15.05.1933
Neðri deild: 74. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 2517 í B-deild Alþingistíðinda. (4076)
191. mál, mjólkurbúastyrk og fl.
Jón Auðunn Jónsson:
Hv. þm. V.-Húnv. nefndi dæmi af sínu íshúsi, sem kostað hefði 100 þús. kr. og umsetti árlega vörur fyrir aðeins 70 þús. kr. Ég get nú sagt frá hliðstæðri reynslu frá sjávarútveginum. Ég þekki fleiri en eitt dæmi fyrir vestan um íshús, sem notuð eru til þess að geyma beitu og hafa hlutfallslega minni umsetningu í rekstri miðað við stofnkostnað heldur en er í því dæmi, sem hv. þm. nefndi. Þessi íshús kostuðu frá 120 þús. til 160 þús. kr., en taka við vöru yfir árið, sem svarar 60 þús. kr. hvert hús, eða neðan við það, því heita hefir á Vesturlandi lækkað nálega um helming á síðustu þremur árum.
Hv. þm. benti á, að mjólkurbúunum væri hollt að taka sér mjólkursamlag Eyfirðinga til fyrirmyndar. Ég býst við, að það sé rétt, en ég hygg, að góð afkoma þess stafi af því, að það hafi farið gætilega í sakirnar með útborgun til framleiðendanna og að það hafi þegar í byrjun myndað sér sjóð til þess að standast stofnkostnað búsins, og þess vegna standi það nú betur að vígi en önnur mjólkurbú. Þetta er vafalaust gott til eftirbreytni fyrir þau félög, sem eru að byrja nú, þó það verði vafalaust erfiðara vegna verðfallsins, sem nú er orðið á mjólkurafurðum. Annars er það nú svo, að þó verðfall hafi orðið mikið á landbúnaðarafurðum á síðustu 3 árum hér á landi, eins og tekið hefir verið fram, þá er það þó stórum meira úti í heimi. Og sízt er það meira verðfallið á landbúnaðarafurðunum nú en verðfallið var á sjávarafurðunum á árunum 19211926. Það var einmitt á árunum 1918 til 1925, sem mest var keypt til landsins af gufuskipum og mótorbátum, og þau skip voru keypt háu verði, en samhliða þessum miklu innkaupum kom verðfallið. Árið 1921 féll fiskurinn svo í verði, að skippundið, sem selt var áður á 280 kr., féll niður í 162 kr., en þá var ekkert talað um, að þyrfti að styrkja þennan atvinnuveg, enda var það heldur ekki hægt, en það var gert annað, sem ég vona, að aldrei endurtaki sig hér á okkar landi. Þeir menn, sem urðu fyrir þessu þunga áfalli, voru skammaðir og svívirtir, þeim var brigzlað um óforsjálni og fyrirhyggjuleysi og annað verra, jafnvel um glæpsamlegar tilhneigingar. Nú þegar kreppan sækir landbúnaðinn heim, þá kveður heldur við annan tón; nú sjá menn alvöru þessa máls og finna, að eitthvað þarf að gera. En ég vil vænta þess, að þetta kenni mönnum að skilja aðstöðu og erfiðleika sjávarútgerðarinnar hefur nú en gert var þá.
Erfiðleikar landbúnaðarins stafa nú af sömu orsökum og erfiðleikar sjávarútvegsins 1921 til 1925, verðfalli afurðanna jafnhliða því, að of mikið hafði verið lagt í kostnað, of dýr vinnutæki keypt og of miklum peningum veitt inn í atvinnuna. Þetta hefir gilt um sjávarútgerðina alla tíð frá 1920 til þessa dags, en nú er landbúnaðurinn kominn í sömu ófæruna og engu minni. Samfara þessu hafa opinber gjöld stórhækkað á þessum árum. Ég hygg, að ef allt væri skoðað niður í kjölinn, þá mundi það ekki verða fjarri því með sjávarútveginn, sem er í Ameríku um landbúnaðinn, að opinberu gjöldin hafi hækkað um 250%. Hv. 1. þm. Skagf. sagði, að verð á landbúnaðarafurðum hér á landi væri nú víða orðið lægra en fyrir stríð. Ég held, að þetta sé ekki allskostar rétt. Það er ekki rétt að miða verðlagið aðeins við lifandi pening, t. d. dilkinn, því vænleikinn getur verið svo misjafn. Dilkar munu hafa verið fyrir stríð seldir á 5 til 6 kr. og hagfæringar á 3 til 4 kr., en hann segir, að síðastl. ár hafi dilkurinn gert 6 til 7 kr., en ef þetta er rétt, þá hlýtur verðlagið að hafa verið ákaflega misjafnt. Sumstaðar á Vestfjörðum gerði dilkurinn 10 til 12 kr. Auk þess getur samanburður á verðlagi nú og fyrir stríð verið óeðlilegur þegar miðað er við stykkjatölu. Nú er almennt meira af tvílembingum en þá var, sem sennilega stafar af betri meðferð og fóðrun ánna, en við það, að tvílembingarnir eru fleiri, þá verða dilkarnir að meðaltali léttari. Þess vegna má ekki miða við höfðatöluna, heldur fráleggið, kjöt, gærur, mör o. s. frv. En ef verðfallið er nú svo mikið sem talið er, þá ættu bændur að leggja meiri áherzlu á mjólkurframleiðslu, því þær vörur eru í miklu hærra verði nú en þær voru fyrir stríð. Þá var smjörkílóið selt á kr. 1,20 til 1,50, en nú er það selt á kr. 3,00 til 3,50. Hið sama er að segja um skyrið, það var selt fyrir stríð á 40 aur. potturinn af góðu skyri, en nú kostar hann 80 til 100 aur. Til samanburðar má geta þess, að fiskverðið er engan veginn hærra en það var fyrir stríð. Árið 1931 var meðalverð á verkuðum stórfiski 57 kr. skippundið, en fyrir stríð var það 65 kr. Síðastl. ár var verðið sambærilegra því, sem það var fyrir stríð, en nú lítur aftur verr út með verðið á þessu ári. Þá var síldin í hærra verði fyrir stríð en hún er nú, og sömuleiðis var lýsi með betra verði þá en á síðastl. ári. En hvað verðið á heimsmarkaðinum snertir, þá er þess ekki að dyljast, að það er yfirleitt lægra en fyrir stríð. Þess vegna er það, að ef við ætlum okkur að vera útflutningsþjóð, þá verðum við að miða verðið á okkar framleiðslu með hinn erlenda markað fyrir augum, en ekki við óeðlilega hátt verð á vörunum í landinu sjálfu, sem ekki getur gilt nema fyrir lítinn hluta framleiðslunnar.
Hv. þm. Borgf. sagði, að Englendingar væru nú horfnir frá frjálsri verzlun. Þetta er rétt; þeir hafa neyðzt til þess vegna tollmúranna, en ég held, að ef einhver lagfæring kæmist á í þeim efnum, þá kæmi það í ljós, að Englendingar eru fríverzlunarþjóð. Þeir trúa því, að það eigi að framleiða í hverju landi það, sem ódýrast er að framleiða, það sé fyrsta skilyrðið fyrir almennri velmegun og heilbrigðri verzlun.
Hv. þm. Borgf. hafði misskilið það, sem ég sagði um verðlagið á landbúnaðarvörum í Ameríku og samanburð á því nú og fyrir stríð. Ég sagði, að eftir skýrslum Board of Agriculture í Bandaríkjunum væri verðið þar lægra nú, að vörumagn, sem 1 kr. fékkst fyrir fyrir stríð, fær bóndinn nú aðeins 56 aura fyrir. Þannig er verðfallið orðið um 44%.
Þá held ég, að ég þurfi ekki fleira að taka fram út af ræðum hv. þm.