31.05.1933
Efri deild: 85. fundur, 46. löggjafarþing.
Sjá dálk 2592 í B-deild Alþingistíðinda. (4159)
186. mál, sala mjólkur og rjóma
Jón Þorláksson [óyfirl.]:
Samskonar mál og þetta hefir verið til meðferðar hjá bæjarstj. Rvíkur nú undanfarið, og hafa staðið yfir samkomulagsumleitanir milli bæjarstj. og fyrirsvarsmanna þeirra mjólkurframleiðenda úr nærsveitum Rvíkur, sem selja mjólk í bæinn. Ástæðan til þess, að þesskonar samningsumleitanir voru upp teknar, var sú, að samkeppnin um mjólkurmarkaðinn í Rvík frá fjarlægari sveitum hefir gert óhæfilega erfiða aðstöðu mjólkurframleiðenda úr hinum eiginlegu nærsveitum Rvíkur. En þessir menn búa víða við lélega landkosti og háan framleiðslukostnað, sem m. a. stafar af smábýlum við Rvík. Það er alkunnugt, að kaupgjald hér í nærsveitunum lagar sig eftir hinu tiltölulega háa kaupgjaldi í Rvík.
Það er talið, að þetta frv. komi fram m. a. til þess að bæta hollustuhætti mjólkurinnar og annað slíkt, en það vita allir, að þetta eru tómir talsmátar. Þetta er fyrst og fremst hagsmunamál þeirra, sem framleiða mjólk hér í nærsveitunum og hafa ekki fengið að vera í friði með mjólkurmarkaðinn hér í Rvík fyrir framboði lengra að, og nú á síðustu árum hafa mjólkurframleiðendur austanfjalls, vegna bættra samgangna, getað fyllt og offyllt markaðinn hér í Rvík, og hefir það vitanlega komið hart niður á mjólkurframleiðendum héðan úr nærsveitunum. Ég skal taka það fram, að bæjarstj. Rvíkur var fús á það að líta með allri sanngirni á þetta mál og laga það, sem aflaga fór með mjólkursölu hér í bænum. T. d. hafði heilbrigðisn. bæjarstjórnar og undirn. úr henni haft þetta mál til meðferðar síðastl. ár og lagt fram uppkast til breyt. á núgildandi reglugerð bæjarins um mjólkursölu. Eftir áramótin bjóst bæjarstj. við, að þessir samningar við forsvarsmenn mjólkurframleiðenda yrðu leiddir til lykta. Því var tekið líklega í fyrstu, en svo kipptu framleiðendur að sér hendinni og hættu öllum samningum. En nú koma þeir fram með það sama, aðeins hafa þeir nú tekið það ráð að leita aðstoðar Alþ. til lausnar á þessu máli, án samkomulags viðskiptavini sína hér í Rvík, neytendurna. En ég held, að þessi tilraun til þess að ná samkomulagi með valdi lýsi ekki nógum hyggindum af hálfu framleiðenda eða forsvarsmanna þeirra. Auðvitað verður þetta mál ekki leyst á viðunandi hátt, nema með samkomulagi milli seljenda og kaupenda. Og ég skal taka það fram, að þeir frumdrættir að samningi, sem legið hafa fyrir bæjarstj., og nýlega hefir verið útbýtt meðal bæjarfulltrúa, er fyrsta tilraunin til slíks samkomulags. Þó má ekki skoða þá sem endanlega uppástungu frá bæjarstj. Rvíkur í þessu máli. Grundvöllurinn í þessum uppástungum er sá, að samið verði við Mjólkurfélag Rvíkur eða Mjólkurbandalag Suðurlands um það, að viðkomandi félag hafi á hendi sölu allrar aðfluttrar mjólkur til bæjarins, gegn því að seljandi skuldbindi sig til þess að hafa alltaf nægilega mjólk á boðstólum í bænum.
Það er auðvitað gott og blessað, að sett séu í frv. sem þetta ákvæði til þess að tryggja hollustuhætti mjólkurinnar. En í þessu frv. stendur ekkert annað en það, að mjólk megi ekki selja ógerilsneydda. En um það atriði í hollustuháttum er nú mjög deilt, og af mörgum er talið, að gerilsneyðing eftir hinum eldri aðferðum eyðileggi vítamín mjólkurinnar. Um þetta atriði hefði bæjarstj. kosið, að áskilin hefði verið ný gerilsneyðingaraðferð, sem sé stassanisering. Sú aðferð er að vísu ekki svo gömul, að hægt sé að telja fulla reynslu fengna um hana, en um hana segir sá Íslendingur, sem mesta þekkingu mun hafa á þessu sviði, dr. Skúli Guðjónsson, að stassanisering sé þó skömminni skárri en eldri aðferðir til gerilsneyðingar. Fjöldamargt annað þyrfti að taka fram viðvíkjandi hollustuháttum, og var það mjög ýtarlega gert í samningsuppkasti bæjarstj. Rvíkur.
Þá gerir frv. ráð fyrir því, að sett verði ákvæði til þess að tryggja hæfilegt verðlag á mjólkinni. En fyrirmæli frv. um það atriði eru mjög handahófskennd. Þar er stungið upp á því, að valdið yfir útsöluverðinu skuli lagt í hendur 7 manna ráðs. Þar yrði auðvitað togazt á um hagsmuni seljenda og neytenda, og aflsmunur látinn ráða úrslitum. En bæjarstj. Rvíkur hefir með aðstoð ráðunauts Búnaðarfélags Íslands látið gera tilraun til að finna sanngjarnan grundvöll fyrir mjólkurverð. Þessi grundvöllur er tekinn upp í samningsuppkast bæjarstj., og er þar allur framleiðslukostnaður mjólkurinnar sundurliðaður í 9 liði. Verðbreyt. eiga að koma fram eftir ákveðnu hlutfalli, og fylgja hverri verðbreytingu, sem nokkru nemur, á undirstöðuatriðum þessara 9 kostnaðarliða. Til þess að meta verðið á þessum grundvelli er ætluð 3 manna n., þar sem einn nm. er kosinn af framleiðendum, einn af kaupendunum eða fulltrúa þeirra, bæjarstj., og hagstofustjóri yrði oddamaður. Það verður eðlilegt, þegar athugað er, að starf þeirrar n. verður fyrst og fremst hagfræðilegt. Þetta er eitt höfuðatriðið í þessu samningsfrv. Ennfremur er þar gerð tilraun til þess að lækka dreifikostnaðinn með því að stilla í hóf fjölda útsölustaða.
En svo kemur þetta frv. sem tilraun framleiðenda til þess að leysa málið algerlega einhliða, án þess að leggja á sig þá fyrirhöfn að halda áfram samkomulagstilraununum við bæjarstj. Rvíkur.
Nokkru eftir að þetta frv. kom fram barst bæjarráði mótmælabréf frá Nautgriparæktar- og mjólkursölufélagi Rvíkur, en það er félagsskapur þeirra manna innan lögsagnarumdæmisins, sem framleiða mjólk handa bæjarbúum. Það er hreint ekki svo lítil atvinnugrein, því að miklu af bæjarlandinu hefir verið reynt að koma í rækt með því að leigja það sem erfðafestuland. Lóðirnar hafa sumar verið svo stórar, að á þeim hafa verið reist lítil sjálfstæð býli, sem hafa að atvinnu nautgriparækt og alifugla. Heyaflinn er langmest notaður til fóðurs fyrir mjólkurkýr bæjarins. Mér hefir verið sagt, að kúaeign manna í Sogamýri sé 10001100, og þó að ég geti ekki fullyrt, hve mikill hluti af neyzlumjólk bæjarins er framleidd innan lögsagnarumdæmisins, þá mun láta nærri, að það sé eitthvað meira en 1/3, en nær ekki helmingi. Félagsstjórn þessara samtaka hefir athugað nál. vandlega og borið sig upp undan þessu við bæjarráð og bæjarstjórn og farið fram á aðstoð bæjarstj. til þess að hindra framgang málsins, eða fá framgengt þeim breyt., sem þeir telja nauðsynlegar. Tvennt færa þeir fram þessu til stuðnings. Fyrst er, að skv. frv. hafi mjólkurframleiðendur í Rvík engin áhrif á skipulag mjólkursölunnar í bænum, heldur ráða þar um eingöngu mjólkurbúin innan hins svonefnda sölusvæðis, sem frv. býr til. Í öðru lagi, að skattgreiðslan til verðjöfnunarsjóðs sé óréttlát og ekki til varanlegra hagsbóta, og að hún veiti Rvík að engu leyti bætta aðstöðu til sölu. Þeir halda því fram, að helmingur af neyzlumjólk bæjarins sé framleiddur af þeim, en ég þori ekki að fullyrða, að það sé með öllu rétt, því að eins og ég hefi áður tekið fram, held ég, að það sé nær þriðjungi. Bæjarráð og bæjarstjórn hefir veitt þessum mótmælum stuðning, og ég vil taka það fram sem eindregna skoðun mína, að á þetta mál verði að líta frá því sjónarmiði, að sá mjólkurmarkaður, sem hér er um að ræða, er ekki annað en mismunurinn á neyzlu og framleiðslu í bænum. Þeir, sem utan bæjarins búa, mega ekki ganga að ákvæðum frv. með þeirri hugsun að útrýma framleiðslunni, sem fyrir er. En þegar þeirri hugsun er haldið, er ljóst, að ekki nær nokkurri átt að skattleggja heimaframleiðsluna til hagsbóta fyrir utanhéraðsmenn, sem vegna samgangna hafa möguleika til þess að nytfæra sér markaðinn. Hver bóndi getur litið í eigin barm og séð, hvort ekki er ósanngjarnt, ef hann framleiðir sjálfur nokkurn hluta af því, sem hann þarf með, að gera honum að gjalda skatt af því, sem hann býr til sjálfur, af tilliti til þeirra, sem keppa um að selja honum það, sem hann vantar. Hver kaupstaður á auðvitað að vera óáreittur með það, sem hann framleiðir fyrir sjálfan sig. En hinsvegar þarf að koma á skipulagi fyrir þá, sem fyrir utan standa, til þess að þeir geti rekið sína atvinnu á heilbrigðum grundvelli. Það í frv., sem ég get með engu móti fallizt á, er, að heimaframleiðslan sé dregin undir gjald til sjóðs, sem á að jafna milli hennar og keppinautanna. Enda er markaðurinn ekki annað en mismunurinn á neyzluþörf og heimaframleiðslu.
Einstök ákvæði frv. skal ég í þessu sambandi aðeins gera að umtalsefni hvað snertir viðurlagaákvæðin í niðurlagi 3. gr. Þar er sagt, að gjaldið til verðjöfnunarsjóðs skuli greiða mánaðarlega eftir á til gjaldkera, og skal það vera lögtakskræft. Með öðrum orðum er Rvíkingum gert að greiða skatt til félagsskapar, sem þeim hefir ekki verið boðið upp á að vera með til að stofna, og hafa ekki rétt til þess að hafa nokkur áhrif á stjórn þessa, og þessi lögtakskræfi skattur er ekki í þágu hins opinbera, heldur rennur hann til annara einstaklinga á landinu. Þarna er farið út fyrir það, sem hingað til hefir þótt hæft í löggjöf. E. t. v. mætti til sanns vegar færa, að lögtak færi hér fram, ef á undan væri genginn sérstakur undirbúningur, svo að ekki léki vafi á, að það væri réttmætt. En hér er einum borgara gefið tækifæri til þess að telja kýrnar í fjósinu hjá öðrum og taka svo lögtaki hjá honum gjaldið af þeim. Þetta gjald er mjög áþreifanleg fjárútlát, ekki sízt vegna þess, hve mikla erfiðleika þessir menn eiga við að stríða um beitilönd og heyöflun. Það, sem af er, hafa þeir líka orðið að berjast við að koma landinu í rækt, og segir sig sjálft, hve miklu örðugra slíkt er heldur en fyrir þá mjólkurframleiðendur, sem á ræktuðu landi búa. Þetta gjald, sem hér er ætlazt til, nemur 50 kr. á hverja kú. Af litlu búi með 6 kúm mundi þurfa að borga 300 kr., og það er ekki smáræði fyrir þetta fólk; og einstaklingum er þarna hleypt fram fyrir hið opinbera og þarfir þess. Ég held, að það verði affarasælla fyrir alla málsaðila, að frv. sé dregið til baka, og í þess stað haldið áfram tilraunum til þess að leysa úr málinu með samkomulagi milli Rvíkur og annara aðilja. Það getur vel verið, að einhverjum þyki þær samkomulagstilraunir hafa gengið nokkuð seint. En til þess lágu alveg sérstakar orsakir, borgarstjóri var veikur, en þó að allrar varúðar hafi verið gætt, þá hefir ekki bein afgreiðsla mála setið á hakanum. En að ekki hefir gengið saman, stafar ekki af því, að á bæjarstjórninni hafi staðið, heldur hinu, að hinn samningsaðilinn hefir verið hikandi og óviss um, hvora leiðina hann eigi að velja. En ég er hræddur við afleiðingarnar, ef málinu verður hleypt í slíkt kapp, að þvinga annan aðilann með slíkum lögum.