningnum. Og óánægjuraddir þeirra kváðu jafnvel svo fast að, að þessi fríðindi væru þeim einskis virði. Jafnframt hljómuðu háværar kröfur bænda um aukinn verndartoll á kjöt, til þess að fyrirbyggja áframhaldandi skaðsemi íslenzks kjötframboðs á verðlag norskrar kjötframleiðslu. Það er nú náttúrlega ekki nema eðlilegt, að afleiðingin af þessum samsöng norskra bænda og veiðimanna yrði sú, sem raun bar vitni um, að Norðmenn segðu upp kjöttollssamningnum frá 1924, og ekki sízt þegar þess er gætt, að með völdin í landinu fór bændastjórn. Eftir að samningnum hafði verið sagt upp var svo kjöttollurinn hækkaður upp í nær 64 kr. á hverja tunnu. En það var auðvitað sama og algert innflutningsbann á ísl. kjöti til Noregs. Því að það var svo fjarri, að verðlag á ísl. kjöti í Noregi gæti borið þann toll, að það gat einu sinni tæplega borið tollinn, sem þar gilti fyrir uppsögn samningsins, sem var nær helmingi lægri, eða rúmar 33 kr. á tunnu.
Viðhorfið var þá þetta:
Norskir bændur kröfðust verndar með stórhækkuðum kjöttolli. Norskir fiskveiðamenn sögðu: Okkar vegna getið þið gert það, sem þið viljið, því að við höfum einskis í að missa. Norska bændastjórnin hafði svo látið undan kröfunum og tvöfaldað kjöttollinn. Og loks komu Íslendingar og sögðu: Við krefjumst þess, að kjöttollurinn verði lækkaður. Við getum ekki sætt okkur við þær 64 kr., sem nú eru af tunnu. Við viljum ekki sætta okkur við neitt, sem liggur á milli þessa háa tolls og þess tolls, er við nutum áður en samningnum var sagt upp, nefnilega 33 kr. á tunnu. Við viljum heldur ekki sætta okkur við 33 kr. á tunnu. Við heimtum annað og miklu betra en 33 kr. á tunnu. M. ö. o. Íslendingar kröfðust þess, að sú norska bændastjórn, sem hafði tvöfaldað kjöttollinn í því skyni að vernda norska bændur, lækkaði nú tollinn aftur og það svo eftirminnilega, að tollurinn yrði miklu lægri en hann var áður en kjöttollssamningnum var sagt upp.
Um þessa kröfu Íslendinga vil ég svo segja það eitt, að hún byggist á kaldri og harðri nauðsyn; en hitt má vel játa, að af Íslands hálfu ríkti aldrei neinn misskilningur um það, að það væri mörgum og miklum vandkvæðum bundið fyrir norsku ríkisstj. að fullnægja þessari þörf Íslendinga; og þetta verða menn að hafa hugfast, þegar þeir leggja dóm sinn á þessa samninga.
Með þessum formála vil ég svo víkja að samningnum, eins og hann liggur fyrir. Ætla ég þá fyrst að minnast á 2. kafla samningsins, nefnilega um innflutning á söltuðu ísl. kindakjöti til Noregs. Eins og auðskilið er af því, sem ég hefi skýrt frá hér að framan, þá var það miklum vandkvæðum bundið að sveigja til samkomulags gagnstæðar þarfir og óskir íslenzkra og norskra bænda um sölu og innflutning á ísl. kjöti til Noregs. Og þess er því kannske ekki heldur að vænta, að í þeim efnum hafi náðst samkomulag, sem fullnægi algerlega óskum annars aðiljans. Þó mun það ekki fjarri sanni, að eins og horfur voru um kjötsölu Íslendinga þegar þessi samningur var gerður, þá megi telja, að ákvæði norska samningsins hafi a. m. k. svona nokkurn veginn fullnægt þörfum og óskum Íslendinga. Hitt er rétt, að atburðir, sem síðan hafa gerzt á sviði tollmála í heiminum og á ég þar við hinn svokallaða Ottawasamning kunni að breyta viðhorfinu að verulegu leyti. En um það verður þó ekki enn með vissu sagt neitt ákveðið.
Eins og samningurinn ber með sér, þá varð það að samkomulagi, að kjöttollurinn skyldi færður úr tæpum 64 kr. á tunnu og í 15 aur. grunntoll á kíló. En það er sá tollur, sem gilti fyrir uppsögn samningsins og sem þá af norskum bændum var talinn of lágur til verndar hagsmunum þeirra. En verði samningurinn endanlega samþ. af Stórþingi Norðmanna og Alþingi Íslendinga, þá lækkar tollurinn niður í 10 aur. grunntoll eða kr. 22.80 á tunnu, sem er liðugum 10 kr. lægra á tunnu heldur en sá tollur, er gilt hafði við uppsögn samningsins.
Hvað sem menn að öðru leyti vilja segja um samninginn, þá er engum blöðum um það að fletta, að þetta ákvæði út af fyrir sig er sérstaklega hagstætt Íslendingum, og má raunar telja það undrum sæta, að norska bændastjórnin, sem sagði upp samningnum, af því að 33 kr. tollurinn var of lágur til að vernda hagsmuni norskra bænda, og hækkaði tollinn í því skyni upp í 64 kr., að hún skuli sjá sér fært að gera nýjan samning, sem færir þennan toll niður í tæpar 23 kr. á tunnu. En þessu skammrifi fylgir þá líka sá böggull, að þessi lági tollur gildir ekki nema um takmarkað og minnkandi magn af ísl. saltkjöti, er til Noregs flyzt. Hinsvegar mega Íslendingar eftir sem áður flytja til Noregs það saltkjöt, sem þeim sýnist, en verða af því magni, sem umfram er það, er samningurinn tilskilur, að greiða þann toll, sem á hverjum tíma gildir um innflutning slíkrar vöru til Noregs. Það magn, er hinn lági tollur nær til, er eins og samningurinn ber með sér, 13 þús. tunnur á árunum 19321933, en síðan fer það smáminnkandi, um 10001500 tunnur á ári. Þar til það á árunum 19371938 er komið ofan í 6 þús. tunnur. Og skal það magn haldast úr því, meðan samningurinn gildir. Auk þess er það tilskilið, að ekkert af kjöti flytjist inn á tímabilinu frá 1. júlí til 17. okt. árlega; og er kjötinnflutningnum að öðru leyti dreift yfir sem lengst tímabil, svo að sem minnst verðfallsáhætta stafi af kjötinnflutningnum.
Ég hefi nú heyrt ýmsa halda því fram, að þetta sé galli á samningnum, og það má í sjálfu sér vel játa, að svo sé. En hins er þá að gæta, að einmitt þessi niðurfærsla á kjötmagni því, sem nýtur hins lága tolls, greiddi mjög götu norsku stj. til þess að fullnægja óskum Ísl., þannig að það er a. m. k. mjög hæpið og jafnvel ólíklegt, að án þessa ákvæðis hefðu náðst nokkrir samningar. Og sé svo, þá verða menn að gera upp með sér, hvort betra sé að njóta þessara tollfríðinda um þetta kjötmagn, þótt takmarkað sé, eða vera með öllu útilokaðir frá norskum kjötmarkaði.
En jafnframt er og rétt að minna á það, að á undanförnum árum hefir það verið stefna bæði löggjafans og atvinnurekenda hér í landi, að beina kjötsölunni frá Noregi og til Englands. Í því skyni hafa verið reist hér á landi 12 frystihús, og stóð a. m. k. til, að 56 yrði bætt við á þessu ári; og hefir ríkið gert sitt til að styrkja þá höfuðbreyt. í meðferð kjötsins. Þegar setið var að samningum við Norðm., þá má að vísu segja, að Íslendingar hafi haft ástæðu til að kvíða því, að eitthvað það gæti skeð, annað hvort á Ottawaráðstefnunni eða annarsstaðar, sem torveldaði sölumöguleika á ísl. afurðum. En þó munu þeir nú ekki hafa verið margir, sem hafa gert sér grein fyrir því, að ákvæði Ottawaráðstefnunnar væru líkleg til að kollvarpa þeirri viðleitni, er Íslendingar á undanförnum árum hafa sýnt til þess að beina meðferð kjötframleiðslunnar inn á enskan markað. Enda liggur a. m. k. ennþá ekkert skýrt fyrir um það, að svo verði. En ef óhætt var að gera ráð fyrir, að þróun kjötsölunnar yrði sú, sem Íslendingar hafa stofnað til og byggt á á undanförnum árum, nefnilega stöðugt aukin sala á frystu kjöti til Englands, þá fullnægði það kjötmagn, sem hinn lági tollur gildir um, algerlega þörf Íslendinga, og það jafnvel þótt miðað sé við það lágmark, 6 þús. tunnur, sem ætlazt er til, að gildi eftir árið 1938.
Hinsvegar er það staðreynd, að þótt Íslendingum sé engin nauðsyn að hafa ótakmarkaðan saltkjötsmarkað, ef frjáls er innflutningur á frystu kjöti, þá er þeim þó nauðsyn að eiga þess kost að selja nokkurt magn af slíku kjöti. Því að um ýms framleiðsluhéruð í landinu hagar þannig til, að ekki verður við komið að flytja út fryst kjöt frá þeim. Má þar aðallega nefna Skaftafellssýslu, norðurhluta Dalasýslu og Barðastrandarsýslu, og ennfremur ýmsar sveitir, sem ekki hafa svo mikla kjötframleiðslu, að það svari kostnaði að reisa kjötfrystihús.
Ég tel ekki ástæðu til að orðlengja meira um þennan kafla viðskiptasamningsins. En ég hygg, að flestir mundu játa, að ef samningurinn næði eingöngu yfir þessi ákvæði og engin önnur, þá væri hann hagfeldur Íslendingum. En því er nú ekki til að dreifa. Samningurinn er í tveim köflum. Er hinn fyrri um fiskveiðahagsmuni Norðmanna á Íslandi, og skal ég nú víkja að honum. Mun ég þá hafa hliðsjón af þeirri gagnrýni, sem hefir komið fram á samninginn, sumpart í blöðum, en sumpart á fundum og manna á milli. En yfirleitt mun mega segja um þá gagnrýni, að hún hafi verið reist á skökkum forsendum, bæði af því að menn hafa ekki vitað, hvað í samningnum stóð, en jafnframt af hinu, að menn hafa misskilið orðalag samningsins eða og þá einkum ekki gert sér neina grein fyrir, hverra hlunninda Norðmenn mundu njóta hér, ef enginn samningur gilti eða yrði gerður milli þjóðanna.
Ég vil þá áður en ég vík að einstökum greinum geta þess, að af Íslendinga hálfu ríkti fullur skilningur á því, að fiskveiðalöggjöf Íslands er alveg nauðsynleg vörn fyrir þann atvinnuveg, sem á síðari árum hefir lagt drýgstan skerf til að halda uppi menningarríki hér á landi. Og þess var því vandlega gætt að forðast að gera neinar tilslakanir um fríðindi til handa síldveiðum Norðmanna, er líkleg þættu til að skapa skaðleg fordæmi á sviði þorskveiðanna. Og jafnframt ríkti einnig fullur skilningur á því, að síldveiðar eru blómlegur og vaxandi atvinnuvegur hér á landi, sem íslenzkum löggjöfum ber full skylda til að vernda á allan hátt, þ. á. m. með því að geyma Íslendingum einum en afsala hvorki Norðmönnum né öðrum neinum þeirra réttinda, sem verulegu máli skipta og sem að íslenzkum lögum og alþjóðarétti er hægt að varðveita fyrir Íslendinga eina.
Út frá þessu sjónarmiði var haldið á málefnum Íslands. En það má vel játa, að Norðmenn lögðu nokkuð annað sjónarmið til grundvallar. Af ástæðum, sem ég hirði ekki að greina, vil ég fremur komast hjá að greina í einstökum atriðum, hvers Norðmenn sérstaklega óskuðu í þessum efnum. En mér er heimilt að benda á þær óskir, sem Norðmenn báru fram við kjöttollssamningana 1924, því að þær hafa þegar verið birtar í pésa, sem stj. gaf út, en sendiherra Sveinn Björnsson hefir samið, og er yfirlit yfir kjöttollssamningana frá 1924. En þá kröfðust Norðmenn þessa:
1. Að norskum skipum væri heimilt að selja afla sinn á Íslandi.
2. Að norskum skipum sé heimilað að verka og búa um afla sinn og flytja hann úr einu skipi í annað í landhelgi og á höfnum.
3. Að upphafið sé fyrir norsk skip að hafa báta inni á þilfari.
4. Hafnargjöld séu færð niður að miklum mun fyrir norsk fiskiskip.
Þeir norskir borgarar, sem áður hafa haft verkunarstöðvar, bryggjur og þessháttar, fái heimild til að halda þeim og nota einnig eftirleiðis.
Enda þótt kröfur Norðmanna í þessu efni væru ekki allar hinar sömu, þá voru þær þó að dómi Íslendinga alveg ósamrímanlegar við ákvæði fiskveiðalöggjafarinnar og íslenzka hagsmuni, enda gengu þær að sumu leyti jafnvel lengra heldur en nefndar kröfur frá 1924. Það ræður því af líkum, að einnig á þessu sviði hafi verið erfitt að gera svo að báðum líkaði. En hér skal ekki hikað við að fullyrða, að í engu var brotin sú höfuðstefna Íslendinga að halda fast við fiskveiðalöggjöfina, og raunar engin þau nýmæli skjalfest, sem neinu verulegu máli skipta. Skal ég nú færa rök að því, og tel, að það muni bezt gert með því að lesa upp einstakar greinar samningsins og skýra þær jafnóðum.
Fyrsta grein samningsins hljóðar þannig :
Hinar norsku síldarverksmiðjur, sem nú eru á Íslandi, er heimilt að reka áfram.
Þessi fyrirmæli staðfesta það, sem áður hefir gilt í þessu efni, áframhaldandi rekstur á þeim norsku síldarverksmiðjum, sem þá voru starfræktar hér á landi. Greinin þarfnast engrar sérstakrar skýringar og mun enda ekki hafa sætt neinum aðfinnslum frá hendi Íslendinga.
2. grein samningsins hljóðar þannig: Auk þess, sem íslenzkum síldarverksmiðjum er almennt heimilt að kaupa við og við nýja síld af erlendum fiskiskipum (að svo miklu leyti sem þetta getur samrímzt 3. gr. fiskveiðalaganna), er norsku síldarverksmiðjunum, sem nefndar eru í 1. gr., heimilt að gera samninga, er gilda ákveðið síldveiðatímabil, við eins mörg erlend fiskiskip eins og þær kynnu að óska, um kaup á nýrri síld til bræðslu. Það síldarmagn, sem norsk verksmiðja tekur á móti samkv. slíkum samningum, að viðbættu því, sem verksmiðjan kynni að kaupa við og við frá erlendum fiskiskipum, má þó ekki samanlagt fara fram úr 60% af bræðslusíld verksmiðjunnar á því síldveiðatímabili.
Um þessa grein er það að segja, að þegar kjöttollssamningurinn frá 1924 var gerður, var Norðmönnum heitið því, að þeir skyldu njóta vissra, tilskildra fríðinda, þ. á. m. þeirra fríðinda, er þeir til þess tíma höfðu notið hér á landi. En auk þess skyldi fiskveiðalöggjöfin framvegis skýrð og framkvæmd með velvilja í garð Norðmanna. Þegar nú þessi samningur var gerður, þá hafði Krossanesverksmiðjan alveg ótakmarkaða heimild til þess að fullnægja allri sinni notaþörf með kaupum af erlendum skipum. En þrátt fyrir þetta hafði íslenzka stj., eftir að samningur þessi var gerður 1924, verið að smáþrengja kosti Krossanesverksmiðjunnar, þannig að á síðastl. ári var kaupheimild hennar af erlendum skipum miðuð einungis við 40% af notaþörfinni. Norðmenn héldu því nú fram, að hér væri um alger samningsrof að ræða. Og án þess að mér þyki tilefni til að láta sérstaklega í ljós mína skoðun í þeim efnum, þá vil ég skýra frá því, að af Íslands hálfu þótti rétt að sætta þetta mál með því að hækka þessa heimild úr 40% upp í 6%. Þetta rýrir sölumöguleika íslenzkra veiðimanna um 1520 þús. mál, sem að verðgildi svarar til 4560 þús. kr., ef miðað er við verðlag síðasta árs. Og þar sem það er vitanlegt, að framleiðsluskilyrði íslenzka flotans eru meiri heldur en notaþörf allra síldarverksmiðja ásamt þörfinni fyrir síld til söltunar, þá er hér vitaskuld um ákvæði að ræða, sem hefði verið ákjósanlegt að komast hjá, en sem eftir atvikum ekki var hægt að komast hjá, og ekki er heldur það stórvægilegt, að það geti ráðið neinum úrslitum í þeim efnum. Og þess má vel minnast, að aðstaða Íslendinga til að sætta sig við slíkt ákvæði nú, er allt öðruvísi og miklu betri heldur en árið 1924, þegar kjöttollssamningurinn var gerður, þar sem Íslendingar þá höfðu ekki umráð yfir neinni síldarverksmiðju, en ráða nú yfir þremur stórum verksmiðjum.
Ég ætla þá að lesa upp 3. og 4. gr. frv. saman, af því að sama skýringin á við þær báðar; en þær hljóða þannig:
3. gr. Norskum síldveiðaskipum er heimilt að þurrka og gera við veiðarfæri sín á Siglufjarðar- og Akureyrarhöfn. Meðan á því stendur skal skipið, sem í hlut á, liggja við akkeri eða festar, og hafa uppi merki, sem nánar verður ákveðið.
4. gr. Norskum síldveiðiskipum skal heimilt að fara með veiðarfæri sín í land og gera við þau á Akureyri og Siglufirði. Meðan á því stendur skal skip það, sem í hlut á, liggja við akkeri eða festar, og hafa uppi nánar ákveðið merki.
Með þessum ákvæðum er þá Norðmönnum heimilað undir vissum, nánar tilgreindum kringumstæðum, að leggjast inn á Akureyrar- eða Siglufjarðarhöfn og bæta þar veiðarfæri sín úti á skipi eða í landi, enda liggi skipið fyrir festum og hafi uppi sérstakt merki, sem nánar verður ákveðið. Þessi réttindi hafa norsk síldveiðaskip ekki öðlazt með neinum almennum ákvæðum fyrr. Hinsvegar munu Norðmenn oft hafa gert slíkt í leyfisleysi og verið látið óátalið. Og ennfremur verður eigi annað séð en að þeim hafi verið veitt slíkt leyfi af ísl. stjórnarvöldum þegar þeir hafa sótt um það. Er því hér ekki um neitt eiginlegt nýmæli að ræða, og þykir mér því ekki ástæða að fara frekari orðum um það, enda hefir ekki þetta ákvæði sætt sérstökum aðfinnslum þeirra, er gagnrýnt hafa samninginn.
5. gr. samningsins hljóðar þannig: Norskum fiskiskipum er heimilt að nota veiðibáta sína til flutninga og vatnstöku í Reykjavík, á Ísafirði, Skagaströnd, Siglufirði, Krossanesi, Akureyri, Raufarhöfn, Seyðisfirði, Eskifirði, í Vestmannaeyjum og Hafnarfirði, en til vatnstöku þó því aðeins, að það komi ekki í bága við einkarétt til afhendingar vatns.
Um þessa grein er það að segja, að samkv. samningnum frá 1924 var þessi heimild miklu víðari og náði til allra íslenzkra hafna. Af hálfu Íslendinga var því nú haldið fram í samningunum við Norðmenn, að þessi víða heimild væri ekki nauðsynleg, ef ætlunin væri sú, að nota hana eingöngu í lögformlegum tilgangi. Hinsvegar bætti hún aðstöðu norskra veiðiskipa til þess að brjóta íslenzk lög og veiða í landhelgi í skjóli þessara hlunninda, og varð því niðurstaðan sú, að samkomulag náðist um að skerða allmjög heimildina frá 1924 og miða réttindin eingöngu við þær hafnir, þar sem notaþörf Norðmanna væri ríkust, en hætta á misnotkun minnst.
6. grein samningsins hljóðar svo: Norskum fiskiskipum, sem afhenda ekki síld til söltunar í móðurskip eða í annað erlent skip. skal heimilt að setja í land til söltunar alls 500 tunnur af reknetaskipi hverju og 700 tunnur af snurpunótaskipi.
Fyrir norsk fiskiskip, sem uppfylla þetta skilyrði og hafa gert samning yfir síldveiðatímabil við síldarverksmiðju á Íslandi, hækkar þessi tunnutala upp í 700 tunnur fyrir reknetaskip og 1200 tunnur fyrir snurpunótaskip.
Ef þessi söluheimild verður afnumin eða torvelduð með sérstökum lagaákvæðum eða öðrum fyrirmælum yfirvalda, getur norska stj., þrátt fyrir ákvæði 18. gr., hvenær sem er sagt upp samningi þessum með 3 mán. fyrirvara.
Hér er þá komið að því ákvæði samningsins, sem mestri mótspyrnu mun valda og sem helzt er ástæða til að setja sig upp á móti. En þó hefir þess mjög orðið vart, að þessi andstaða manna gegn ákvæðum þeirrar greinar byggist á þeim misskilningi, að gengið er út frá því, að ef engir sérsamningar gilda í þessu efni, þá hafi hvorki Norðmenn né aðrar erlendar þjóðir neina heimild til þess að selja afla sinn íslenzkum ríkisborgurum hér á landi. En þetta er höfuðmisskilningur. Hér á landi eru engin lagafyrirmæli því til fyrirstöðu, að íslenzkir ríkisborgarar megi kaupa afla af hverjum sem er. Aftur á móti setti fiskveiðalöggjöfin frá 1922 skorður við ótakmarkaðri aflasölu erlendra fiskiskipa til íslenzkra ríkisborgara, og lagði bann við aflasölu til annara en ríkisborgara. Og það eru þá þessar skorður, sem segja til um það, hvað erlend veiðiskip megi selja hér mikið af afla sínum að óbreyttum lögum. Og jafnframt rís þá sú spurning, hvort hægt sé að þrengja þær skorður og með því takmarka eða fyrirbyggja aflasölu erlendra skipa.
Við því er þá fyrst það að segja, að fiskveiðalöggjöf Íslendinga er að því er þetta snertir svo ströng, að hún á sér ekkert fordæmi í löggjöf menningarþjóða nema eitt, en það er ákvæði, sem er lögfest í Finnmarken í Noregi, en gildir að öðru leyti ekki annarsstaðar í Noregi. Í íslenzku fiskveiðalöggjöfinni frá 1922, 3. gr., er þetta orðað þannig:
„Erlendir fiskimenn, er reka kynnu fiskveiðar utan landhelgi, mega leita sér skjóls við strendurnar til þess að bjarga sér undan stormum og óveðrum. Annars er bannað útlendingum að hafast við við land eða í höfn til þess að reka þaðan fiskveiðar utan landhelgi“. Í norsku lögunum er orðalagið að hafast við við land eða í höfnum inni orðað þannig: „Har tilhold pá söterritoriet“ . Spurningin er þá fyrst og fremst um það, hvað þetta ákvæði þýðir. Í því efni vil ég í fyrsta lagi segja frá því, að sá maður, sem samdi fiskveiðalöggjöfina, Jón Krabbe fulltrúi í utanríkisráðuneytinu í Kaupmannahöfn, maður, sem er sérstaklega vel þekktur hér á landi fyrir það tvennt að vera með ágætum menntaður lögfræðingur og jafnframt hinn mesti Íslandsvinur, hann segir í umsögn sinni til íslenzkra stjórnarvalda um löggjöfina eitthvað á þessa leið:
„Að því er snertir sölu útlendinga á afla, þá álít ég það ekki í samræmi við alþjóðareglur og ekki heldur til framdráttar íslenzkum hagsmunum að banna með öllu útlendum veiðiskipum öðru hvoru að selja fiskfarm til Íslands. Það, sem við getum bannað, er það, að erlend fiskiskip reki fiskveiðar með íslenzka höfn sem stöð, eða eins og segir í hinum norsku lögum „har tilhold pá söterritoriet“. Þetta síðasta hugtak álít ég hámark þess, sem við getum bannað“.
Þetta er þá skoðun þessa manns, sem af áhuga fyrir málefnum Íslands á frumkvæðið að því, að fiskveiðalöggjöfin frá 1922 var sett, í því skyni að tryggja íslenzkum ríkisborgurum hin ýtrustu sérréttindi til afnota á íslenzkum fiskveiðalindum.
Jafnframt vil ég skýra frá því, að þegar í stað er fiskveiðalöggjöfin hafði verið staðfest, þá bárust íslenzkum stjórnarvöldum fyrirspurnir um, hvaða merkingu Íslendingar legðu í hugtakið „að hafast við“ í íslenzkum höfnum. Og þá þegar, vorið 1922, gefur þáverandi ríkisstj. út yfirlýsingu til norska aðalræðismannsins í Rvík og umboðsmanna annara ríkja hér á landi, að að því er snertir síldveiðar muni þetta ákvæði vera skýrt þannig, að síldveiðiskip megi selja til söltunar hér í landi frá 500700 tunnur síldar, eftir því hvort um sé að ræða reknetaskip eða snurpinótaskip. Síðan hefir það komið fyrir a. m. k. tvisvar sinnum, að íslenzk stjórnarvöld voru spurð um það sama í tilefni af því, að erlendar þjóðir hafa leitað víðtækari réttinda, og í bæði skiptin hefir verið haldið sér við hina upprunalegu skýringu í þessu efni. Ég verð því að telja alveg tvímælalaust, enda var því sleitulaust haldið fram af Norðmönnum, að án allra samninga við Norðmenn í þessu efni þá séum við Íslendingar að óbreyttum lögum bundnir við þennan skilning á fiskveiðalöggjöfinni. Og að því er hina spurninguna snertir, hvort við þá munum geta breytt fiskveiðalöggjöfinni og þyngt þetta ákvæði, þá segi ég það eitt, að enda þótt ég álíti ekki rétt, að ég sé að kveða upp um það neinn dóm, þar sem líka aðrir eru til þess hæfari, þá kemst ég þó ekki hjá því í þessu sambandi að benda á það, að þegar um er að ræða, að smáþjóð eins og við Íslendingar setji sér lög til þess að vernda sína eigin hagsmuni gegn hagsmunum allra annarra þjóða, og þegar þau lög eru svo ströng, að þau eiga sér einungis eitt fordæmi í löggjöf annara þjóða, og þegar við svo sjálfir allt frá öndverðu höfum gefið yfirlýsingar um, hvaða skilning við sjálfir leggjum í þessi ákvæði, þá sé það a. m. k. ekki líklegt, að Íslendingum haldist uppi að lögfesta ný skilyrði, er gangi enn frekar á rétt útlendinga en orðið er.
Af öllu því, er ég nú hefi sagt, vildi ég, að menn skildu það, að hvað sem líður þeim samningi, sem hér liggur fyrir, þá er óhætt að telja líklegt, ef ekki öldungis víst, að norsk síldveiðaskip eigi nú þann rétt að selja íslenzkum ríkisborgurum 500700 tunnur af síld, og að sá réttur verði ekki af þeim tekinn með breyt. á fiskveiðalöggjöfinni. Og út frá þessu sjónarmiði verða menn að dæma um ákvæði þessarar greinar samningsins. Sé það gert, þá kemur það í ljós, að sú breyt. til aðstöðubóta fyrir Norðmenn, sem með honum öðlast gildi, er eingöngu í því falin, að nokkur og takmarkaður hluti hinna norsku veiðiskipa getur öðlazt rétt til þess að selja í staðinn fyrir 500 tunnur 700 tunnur og í staðinn fyrir 700 tunnur 1200 tunnur til íslenzkra ríkisborgara.
Ég hefi nú heyrt mörgum getum að því leitt, hversu mörg þau skip verða, sem þennan rétt öðlast, og í því sambandi heyrt margar sagnir um það, að Norðmenn muni reyna að fara í kringum þau ákvæði samningsins, sem setja þessu skorður. Það er náttúrlega svo um öll ákvæði og alla samninga, að ef kringum það er farið, þá getur það haft margvísleg og skaðleg áhrif. Og það er auðvitað ekki rétt að dæma ákvæði samningsins út frá því, hver áhrif þau gætu haft, ef þau væru með öllu misnotuð og brotin, heldur út frá hinu, hver afleiðing þeirra verður, ef þau verða haldin. Nú er það svo, að þessi auknu réttindi öðlast þau skip ein, sem ekki hafa samband við móðurskipin og sem auk þess hafa samning um sölu á bræðslusíld við norskar síldarverksmiðjur hér í landi yfir allt síldveiðatímabilið, „sesongkontrakt“ eins og það er nefnt á norskunni. Það má nú deila um það, við hve mörg skip Krossanesverksmiðjan og Raufarhafnarverksmiðjan hin síðarnefnda er svo lítil, að það tekur tæplega að ræða um hana, við hve mörg skip þessar verksmiðjur geti gert samninga yfir síldveiðatímabilið. Ég skal aðeins í því sambandi upplýsa, að á bræðslustöð Kveldúlfsfélagsins á Hesteyri hefir þótt mátulegt á síðari árum að hafa 4 togara; og á síðastl. ári, er félagið hafði einnig Sólbakkaverksmiðjuna, þá hafði það alls 7 togara til veiða fyrir báðar verksmiðjurnar. Höfðu þær þó tæplega undan að hræða aflann.
En það er hvorttveggja, að norsku skipin eru minni en togarar, og auk þess stunduðu togararnir eingöngu veiðar fyrir verksmiðjurnar, en gera má ráð fyrir, að norsku skipin almennt muni freista þess að selja síld til söltunar í landi, en auk þess salta til að sigla heim með aflann. En þegar þess er nú minnzt, að verksmiðjurnar mega ekki kaupa nema 3/5 af notaþörfinni af erlendum skipum, og að ekki er ástæða til að ætla, að þær kaupi alla þá síld eingöngu af þeim skipum, er selja vilja veiði sína yfir allan veiðitímann, þá ætla ég að nefna sem nokkurn veginn hámarkstölu þeirra skipa, er ég get búist við, að norsk verksmiðja geri samning við yfir síldveiðatímann, 25 skip. En ef einhverjum þætti það of lágt áætlað, skal ég með ánægju tvöfalda þá tölu, og byggja mína útreikninga á því, að 50 skip öðlist þessi sérréttindi. Þessi 50 skip öðlast þá rétt til þess að selja 700 tunnur í stað 500, ef það eru reknetaskip, en 1200 í stað 700, ef það eru snurpinótaskip.
Til þess nú að gera sér grein fyrir, hver áhrif þetta hefir, er fyrst þess að geta, að hér munu stunda síldveiðar á hverju sumri um 200 norsk veiðiskip. Samkv. því, sem ég hefi áður greint um fyrirmæli fiskveiðalöggjafarinnar, þá eiga þessi skip rétt til þess, að óbreyttum ákvæðum fiskveiðalaganna, að selja íslenzkum ríkisborgurum frá 500700 tunnur hvert skip eða alls 100140 þús. tunnur. En það magn, sem norsk veiðiskip fá leyfi til að selja, ef samningurinn gengur í gildi, mundi þá aukast um 10 þús. tunnur, ef gert er ráð fyrir að allur flotinn væri reknetaskip, en 24 þús. ef allur flotinn væri snurpinótaskip. Og þannig öðlast söluheimild til 110 þús. tunna í stað 100 þús. eða 165 þús. í stað 140 þús. tunna, eftir því hvort er að ræða um rekneta eða snurpinótaskip.
Það skal nú að vísu játað, að hér er um aukna samkeppni við Íslendinga að ræða, en þó er það ekki svo, að skipt geti neinu höfuðmáli, eins og tölurnar bera með sér. Og samkeppni er heldur ekki á því sviði, sem útgerðarmenn og almenningur helzt virðist álíta, heldur á allt öðru sviði. Þess hefir nefnilega mikið orðið vart, einkum meðal útgerðarmanna, að þeir hafa talið, að sá nýi markaður, sem á síðari árum hefir opnazt fyrir lítið saltaða síld í Þýzkalandi, markaður sem er vaxandi og Íslendingar gera sér miklar vonir um að reynist haldgóður í framtíðinni, sé settur í einhvern nýjan voða með þessum samningi. Þetta er alger misskilningur og bláber hugsunarvilla. Því að eins og samningurinn ótvírætt ber með sér hafa Norðmenn ekki öðlazt neinn rétt til þess að salta síld hér í landi. Sá réttur, sem þeir hafa öðlazt, er rétturinn til að auka eilítið sölu á nýrri síld til ísl. ríkisborgara. Og samkeppnin, sem skapast af aukningu þeirrar heimildar, er ekki samkeppni við Íslendinga um sölu á saltaðri síld á erlendan markað, heldur samkeppni við íslenzka fiskimenn um sölu á nýrri síld til söltunar hér á landi. Slíkt er vitanlega meinlegt og getur orðið beinlínis hættulegt, ef svo mikið kvæði að samkeppninni, að hún yrði til þess að bægja íslenzkum veiðiskipum frá þessari sölu og þar með lama útveginn. En ég ætla nú fyrir mitt leyti alveg óhikað að halda því fram, að ef sú samkeppni er meinlaus, sem Íslendingar eiga við að etja af þeim framboðum frá norskum veiðiskipum, sem yfir vofa samkv. heimild fiskveiðalöggjafarinnar, þ. e. a. s. frá 100 til 140 þús. tunnur, þá er íslenzkum veiðimönnum heldur ekki voði búinn af því, þótt þessar tölur breytist frá 100 og upp í 110 eða frá 140 og upp í 165 þús. tunnur. En þetta er sú eina breyt., sem á verður samkv. þessari gr. samningsins.
Hitt skal svo fúslega játað, að ef Norðmenn hagnýta sér til hins ýtrasta heimildir samningsins, þá mun það stórskaða þennan atvinnurekstur Íslendinga. En alveg það sama verður uppi á teningnum, þótt samningurinn hefði ekki verið gerður, eingöngu ef Norðmenn hagnýta sér þær heimildir, sem þeir hafa samkv. fiskveiðalöggjöfinni. Þetta hafa menn ekki gert sér ljóst, og dæma því samninginn út frá alveg röngum forsendum, því sé hætta á ferðum stafar hún ekki frá þessum samningi, heldur frá fiskveiðalöggjöfinni, eins og bezt sést á því, að þótt samningurinn verði brenndur, eiga Norðmenn samt sem áður viðurkenndan rétt til að selja 100140 þús. tunnur til ísl. borgara hér á landi. En það mun sannast sagna í þessu efni, að það, sem hér veltur á bæði fyrir Norðmenn og Íslendinga, er það, hvort nokkrir kaupendur séu til hér á landi að þeirri síld, er Norðmenn að óbreyttum lögum og gerðum eða ógerðum samningi hafa heimild til að selja. Ég fyrir mitt leyti verð að segja það, að alveg eins og það lengst af til þessa hefir verið, þá hygg ég, að svo verði það í framtíðinni, að þessi réttindi takmarkist ákaflega mikið af þeirri staðreynd, að hér á landi eru svo samþættir hagsmunir þeirra, sem síldina veiða, og þeirra, sem síldina salta, að ekki mun verða neinn verulegur markaður fyrir sölu á nýrri síld af erlendum skipum hér á landi. Reynist sá spádómur hinsvegar ekki réttur, þá skal ég aðeins taka það enn einu sinni fram og leggja áherzlu á, að sú samkeppni, sem norsk skip skapa íslenzkum fiskimönnum, er að mestu leyti jafnt fyrir hendi hvort sem þessi samningur verður lögfestur eða ekki.
Skal ég svo láta útrætt um þessa gr. samningsins, og vænti ég þess fastlega, að mér hafi með óyggjandi rökum tekizt að hrekja til fulls þá staðlausu stafi og hóflausu öfgar, sem kennt hefir í ummælum manna um þennan samning.
Ég kem þá að 7. gr. samningsins, sem hljóðar þannig:
Norskum fiskiskipum, sem ekki láta af hendi síld til söltunar í móðurskip eða annað erlent skip, og hafa gert samning yfir síldveiðatímabil við síldarverksmiðju á Íslandi, skal heimilt að búlka afla sinn og það, sem til útgerðarinnar þarf, á höfnunum á Siglufirði og Akureyri. Hlutaðeigandi hafnarstjórn skal fyrirfram tilkynnt, að slík búlkun fari fram, og skipið, sem í hlut á, skal, meðan á verkinu stendur, liggja við akkeri eða festar og hafa upp nánar ákveðið merki.
Hér er um nú hlunnindi að ræða til handa norskum fiskiskipum. Því að enda þótt segja megi, að norsk veiðiskip hafi búlkað afla og útgerðarvörur á höfnum inni, þá hefir þó slíkt ekki verið heimilt að íslenzkum lögum. Ég hefi ekki orðið þess var, að þetta ákvæði hafi sætt neinni sérstakri mótspyrnu, og skal því ekki gera það að sérstöku umræðuefni.
8. gr. samningsins hljóðar þannig: Norsk fiskiskip greiða afgreiðslugjald og vitagjald einungis þegar þau koma frá útlöndum.
Þessi gr. er í samræmi við íslenzk lög, og gildir því gegn Norðmönnum sem öðrum erlendum þjóðum, alveg jafnt hvort samningurinn verður gerður eða ekki.
9. gr. samningsins er á þessa leið :
Það telst ekki viðkoma í útlöndum, er síldveiðaskip hefir samband við annað skip utan landhelgi, ef hið síðarnefnda skipið hefir einnig greitt lögboðin gjöld á Íslandi á veiðitímanum, og hefir ekki síðar haft samband við útlönd eða við önnur skip, sem beint eða óbeint hafa haft samband við útlönd eftir að hin lögboðnu gjöld voru innt af hendi. Sýna ber skilríki fyrir þessu frá skipstjóra hins skipsins.
Hér er heldur ekki um nýmæli að ræða. Og enda þótt engin ákvæði séu í íslenzkri löggjöf, er að þessu lúta, þá hefir þessi venja löghelgazt í framkvæmdinni og mundi því gilda jafnt, hvort samningurinn yrði lögfestur eða ekki.
10. gr. samningsins er í samræmi við ísl. lög og hljóðar þannig:
Nú varpar skip akkerum utan löggiltra hafna, og greiðast þá ekki opinber gjöld, ef skipið hefir ekki samband við land.
Mér þykir ekki ástæða til að gera þessa grein að umræðuefni.
11. gr. samningsins er svo hljóðandi: Norsk fiskiskip, sem leita neyðarhafnar á Íslandi, skulu aðeins greiða venjuleg gjöld fyrir tollskoðun og heilbrigðiseftirlit, og hafnsögumannsgjald og hafnargjöld o. þvl. aðeins ef um slík afnot er að ræða.
Hér er um mjög lítilvæga og sanngjarna tilslökun að ræða. Samkv. lögum greiða skip, sem leita nauðhafnar, ekki vitagjald. Gr. þessi mælir svo fyrir, að skipið skuli heldur ekki greiða afgreiðslugjöld. Sú tilslökun, sem hér er gerð, nær því eingöngu til afgreiðslugjalda. En í því sambandi er þó rétt að geta þess, að erlend fiskiskip greiða eingöngu einu sinni á ári afgreiðslugjald, og er líklegt, að a. m. k. oft þegar norsk skip leita nauðhafnar, þá myndu þau sæta sömu kjörum hvort sem samningurinn gilti eða ekki.
12. gr. samningsins hljóðar þannig: Norsk fiskiskip, sem geta sannað, að þau hafi rekið inn í landhelgi vegna strauma og/eða storms, skulu ekki sæta ákæru, ef það er ljóst af öllum atvikum, að þetta hafi ekki átt sér stað vegna stórkostlegs gáleysis eða ásetnings, í þeim tilgangi að veiða eða verka aflann innan landhelgi, enda sé þessu kippt í lag, svo fljótt sem auðið er.
Um þessa gr. vil ég fara nokkrum orðum, vegna þess að ég hefi orðið þess var, að ákvæði hennar vega þungt í hugum margra. En ég hygg, að þar gæti nokkurs misskilnings. Ég vil því fyrst vekja athygli á því, að svipuð ákvæði þessu hafa gilt hér á landi gegn enskum togurum, og ennfremur er hliðstætt ákvæði í kjöttollssamningnum frá 1924, þar sem því er slegið föstu, að ef norsk veiðiskip brjóta íslenzk lagaákvæði um að hafa ekki báta og veiðarfæri á þilfari þegar þau fara um landhelgi, þá verði löggjöfin framkvæmd þannig, að skipin verði ekki tekin þegar það er alveg ljóst af öllum atvikum, að bátar eru ekki hafðir á floti í þeim tilgangi að veiða eða verka veiði innan landhelgi. Þess skal ennfremur getið, að þegar slík kærumál hafa komið fyrir hæstarétt Íslands, þá hefir hæstiréttur æfinlega dæmt eftir þeirri meginreglu, sem lögð er til grundvallar í þessari gr., nefnilega að sýkna sakborning þegar það af öllum atvikum er ljóst, að ekki hafi verið um að ræða tilraun til lagabrots.
Hér er því ekki um neina raunverulega tilslökun að ræða, heldur einungis viðurkennt gagnvart Norðmönnum það, sem í fortíðinni hefir verið lög og réttur hér á landi. Ég vil í þessu sambandi aðeins minna á það, að ég hefi heyrt menn bera nokkurn kvíðboga fyrir því, að þetta ákvæði geri landhelgisgæzluna erfiðari. En einnig það mun á misskilningi byggt. Því að eins og gr. ber með sér, þá hvílir sönnunarskylda á hinu viðkomandi norska fiskiskipi. Ef því skipherra varðskips telur, að það orki tvímælis, hvort skipstjóri á norsku fiskiskipi geti sannað, að skip hans hafi rekið inn í landhelgi vegna straums eða storms o. s. frv., þá ber honum. vitanlega að kæra skipstjóra og láta íslenzka dómstóla skera úr um sekt hans eða sakleysi.
Vænti ég, að þetta nægi til þess að færa mönnum heim sanninn um það, að hér er ekki um nein hættuleg ákvæði að ræða og í raun og veru heldur engin nýmæli.
13. gr. er svo hljóðandi:
Ef norskt fiskiskip vill ekki greiða sekt, heldur óskar, að dómur gangi, skal skipinu þegar sleppt gegn geymslufjárgreiðslu, en ekki haldið þar til dómur fellur.
Þessi gr. er í samræmi við íslenzka réttarvenju, og því ekkert nýmæli.
Ég hefi þá sagt frá aðalefni þessa samnings, bæði þeim fríðindum, er við Íslendingar höfum öðlazt með honum, og jafnframt frá því, hverju verði við höfum keypt þau fríðindi. Ég hefi persónulega litið svo á, að við höfum komizt að sæmilegum kaupum, og ég hefi ekki sannfærzt um hið gagnstæða við þær umr., sem hafa orðið um málið manna á meðal, né þær viðræður, er ég hefi átt við íslenzka útgerðarmenn, þá, er hér eiga sérstakra hlunninda að gæta.
Almenningi til hliðsjónar og skilningsauka á því, hverju verði við höfum keypt hin nauðsynlegustu hlunnindi ísl. landbúnaði til framdráttar, vil ég gera samanburð á því, hverra réttinda Norðmenn mundu njóta hér á landi eftir að þessi samningur hefði verið lögfestur, og hinu, hverra réttinda þeir nutu hér á landi meðan kjöttollssamningurinn frá 1924 var í gildi. Og jafnframt vil ég þá leiða athygli að því og leggja áherzlu á, að sá samningur hefir frá öndverðu þótt svo hagstæður og svo órækur vottur um samningslægni þess manns, er hann gerði nefnilega sendiherra Sveins Björnssonar, að engar aðfinnslur hafa fyrr eða síðar komið fram af hendi Íslendinga. Og enginn alþm. hefir svo mikið sem hreyft þeim möguleika, að Ísland segði upp þeim samningi. Ef þess vegna þessi samningur, sem hér liggur fyrir, er Íslendingum eitthvað svipað því eins hagstæður, eins og samningurinn frá 1924 var, þá vænti ég þess, að þeir verði ekki margir, sem að athuguðu máli gerast til þess að ráðast á hann.
Það vill nú svo vel til, að samanburður þessara tveggja samninga, að því er snertir hlunnindi Norðmanna til fiskveiða hér á landi, er ákaflega auðveldur, af þeirri einföldu ástæðu, að nær öll þau sérhlunnindi, sem minnzt er á í þessum samningi, höfðu Norðmenn öðlast þegar með samningnum frá 1924. Og enda þótt það skuli játað, að í þessum samningi er á sumum sviðum gengið lengra en í samningnum 1924, þá er hitt jafnframt víst, að á öðrum sviðum er gengið skemmra.
Ég skal nú í sem stytztu máli gera nánari samanburð á þessum samningum. Ég tilnefni þá fyrst þær greinar samningsins, sem eru óbreyttar frá því sem var 1924. Það eru 1. gr., 8. gr., 9. gr., 10. gr. og 13. gr. Um þessar gr. þarf ég því ekki að ræða.
Þá eru í 3., 4., 11. og 12. gr. þýðingarlítil fyrirmæli, sem ýmist hafa átt stoð í ísl. 1. eða ísl. lagaframkvæmd allt frá 1924, og er því engin breyt. gerð á í þeim efnum.
Eftir eru þá 2., 5., 6. og 7. gr. samningsins, og má segja, að í ákvæðum þessara greina felist nokkrar breyt. frá því, sem verið hefir, og skeri úr um það, hvor samninganna, kjöttollssamningurinn frá 1924 eða þessi, sé hagstæðari Íslendingum. Um ákvæði 7. gr., þau að norskum síldveiðiskipum er heimilt að búlka afla og veiðarfæri á Siglufjarðar- og Akureyrarhöfn, tel ég ástæðulaust að ræða, því að enda þótt hér sé um ný fríðindi að ræða, þá eru þau ekki þýðingarmeiri en svo, að ekki hafa heyrzt nein andmæli gegn þeim. En hina auknu söluheimild Norðm., sem felst í 6. gr., hefi ég þegar skýrt allýtarlega í ræðu minni og nefni því eingöngu það, að með nýmæli hennar er sú söluheimild, sem Norðmenn samkv. fiskveiðalöggjöfinni hafa, hækkuð úr 100 þús. upp í 110 þús. tunnur, ef um reknetabáta er að ræða, en úr 140 þús. í 165 þús., ef um snurpinótaskip er að ræða, hvorttveggja miðað við, að 200 norsk skip stundi hér veiðar. Og er þá miðað við, að 50 skip öðlist aukin réttindi, þó telja verði sennilegt, að 25 skip séu hámark í þeim efnum. En þetta tvennt, hin aukna söluheimild og heimild 7. gr. til þess að búlka afla og útgerðarvörur á Siglufirði og Akureyri, eru hin einustu nýmæli Norðmönnum til framdráttar, sem þessi samningur færir með sér umfram það, sem þeir nutu samkv. samningnum frá 1924 og fiskveiðalöggjöfinni; að því viðbættu, ef taka þykir að nefna það, að þeir með 3. og 4. gr. samningsins fá með almennu ákvæði viðurkenndan rétt til þess að þurrka og bæta veiðarfæri á höfnum inni og í landi, í stað þess að þeir hafa áður gert þetta án þess að spyrja um leyfi, eða þeir hafa öðlazt leyfi ísl. stjórnarvalda þegar þeir báðu um það. Hinsvegar draga ákvæði 5. gr. úr þeim réttindum, sem Norðmenn nutu hér til þess að nota báta sína á höfnum inni. Og enda þótt sú skerðing skaði ekki Norðmenn, þá munu margir Íslendingar leggja nokkuð upp úr henni, þar sem með henni er gerð ýtarleg ráðstöfun til að fyrirbyggja, að þessi réttindi séu misnotuð í þágu landhelgisveiða. Og ennfremur er ákvæði 2. gr. mikil réttarskerðing frá því, sem var 1924, því að þá var nefnilega Krossanesverksmiðjunni heimilað að fullnægja allri sinni notaþörf með kaupum frá norskum skipum. En nú er henni ekki heimilað að kaupa nema 60% af notaþörfinni af erlendum skipum, eða m. ö. o. nær 60 þús. tunnum minna heldur en fyrri heimildin leyfði. Ég hygg því, að það sé sanni nær, að a. m. k. orki tvímælis, hvor samningurinn er Íslendingum hagstæðari að því er snertir það endurgjald, sem við höfum látið Norðmönnum í té fyrir þegin fríðindi.
Hitt má svo minna á, að samkv. samningnum frá 1924 þá lækkaði kjöttollurinn úr 63 aur. og niður í 38 aur. En samkv. hinum nýja samningi lækkar kjöttollurinn úr 57.08 aur. og niður í 20.36 aur. á kg., og verður því nær helmingi lægri en 1924. Af þessu sést, að ef hér væri allt greint, þá er bæði það, sem við höfum fengið, og það, sem við höfum látið, okkur fullkomlega eins hagstætt eins og ákvæði samningsins frá 1924. En þá er þess að gæta, sem raunar áður hefir verið á minnzt og mun vera ásteytingarsteinn í augum margra manna, að með þessum samningi öðlumst við ekki þessi lágu tollkjör nema fyrir takmarkað kjötmagn, en tolllækkunin gilti 1924 um allt ísl. kjöt. Og í þessu má þá segja, að felist mismunurinn á þessum samningum. En við það er þó rétt að athuga, að það er í fyrsta lagi ekki sjávarútvegsmanna að reka upp neyðaróp út af því ákvæði, heldur bændanna. Og í öðru lagi er það svo, að þörf Íslendinga fyrir saltkjötsmarkað var a. m. k. á meðan á þessum samningum stóð ekki talin meiri en svo, að það magn, sem tolllækkunin nær til, mundi fullnægja henni. Og ennfremur vil ég benda á það, að vegna stöðugt vaxandi kjötframleiðslu Norðmanna sjálfra, telja þeir, sem bezt þekkja til, þ. á. m. meðnefndarmaður minn, Jón Árnason, framkvstj. í S. Í. S., að það sé a. m. k. hæpinn vinningur fyrir Íslendinga að flytja til Noregs meira kjötmagn en lágmarkstollurinn nær til, vegna þess að stærra magn muni sennilega orsaka verðfall á ísl. kjöti í Noregi. En til jafnvægis við þá hlunnindaskerðingu, sem í þessu ákvæði kann að felast, vil ég telja það fram, að auk þeirra ákveðnu hlunninda, sem Norðmönnum var heitið með kjöttollssamningnum frá 1924, þá var þeim ennfremur gefið það almenna loforð, að fiskveiðalöggjöfin skyldi gegn þeim verða „framvegis skýrð og framkvæmd með miklum velvilja“. Og þetta almenna ákvæði um mikinn velvilja í skýringu og framkvæmd laganna hefir skapað Norðmönnum aðstöðu til að vera sí og æ kvartandi og vegna þess fyrirheits um mikinn velvilja í framkvæmd laganna hefir Norðmönnum verið sýnd mikil linkind, svo að þeir hafa í framkvæmdinni oft og einatt notið miklu meiri fríðinda en þessi samningur tilskilur. Enda er það svo, að þegar slík óákveðin og óskýrð velviljaheit eru gefin í samningum þjóða í milli, þá nýtur æfinlega stærri og sterkari aðilinn góðs af því.
Þessi samningur er aftur á móti skýr og ótvíræður. Hann losar Íslendinga undan heitinu um mikinn velvilja í framkvæmd laganna og það fullyrði ég óhikað, að sé mjög stórvægilegur kostur.
Að þessu athuguðu verð ég að líta svo á, að þessi samningur, sem hér liggur fyrir, hljóti að vera aðgengilegur í augum þeirra manna, sem dást hafa að samningnum frá 1924, og að andstaðan gegn hinum nýja samningi hljóti að stafa ýmist af því, að menn hafi ekki gert sér fulla grein fyrir þessum staðreyndum eða þeir hinsvegar hafi ekki kært sig um að fara eftir staðreyndum í þessu máli.
Ég finn ástæðu til að geta þess, að með þessum samanburði á þessum tveimur samningum er ég á engan hátt að gera lítið úr árangri af starfi Sveins Björnssonar sendiherra við kjöttollssamninginn 1924. Mér er það fyllilega ljóst, að sendiherrann vann þar eftir atvikum mjög glæsilegan sigur. Og mér þykir þá einnig réttlátt að geta þess, að við þessa samningagerð naut við ráða hans og þekkingar bæði meðan á samningum stóð hér í Rvík og eins eftir að þeir hófust í Noregi, og kom sendiherrann til Osló undir lok samninganna til að vera með í ráðagerðum áður en bundinn var endi á þá.
Ég get nú lokið skýringum mínum um þessa samninga með þeim ummælum, að ég sé ekki ástæðu til að rísa gegn þeim, nema ef það er tilgangurinn að leggja inn á alveg nýjar brautir í þessu efni á þann hátt að útiloka erlendar þjóðir frá því að selja afla sinn hér á landi. En slíkt mundi ef til vill hægt, ef það þætti hyggilegt, þó ekki með því að breyta ákvæðum fiskveiðalöggjafarinnar, heldur með nýrri tollalöggjöf, sem legði svo háa innflutningstolla á afla af erlendum skipum, að jafngilti innflutningsbanni. Það má með nokkrum rétti segja, að síðan þessi samningur var gerður, hafi þeir viðburðir gerst í verzlunar- og tollamálum nágrannaþjóðanna, að þeir gætu gefið Íslendingum tilefni til að leggja inn á nýjar brautir, og á ég þar aðallega við þau ákvæði Ottawasamningsins, sem takmarka innflutning á frosnu kjöti til Englands. Það er nú að vísu enn ekki víst, að hve miklu leyti þau ákvæði verði látin bitna á Íslendingum. En fullvíst er, að verði þeim framfylgt eftir bókstafnum, þá er það reiðarslag á ísl. landbúnað.
En hitt er þá líka jafnframt ljóst, að landbúnaðurinn fær ekki afborið það tvennt í senn, að missa markað fyrir fryst kjöt í Englandi og saltkjötsmarkaðinn í Noregi. En af því leiðir, að því fremur er þörf á vinsamlegum samningum við Norðmenn sem viðhorfið er daprara um hagstæða samninga við Englendinga.
Við hliðina á þessum hugleiðingum má náttúrlega einnig setja fram þá skoðun, að ef svo þungt er vegið að landbúnaðinum, að hann verði ekki sjálfbjarga, þá verði þörf þjóðarinnar því ríkari til þess að efla aðra atvinnuvegi landsmanna. Og út frá þeim hugleiðingum getur mönnum dottið í hug sá möguleiki að grípa til tollaákvæða í því skyni að rýra svo sem auðið er aðstöðu erlendra fiskveiðamanna til samkeppni við ísl. sjávarútveg, ef það þá þykir líklegt, að sjávarútvegurinn með þeim hætti eflist svo mjög, að hann sé fær um að taka á sig þær auknu byrðar, sem óhjákvæmilega mundi leiða af því volæði, sem slíkar ráðstafanir mundu færa yfir landbúnaðinn vegna þeirra gagnráðstafana, sem aðrar þjóðir að sjálfsögðu myndu grípa til, og sem m. a. myndu eyðileggja markað fyrir ísl. kjöt. Ef sá er tilgangurinn, að leggja inn á þessar nýju brautir, sem ég fyrir mitt leyti a. m. k. að svo stöddu er ekki reiðubúinn til að aðhyllast, þá leiðir það af sjálfu sér, að við eigum ekki að samþ. þennan samning. Því að slíkar tollaákvarðanir upphefja náttúrlega gildi hans fyrir Norðmenn, og það væru því svik gagnvart þeim að samþ. fyrst samninginn og öðlast með því kröfu á hendur norska ríkissjóðnum um nær. 10 kr. endurgreiðslu á hverja kjöttunnu, er til Noregs er flutt, til þess svo á eftir að gera samninginn einskis virði með nýrri tollalöggjöf.
En hvort sem lagt verður inn á slíkar brautir eða ekki, þá verða menn að gera sér það ljóst, að þessi samningur er málinu að öðru leyti óviðkomandi og skapar enga nýja þörf fyrir slíka innilokunartollalöggjöf, heldur er hann þá eingöngu eitt af þeim trjám, sem sú öxi er reidd að. Og höfuðtilgangur slíkra laga yrði þá eingöngu að vera sá, að stoppa í glufurnar á fiskveiðalöggjöfinni, þar sem ekki þætti fært að þrengja hana með öðrum ráðum.
Áður en ég skil við málið þykir mér rétt að geta þess, að bæði norsku samningamennirnir og auk þess undantekningarlaust allir þeir menn, er við áttum viðtal við, og þá ekki sízt þáverandi stjórnarforseti í Noregi, herra Hundseid, virtust bera hinn bezta hug til Íslendinga og hafa fullan skilning á því, að enda þótt þessar tvær þjóðir væru keppinautar á sviði fiskveiðanna, þá ættu þær svo margt sameiginlegt og væru um margt svo skyldar, að þeim bæri í hvívetna að líta með sanngirni á hagsmuni hvor annarar, og hvort sem þessi samningur er Íslendingum hagstæður eða óhagstæður hann er að mínu vit hagstæður þá er það öldungis víst, að eins og öll málefni stóðu til, þá var það með öllu óhugsandi, að hann hefði náð samþykki Norðmanna, ef Norðmenn hefðu eingöngu lagt til grundvallar hagsmunasjónarmiðið, og þá fyrst og fremst af þeirri ástæðu, að sú stj., sem samninginn gerði, sat fyrst og fremst í skjóli og umboði þeirrar stéttar í Noregi, sem samningurinn gengur út yfir. Og ég hika ekki við að fullyrða, að það sem réð úrslitum í þessu máli, var það, að norska ríkisstj. vildi umfram allt halda friði við Íslendinga, og að hún hafði það til að ganga með opnum augum að því að taka á sig þá andúð og andstöðu, sem samningurinn mætti meðal norskra bænda, eingöngu af því, að hún mat meira sætt og velvilja við ísl. þjóðina heldur en þessi óþægindi.
Ég vil því mælast til þess, að hér á Alþingi sýni menn frændum okkar það verðskuldaða réttlæti, að þeir tali með hlýjum hug og viðurkenningu um þetta hugarfar þeirra, og það alveg jafnt hvort sem menn álita, að samningurinn sé hagstæður okkur eða ekki.
Ég hefi nú orðið að verja öllum þeim tíma, sem minn flokkur hefir til umr. í kvöld til þess að leggja fram samninginn og skýra hann fyrir þingheimi, alveg án allrar ádeilu á einstaka menn eða flokka Ég er nú við því búinn að sæta árásum með öfgum og illdeilum, og er þá ekki ólíklegt, að ég svari fyrir mig á morgun, ef ég tel það þá þess vert