25.10.1934
Neðri deild: 19. fundur, 48. löggjafarþing.
Sjá dálk 2086 í B-deild Alþingistíðinda. (3230)
77. mál, áfengislög
Pétur Ottesen [óyfirl.]:
Ég hafði satt að segja búizt við því, að þar sem hv. frsm. allshn., sem flytur þetta mál fyrir hönd ríkisstj., gerði enga grein fyrir efni og innihaldi þessa frv. aðra en þá, að lesa hér upp þál., er samþ. var á síðasta Alþ., um að fela stj. að undirbúa málið, þá myndi hæstv. dómsmrh. inna þessa skyldu af hendi, þar sem ekki er um óverulegra mál en þetta að ræða. Ég verð því að segja það, að eins og þessu máli mun á undirbúningsstigi hafa verið næsta lítill sómi sýndur, hefir heldur ekki verið mikil viðleitni frá hálfu þeirra manna, sem að flutningi þessa standa, að sýna þinginu þann sóma að gera einhverja grein fyrir aðstöðu sinni til frv., og fyrir því, að frv. er nú flutt á þennan en ekki annan veg. Það má líta á þetta frv. frá tveimur hliðum aðallega. Fyrst og fremst er gengið út frá því, að bannið sé gersamlega afnumið. En í sambandi við afnámið er önnur hliðin, að gera þær ráðstafanir, sem nauðsynlegar eru og hljóta að fylgja í kjölfar afnáms bannlaganna. Það er sú hliðin, sem ég á við, þegar ég átel, að ekki skuli frekari grein gerð fyrir frv. en raun hefir nú orðið á við flutning þess. Að vísu er í grg. dálítið komið inn á þessi atriði, en í mjög stuttu máli og ekki meira en það, sem nauðsynlegt er til að uppfylla það þingskapaatriði, að frv. fylgi grg. Ég skal hér minnast á nokkur atriði á framkvæmdahlið þessa frv., og sem þá getur orðið til athugunar fyrir hv. allshn., sem nú hefir lofað öllu góðu, að því er mér virtist, um að bæta nú úr ágöllum frv. Ég fékk ekki betur heyrt af framsöguræðu hv. þm. Barð., sem er mikill ákafamaður í því að fá bannið afnumið, en að í raun og veru væru allir nm. óánægðir með frv. eins og það er, og það sé af þægð við hæstv. ríkisstj., að þeir flytji frv. í þessari mynd, til þess að þingið fengi þó að sjá mark stj. á því, áður en þessi fjarstæða er mörkuð upp með brtt. Það virðist því svo, enn sem komið er, að hæstv. dómsmrh. standi einn að frv. í þessari mynd, en allir 5 flm. hreinsa sig fyrirfram af nokkurri ábyrgð á því. Ég geri nú ráð fyrir því, að sú stund, sem allmörgum mönnum í þessu landi hefir verið langþráð, sé nú í nánd, að hinir sterkari drykkir, sem þjóðin hefir orðið að neita sér um að nota leyfilega um nokkurra ára skeið, streymi inn í landið, svo að hægt verði um hönd að „gleðja“ sig og „hressa“ með neyzlu þeirra. Ég skal játa fyrir mitt leyti, að eins og þessum málum er nú komið, verður sjálfsagt ekki hjá því komizt, að þingið gangi endanlega frá afnámi bannlaganna í þeirri mynd, sem þau nú eru, og þess vegna hvílir þung skylda á um það, að setja eins hagkvæma löggjöf og framast er unnt um þessi mál, jafnhliða afnámi bannsins. En mér virðist mjög linlega að því gengið í frv. Og það sýnir ekki mikla alúð við málið frá hálfu hæstv. dómsmrh., að hann skyldi við undirbúning málsins ekki vilja notfæra sér bendingar þeirra manna í landinu, sem standa fyrir bindindismálunum og vitanlega voru fúsir að veita alla sín aðstoð. Ég á hér við stórstúku Íslands. Það tókst sem sé ekki betur, þegar hæstv. dómsmrh. snéri sér til þessara manna, og gerði það á þann hátt, að stórstúkan hlaut að álíta sér stórlega misboðið, því að hæstv. dómsmrh. hafði gert það með þeim hætti að gefa stórstúkunni kost á að láta einhvern einn af þrem mönnum, sem sátu í n., fylgjast með í samningi þessa frv. Fyrst og fremst mátti stórstúkan ekki ráða því óskorað, hver maður yrði ráðinn til þessa starfs. Og starfið sjálft var heldur ekkert annað en að lesa úr penna þess manns, sem stj. hafði falið undirbúning málsins. Hæstv. dómsmrh. spillti því þannig gersamlega, að stórstúkan gæti tekið þátt í undirbúningi málsins. Þetta verð ég að álíta, að feli í sér alveg óviðeigandi lítilsvirðingu fyrir þessum sterka félagsskap í þessu landi, sem starfar að því að draga úr ofdrykkjunni í landinu. Því þeir menn, sem þar standa í fararbroddi, þekkja bezt, hvar skórinn kreppir að í þessu efni, og auk þess, fyrir sín miklu afskipti af þessu máli, hafa þeir sérstaklega góða aðstöðu til þess að geta bent á heppilegar leiðir til að sporna við þeim háska, sem afnámi bannsins hlýtur að fylgja. Ég ætla, að enginn sé svo harðsvíraður andbanningur til í landinu, að hann viðurkenni ekki, að hætta getur stafað af afnámi bannl., þó að andbanningar hinsvegar álíti, að þetta beri að gera. Ég vil því ekki láta hjá líða að bera hér fram fyrir mína hönd og annara bindindismanna hér á landi, sem fengizt hafa við bindindisstarfsemi, sterka ávítun til hæstv. dómsmrh. fyrir það, að hann hefir gengið á bak við þá miklu liðsemd um undirbúning þessa máls, sem hægt var að fá hjá stórstúku Íslands.
Það á ekki við, eftir þingsköpum, að tala um einstakar gr. frv. við þessa 1. umr. málsins. En þegar talað er um stefnuna, sem fram kemur í frv., þá er auðvitað ekki hægt að gera það öðruvísi en að vitna nokkuð til þeirra einstöku gr. frv., sem sérstaklega marka stefnu þess. Ég ætla því að vænta þess, að hæstv. forseti átelji það ekki, þó að ég vitni í einstakar gr. frv. í sambandi við það, sem ég vil bera saman stefnu frv. og stefnu andbanninga á undanförnum Alþ., og einnig þá stefnu, sem festst í löggjöfinni frá 1899 um þetta efni, og sem þessi mál hvíldu á þangað til bannið var lögleitt í landinu.
Fyrst vil ég þá athuga þá stefnu, sem kemur fram í 2. gr. frv. Þegar sú gr. er skoðuð í ljósi 7. gr. frv., þar sem skýrt er tekið fram, að tilbúningur áfengis í landinu sé gersamlega bannaður, — en í 2. gr. er gert ráð fyrir, að komið geti til mála að leyfa tilbúning áfengs öls í landinu — , þá held ég, að ekki finnist meiri hortittur í nokkru kvæði en finnst í þessu, þegar þetta er borið saman. Hvað þýðir að vera að taka ákvæði 2. gr. inn í frv. annað en það, að sýna þá stefnu hæstv. dómsmrh., að hann mun við fyrsta tækifæri ráðast á ákvæði 7. gr. um fortakslaust bann gegn framleiðslu áfengis, og smeygja því inn í löggjöfina, að hér á landi megi brugga áfengt öl, og náttúrlega mun hann svo færa sig upp á skattið. Þó að ekki sé tekið stærra til í frv. en þetta, þá markar það þó stefnu frv. og varpar ljósi yfir þann hug, sem hlýtur að liggja á bak við. Hv. flm. þurfa að taka þennan hortitt út úr þessu kvæði, sem þeir eru að yrkja. Þeir þurfa að lagfæra þetta óburðuga fóstur hæstv. stj. Ekki mun það verða of burðugt samt.
Í 9. gr. frv. er gert ráð fyrir, að þær útsölur, sem nú eru á Spánarvínum, haldi áfram, og að því leyti vil ég ekki átelja stj. neitt, því að við stöndum í hálfleiðinlegum samningum við þjóð, sem þröngvaði upp á okkur þessum vínum, og þennan samning er auðvitað sjálfsagt að halda þangað til við verðum menn til að segja honum upp.
En hæstv. dómsmrh. vill þarna bæta nokkuð gráu ofan á svart, því að hann vill með samþykkt þessa frv. fá þær heimildir lögfestar að mega láta þessar útsölur líka taka að sér sölu sterkra drykkja, án þess að álits viðkomandi bæjarstj. sé leitað. Hér kemur fram nokkur stefnubreyt. frá því, sem var í frv. því, sem andbanningar hafa flutt hér á undanförnum Alþ. og sem sannarlega mátti álíta á engan hátt kostagrip hvað snertir áfengisbannið í landinu. En þeir góðu menn, sem að því stóðu, gerðu þá ráð fyrir því, að atkvgr. færi fram um málið meðal þjóðarinnar, en ekki að sterkum drykkjum yrði laumað fortakslaust inn í útsölurnar án þess að þjóðin yrði um það spurð.
Þá er ákvæðið um að heimila ríkisstj. að setja á stofn nýja útsölustaði fyrir áfengi í kaupstöðunum. Það er að vísu gert ráð fyrir því í frv., að þessir útsölustaðir séu ekki settir á stofn nema því aðeins, að 3/5 hlutar greiddra atkv. þeirra manna í viðkomandi kaupstað, sem kosningabærir eru, greiðist með því við opinbera atkvgr. Ég vil benda á það, að með þessu er dregið töluvert úr þeim varnarráðstöfunum, sem fólust í frv. andbanninga þá, því að þeir gerðu ráð fyrir, að slík leyfi gætu ekki átt sér stað í kaupstöðum, sem hafa færri en 300 íbúa. Í frv. þessu er engin slík varnarráðstöfun sett. En hinsvegar er þar gengið nokkru lengra í öðru atriði, þar sem nú þarf atkv. 3/5 hl. kosningabærra manna í viðkomandi kaupstað til þess að samþ. geti orðið í þessu efni, en áður þurfti aðeins hreinan meiri hl. atkv.
Ennfremur vil ég benda á það, að þessi ákvæði frv. standa líka að baki ákvæðum löggjafarinnar frá 1899 um þetta efni, því að í þeirri löggjöf er gert ráð fyrir, að atkvgr. um þetta skuli því aðeins verða talin gild, að 1/3 hluti kosningabærra manna á viðkomandi stað sæki kjörfund. En hér í frv. er ekki um slíkt að ræða.
Það er þess vegna hægt að segja, að með þessum ákvæðum frv., sem ég nú tók fram, er hreint og beint um undanhald að ræða hjá hæstv. stj., hvort sem heldur er miðað við áminnzt frv. andbanninga á síðustu Alþ. eða löggjöfina um þetta efni frá 1899, sem við bjuggum við áður en bannið var lögfest. Með tilliti til þess, hvernig ástandið er nú hér á landi í þessum efnum, þá er óhætt að segja það, að það er miklu slælegar og óvarkárnislegar gengið fram hjá stj. heldur en maður hefði mátt búast við og átt hefði að vera.
En þó að óforsvaranlega illa sé frá þessu atriði gengið í frv. hjá hæstv. stj., þá tekur þó fyrst steininn úr, þegar kemur að þeim heimildum, sem stj. vill lögfesta sér til handa um vínveitingar í landinu. Hér er gengið svo langt aftur á bak frá ákvæðum áðurnefnds frv. andbanninga og löggjöfinni um þetta frá 1899, að þar er ekki neinn samanburður mögulegur.
Að því leyti, sem stefna frv. um þetta efni kemur fram í 12. gr. frv., þá er þar ákveðið, að með sama hætti eins og er um útsölu Spánarvínanna, þar sem leyfðar eru veitingar þeirra á veitingahúsum, megi dómsmrh. leyfa sölu á þeim vínum áfram. Og svo segir ennfremur í frvgr., með leyfi hæstv. forseta: „Hann“ (þ. e. dómsmrh.) „getur og leyft veitingar annara vina“. M. ö. o.: Hann getur leyft veitingar annara vína, án þess að honum séu nokkur takmörk sett um það, hverjum eða hvar slíkt leyfi sé í té látið. Ég vil benda á það í þessu sambandi, að í frv. því, sem andbanningar báru fram á undanförnum Alþ., var þó gert ráð fyrir því, að ekki væri gengið lengra í þessu efni heldur en það, að til þess að setja á stofn vínveitingahús þyrfti að fá samþykki allrar bæjar- eða sveitarstjórnar óskiptrar. Annars gæti slíkt leyfi ekki komið til greina.
Ef maður aftur á móti ber frv. saman við l. frá 1899 um þetta, þá er svo ákveðið í þeim, að til þess að veita slíkt leyfi þurfi fyrst að fá umsögn viðkomandi hreppsnefndar eða bæjarstj., síðan samþykkt meiri hl. kjósenda á almennum kjörfundi, og að síðan þurfi, eftir þetta allt saman, sýslunefnd að gefa sitt samþ. til þess, svo að þetta geti orðið leyft. Menn sjá gleggst með því að bera þetta saman við starfsaðferð hæstv. núv. ráðh. í þessu frv. — því að eins og ég gat um, þá er þetta frv. ekkert annað en fóstur hæstv. stj. —, hversu gálauslega hér í frv. er gengið frá þessu atriði, ákvæðunum um vínveitingaleyfin. Það var því ekkert undarlegt, þó að þeir menn, sem tóku að sér að flytja þetta mál eins og það liggur fyrir hér nú, þegar þeir nú flytja það á ný á Alþ., nokkuð krossuðu sig um leið og þeir horfðust í augu við hv. þdm., þegar flm. voru að rétta þetta frv. að þeim hér í þingsalnum. En hitt er undarlegt af frsm. þessara missmíða, að hann skyldi ekki nokkuð afsaka það fyrir sína hönd og sinna meðflm., að þeir flytja þetta mál óbreytt inn í þingið á ný.
Ég vænti nú þess, að af þessu, sem ég hefi nú sagt um stefnu þessa frv. um þau atriði, sem ég hefi minnzt á, hljóti öllum hv. þdm. að vera það ljóst, að það er allmikið verk fyrir hendi í því að endurbæta frv. þetta, svo að það sé forsvaranlegt að afnema innflutningsbannið. Afnám þess er hreint og beint óforsvaranlegt án mikilla endurbóta á frv. Ég býst við, að allir geti orðið mér sammála um það, að það er ekki ástæða til nú, eins og ástandið er hjá þjóð vorri í þessum efnum, að ganga skemur í varnarráðstöfunum í þessu efni heldur en þeir vísu löggjafar 1899 gerðu. Því að nú er miklu meiri háski á ferðum, sem þarf að fyrirbyggja, heldur en þá var, þó að hann þá væri ærið mikill.
Það eru náttúrlega ýms fleiri atriði þessa frv., sem þarf að athuga, en sem ekki eins marka stefnu frv., og koma því frekar til greina við 2. umr. Í því sambandi vil ég aðeins benda á eitt atriði. Það eru ákvæðin í 17. gr. frv. Þar er tekið fram, að lögreglumönnum landsins skuli vera heimilt að gera skoðun á farartækjum, svo sem skipum, bátum og bifreiðum. Þetta er mjög nauðsynlegt ákvæði. En eitt þykir mér á skorta í þessari gr. Það er, að þessum lögreglumönnum, svo sem hreppstjórum og öðrum löggæzlumönnum í umboði sýslumanns, þeim er ekki veitt nein heimild til að gera húsrannsókn vegna gruns um brot á þessari löggjöf. Ég held, að einmitt í baráttunni við heimabruggið sé slíkt ákvæði nauðsynlegt. Það hefir margsýnt sig í framkvæmdinni, að þegar hreppstjórar hafa þurft að sækja um leyfi til slíkra rannsókna til sýslumanna, sem hafa verið miður áhugasamir um framkvæmd áfengisl., þá hefir verið kippt burt möguleikanum til þess, að hreppstjórar gætu hafið slíka rannsókn, einmitt með því að þetta ákvæði hefir vantað í l. Þetta ákvæði er því nauðsynlegra að setja inn í frv., sem mér finnst, að með frv. að öðru leyti sé stefnt að því að hlynna nokkuð mikið að bruggurum í landinu, ef ég skil rétt ákvæði þess um álagningu á vinum, en ég hefi þó ekki haft ástæður til þess að kynna mér nóg það atriði.
Nú fyrir nokkru kom fram kæra á hendur stj. áfengisverzlunarinnar, að ólöglega mikið væri lagt á vínin. Kom þá í ljós, eftir því sem mér er tjáð, að á Spánarvínin er lagt allt upp í 180%, en meðalálagning mun vera 150–160%. Nú er það eitt sagt í þessu frv. um álagningu á sterku vínin, að á þau skuli leggja eftir styrkleika og gæðum. Ég skal viðurkenna, að ég stend illa að vígi til að leggja grundvöllinn í þessum efnum hvað gæði snertir, en eftir því, sem mér er sagt um styrkleika vínanna, þá mun styrkleiki Spánarvínanna vera um 30%, en venjulegur styrkleiki brennivíns 40–45%, en í whisky og koníaki kannske eitthvað meira. Um áfengi í spíritus er kunnugt, að það er 100%. Ef á nú að leggja á þessi vín eftir styrkleika og miða þar við Spánarvínin — eftir öðru er ekki hægt að fara, og um gæðin er það að segja, að ef miðað er við það kapp, sem lagt er á að fá sterku vínin inn í landið, þá má ætla, að þau þyki ekki lakari en þau, sem nú eru flutt inn -, þá verður álagningin á brennivín og aðra drykki álíka sterka um 360%, en álagningin á spíritus getur farið upp í 720%. Ef á að byggja á þessum grundvelli, og þetta er sá eini grundvöllur, sem er lagður í frv. og það eina, sem ráða má af, hvað mikla álagningu stj. vill hafa, þá má sannarlega segja, að með þessu frv. sé bruggurunum vel borgið. Sem dæmi vil ég benda á það, að í því frv., sem andbanningar hafa flutt á undanförnum þingum, vildu þeir ekki gefa stj. heimild til að hafa álagninguna meiri en 100%, eða 1/7 af því, sem stj. samkv. þessu ákvæði getur haft heimild til að leggja á ómengaðan spíritus.