03.11.1934
Efri deild: 29. fundur, 48. löggjafarþing.
Sjá dálk 1765 í B-deild Alþingistíðinda. (2323)
44. mál, kosningar í málefnum sveita og kaupstaða
Frsm. meiri hl. (Sigurjón Á. Ólafsson):
Ég skal ekki vera margorður um þetta mál; tel það óþarft. Það hafa falað fjórir hv. þm. á móti þessu frv., og hver hafði sitt að segja.
Um einn þeirra get ég verið fáorður, m. ö. o. hv. þm. N.-Ísf., því að málið er honum svo skylt persónulega, að ég vil ekki fara neitt sérstaklega út í þær deilur, sem risið hafa í sambandi við hans starf sem bæjarstjóra. Hvað hefir skeð þar vestra í hans störfum og samstarfi við bæjarstj. á Ísafirði, er mér ekki nægilega kunnugt um, svo ég geti rætt við hann um það.
En það, sem mér finnst, að allir þeir, sem andmælt hafa frv., séu sammála um, er að það sé í raun og veru óþarft að flytja það frv., sem hér er um að ræða, og það náist ekki með því það, sem til er ætlazt.
Einn hv. þm. vildi álíta, að það væri rökvilla að tala um lýðræði í sambandi við þetta frv., og skal ég taka það skýrt fram, hvað fyrir mér vakti. Þegar svo stendur á eins og á Ísafirði, að bæjarstjórinn á yfirleitt að vinna á móti 5 atkv. í bæjarstj. af 9 í allmörgum málum, þá mun það yfirleitt ekki vera talið heppilegt, að hann hafi, eins og bent hefir verið á, neitunarvald um að framkvæma vilja bæjarstj. Þá er orðinn fullkominn árekstur á milli meiri hl., sem stendur á bak við hina 5 fulltrúa, og minni hl., sem bæjarstjórinn er frá. Það getur verið í fleiri málum en hv. þm. N.-Ísf. tilgreindi og hann hefir neitunarvald í að framkvæma, nema að fengnum úrskurði viðkomandi ráðh., og verði árekstur milli hans og meiri hl. bæjarstj., þegar svo er ástatt, gerir frv. ráð fyrir, að endurkosning fari fram. Þá er nokkur hvöt meðal kjósenda, ef bæjarstjórinn á almennt fylgi bæjarbúa, að skapa honum þá hreinan meiri hl. eða gagnstætt. Ég held, að þetta sé í fullkomnu samræmi við veruleikann og þegar einu sinni hefir tekizt svo til sem á Ísafirði, að endurkosning mundi ef til vill breyta hugarfari kjósenda og skapa meiri hl. á annanhvorn veginn, þá hefir frv. náð þeim tilgangi, sem til var ætlazt.
Það, sem í þessu tilfelli hefir valdið glundroða, er, að það kemur þriðji flokkurinn fram, sem á fulltrúa í bæjarstj. og vill ekki taka þátt í kosningu bæjarstjóra, en sér sig svo um hönd og vildi í raun og veru hafa valið öðruvísi, eftir því sem mér skilst, að málið hafi legið fyrir. (JAJ: Hvenær hefir hann lýst því yfir?). Hann hefir látið það í ljós, að hann vildi gjarnan kjósa um annan bæjarstjóra. Svo má ekki gleyma því, að þar sem er varamaður í bæjarstj., getur hann haft allt annað viðhorf til bæjarmála og bæjarstjóra en aðalmaðurinn. Það var þetta atriði, sem hv. 2. þm. Rang. taldi, að ég hefði ekki skýrt nógu nákvæmlega, hvað meint er með að skapa meiri hl. meðal kjósenda með endurkosningu, þegar svo stendur á sem hér.
Þá hefir verið blandað saman stjórnskipulaginu á Alþingi og tilveru ríkisstjórnar og bæjarstjórnar. Ég er kannske ekki fær um að deila við hv. þm. um það, en ég held þó, að enginn stjórn geti setið við völd nema að hafa á bak við sig meiri hl. þm., því að það er í lófa lagið fyrir meiri hl. þingsins að sýna henni vantraust, og ég held, að engin stjórn mundi sitja eftir að slíkt vantraust er komið fram. Mér skilst, að bæjarstjórnir hafi ekki heimild til að koma fram með slíkt vantraust til þess að bæjarstjóri víki úr sæti, svo hér er ólíku saman að jafna.
Þá hefir ennfremur verið talað um, að með þessu væri verið að ýta undir pólitíska flokkadrætti. Ég veit ekki betur en að allar bæjarstjórnarkosningar séu hápólitískar, og það er ekki hægt að greina í sundur, hvort átökin eru meiri milli flokka við bæjarstjórnarkosningar eða þingkosningar. Valdastreitan milli flokkanna er engu minni innan bæjarfélaganna en á löggjafarþingi þjóðarinnar. Ég held, að því sé kastað út í loftið, að segja, að hér sé verið að ýta undir flokkadrætti í landinu. Þeir eru þegar fyrir hendi, og meira að segja í smærri kauptúnum er farið að taka þá reglu upp, til þess að flokkagreiningin komi sem skýrast fram, að viðhafa hlutfallskosningu. Hvort frv. nær þeim tilgangi, sem ætlazt er til, skal ég ekki fullyrða um, en tel sjálfsagt að sjá, hvernig þessi tilraun gefst, hvort ekki er hægt að koma í veg fyrir þá agnúa, sem fram hafa komið, með því að láta fara fram endurkosningu á bæjarstjóra, er skapi bæjarfélagi stjórnmálalegan meiri hl.
Ég býst við, að á þessum umrædda stað verði að fara fram endurkosning, og þá skeri úr á annanhvorn veginn, að annaðhvort fái Sjálfstfl. 5 fulltrúa eða gagnstætt, svo í því tilfelli hygg ég, að frv. geri gagn og að báðir megi vel við una, á hvorn veginn sem það verður.
Ég skal ekki fara út í þann sparðatíning, sem kastað hefir verið fram af ýmsum hv. þm., eða hvort hér er um misbeitingu á valdinu að ræða af hálfu þess meiri hl., sem nú skipar Alþingi, en ég hygg, að það mætti nokkuð lengi leita að þeim minni hl., sem ekki fyndist nokkuð þröngt fyrir dyrum um ýms máls. Ég get hugsað, að sá meiri hl., sem nú skipar Alþingi, geti sagt sína sögu frá fyrri þingum, að honum hafi stundum þótt sér þröngt skorinn stakkurinn með þeirri löggjöf, sem þáv. meiri hl. samþykkti, og svo hlýtur það alltaf að vera, að meiri hl. samþ. löggjöf, sem minni hl. mislíkar á einn eða annan hátt, því að á bak við þá liggja flokkar með ólíkar lífsskoðanir og viðhorf.
Ég skal svo ekki lengja þessar umr. frekar, en láta skeika að sköpuðu um það, hvort hv. d. vill láta málið ná fram að ganga, en það er okkar meining, sem að þessu frv. stöndum, að það geti orðið til bóta í því tilfelli, sem hér um ræðir.