15.03.1933
Efri deild: 25. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 2318 í B-deild Alþingistíðinda. (3702)
93. mál, ábúðarlög
Atvmrh. (Þorsteinn Briem):
Leigujarðir eru nú 2800 á öllu landinu og þar af rúmar 2000 í eign einstaklinga. Hitt eru þjóðjarðir, kirkjujarðir, kristfjár- og gjafasjóðsjarðir o. s. frv. Af þessum tölum má það verða ljóst, að það skiptir eigi litlu máli, hvaða aðstöðu löggjöfin tryggir þeim mönnum, er ekki eiga sjálfir ábýli sín. Mér hefir því þótt rétt, að lagt yrði fyrir þetta þing frv. það til ábúðarlaga, er svo mjög hefir legazt hér á þingi á undanförnum árum. Ég hefi þó ekki séð mér fært að biðja hv. landbn. að flytja það með öllu óbreytt.
Frv. hefir þegar tekið allmiklum breyt. síðan það kom fyrst fram, og tel ég veigamestar þær breyt., sem gerðar voru á frv. í Nd. á síðasta þingi, enda var þá allgóð samvinna um afgreiðslu frv.
Vegna anna þess manns, sem er sérfræðingur í þessari grein, hefir þess ekki verið kostur að semja frv. algerlega um og færa það í þann búning, sem slíkri löggjöf hæfir um framsetningu, málvöndun og niðurskipun, og sem mjög ber af um ábúðarlög þau, er nú gilda, þó að þau séu gölluð að efni til og sem vita má orðin úrelt. Hefir því orðið að taka þann kost að flytja nú aftur frv. hv. Nd., sem var á þskj. 787 f. á., með nokkrum breyt. og viðaukum, er ég skal nú gera grein fyrir í aðaldráttum.
Fyrsta höfuðbreyt. á þessu frv. frá frv. Nd. er sú, að því er nú slegið föstu, að öll ákvæði ábúðarlaganna skuli vera algerlega bindandi fyrir báða aðila, leiguliða og landsdrottin, og að landsdrottinn geti ekki gert neinn þann samning í byggingarbréfi, er leysi hann undan ákvæðum ábúðarl., nema þar sem það er sérstaklega fram tekið um nokkur minniháttar atriði, að semja megi um. En í frv. Nd. voru villandi ákvæði um þetta efni, er ýmsir góðir lögfræðingar, og þ. á m. kennari háskólans í ábúðarlöggjöfinni, hafa viljað skýra á þann veg, að samkv. þeim gætu landsdrottnar samið sig undan þeim skyldum, er ábúðarlöggjöfin legði þeim á herðar, með því að gera samning um þetta á annan veg í byggingarbréfinu. Ef svo væri, væru ábúðarl. aðeins pappírsgagn. Í þessu frv. ætla ég, að það sé tvímælalaust, að landsdrottinn geti ekki samið sig undan neinum skyldum, og hvorugur aðilja, nema það sé sérstaklega fram tekið um hvert atriði.
Aðrar höfuðbreyt. hníga einkum í þá átt að gera ákvæði frv. sanngjarnari með tilliti til erfiðleika þessara tíma, og því auðveldari í framkvæmd. Vænti ég, að með því móti muni vænlegar horfa um framgang málsins nú á þessu þingi.
Skal ég þá víkja að því ákvæði í frv. Nd., sem mestum ágreiningi hefir valdið, en það eru ákvæðin um húsabótaskyldu. Í þessu frv. hefir verið reynt að fara meðalveginn þannig, að skyldur landsdrottins verði ekki gerðar þyngri en svo, að flestir geti risið undir þeim. Nú verður líka að taka tillit til nýrrar tegundar landsdrottna, sem getur orðið allfjölmenn á næstu árum, en það eru uppflosnaðir bændur.
Hér í frv. er gert ráð fyrir lágmarksskyldu landsdrottins um hýsing jarða, miðað við ákveðið mark, og þess er gætt, að leiguliða sé ekki gert of dýrt að búa á jörðunum. En það fer aftur eftir því, hvort jarðirnar hafa verið ofhýstar eða ekki. Hér hefir verið hnigið að því ráði að miða byggingarskyldu landsdrottins við jarðaverðið, og hefir þá verið farið sem næst því, sem nú mun vera almennt á þjóðjörðum. Það hefir verið viðurkennt, að betra sé að búa á þjóðjörðum en á eignum einstaklinga, og eftir skýrslum, sem ég hefi aflað mér, er auðséð, að þar er mikill munur á. Í þessu frv. er húsabótaskylda landsdrottins miðuð við það, að landsdrottinn leggi jörð sinni til nothæf hús, er nemi 2/3 af verði landsins, hvorttveggja að fasteignamati. Ég tek það fram, að bæði húsa- og jarðarverðið er miðað við fasteignamat, en það getur munað miklu frá því, ef miðað væri við kostnaðarverð húsanna. Það mun almennt viðurkennt, að fasteignamat húsa í sveitum er ekki sambærilegt við kostnaðarverðið. Ég hefi athugað fasteignamat á nokkrum nýjum húsum í sveit, og er það víða aðeins 1/3 hluti kostnaðarverðs, t. d. ef hús kostaði 12 þús. kr., væri það ekki metið nema 4 þús. í fasteignamati.
Ég læt þess getið, að þegar ég miða við húsakost á þjóðjörðum, þá miða ég við allan húsakost, sem er þar nú, bæði þau hús, sem ríkissjóður hefir látið byggja eða fylgja jörðinni, og eins þau, er ábúandi hefir reist og á sjálfur, því að á þessu er ekki gerður greinarmunur í fasteignamatinu eða þeim skýrslum, sem ég hefi undir höndum. En þjóðjarðir munu yfirleitt vera sæmilega hýstar móts við aðrar leigujarðir, og væri það mikil framför frá núv. ástandi, ef húsakostur leigujarða væri hvergi verri. Það þótti og rétt að gera vægari kröfur um húsabótaskyldu til þeirra landsdrottna, sem leigja jarðir með mjög lágum leiguskilmála.
Önnur aðalbreyt. í þessu frv. er í sambandi við kaupskyldu leiguliða. Í frv. Nd. átti leiguliði að greiða allt jarðarverðið innan árs, en hér er lagt til, að hann fái lengri gjaldfrest.
Ég skal svo ekki fara út í smærri breyt., sem gerðar hafa verið á frv., svo sem afnám bannsins, sem áður var við því, að leiguliði mætti taka húsfólk. Þetta er algerlega óþarft ákvæði, en hefir stundum verið notað sem átylla til þess að byggja leiguliðum út.
Í þessu frv. er ennfremur reynt að gera hægara fyrir með skiptingu jarða, svo og að gert er auðveldara fyrir með að mæla út smábletti til ræktunar fyrir verkamenn í kaupstöðum og kauptúnum. Líka er nánar ákveðið um greiðslu, innheimtu og varðveizlu leiguliðabótar en áður hefir verið.
Ég vil afsaka, að fyrir vangá hefir fallið niður aths. við 45.55. gr. í aths. við frv. þetta, og mun það verða leiðrétt í skjalapartinum.
Að endingu vil ég geta þess, að ekki þótti fært að láta ákvæði um húsabótaskyldu landsdrottins koma til framkvæmda nú þegar. Þar koma sérstaklega til greina erfiðleikar um lántökur og gjaldeyrisskortur landsins til innkaupa á byggingarefni í stórum stíl á þessum erfiðu tímum. Hinsvegar vona ég, að ákvæðin um húsabótaskyldu landsdrottins hafi nú þegar allmikil áhrif til bóta, þótt þessi frestur sé gefinn, því að landsdrottnar munu annaðhvort gefa leiguliða kost á kaupum með vægari kjörum eða bæta úr aðknýjandi húsaþörf, þar sem þeir vita, að innan fárra ára eru þeir skyldir til þess að lögum.
Ég mun ekki fara fleiri orðum um frv., en óska, að því verði vísað til 2. umr.