18.03.1935
Neðri deild: 31. fundur, 49. löggjafarþing.
Sjá dálk 971 í B-deild Alþingistíðinda. (1390)
75. mál, hæstiréttur
Stefán Jóh. Stefánsson:
Ég sé ekki ástæðu til að fara mörgum orðum um ræðu hv. 8. landsk. Okkur í allshn. var kunnugt um, að þær brtt., sem hann og hv. þm. Snæf. flytja hér í d.. mundu koma fram, og við höfðum lýst yfir því í n., að við sæjum ekki ástæðu til þess að fylgja þeim.
Út af hinum almennu aths. þessa hv. þm. í upphafi ræðu sinnar um, að það hafi verið óeðlilegt að byrja á því að koma með breyt. á hæstarétti, þá er því til að svara, að það gildir mest um í íslenzku réttarfari, hvernig komið er fyrir lokastiginu, því dómstigi, sem ekki verður áfrýjað frá. Mesta öryggið er því það, að það dómstig verði búið þannig úr garði, að menn geti verið öruggir um, að þar sé gætt alls þess, sem krefjast verður af lokadómstigi. Þess vegna var eðlilegast að byrja á þessu atriði.
Þá skal ég minnast á brtt. á þskj. 185. Fyrsta brtt. fjallar um að hafa 2 aukadómara. Hér er um að ræða brtt., sem er kunn frá fyrri þingum, og ég skal játa, að hún getur haft til síns ágætis nokkuð. En þó ætla ég, að betra væri, ef ástæða þætti til fjölgunar, sem ég er ekki á móti í sjálfu sér, að fjölga upp í 5 föstum dómurum og skipta þá heldur dómstólnum í deildir, þannig að 3 dæmi í einu, en þó ekki alltaf 3 sömu mennirnir. Þessari breyt. mætti koma á hvenær sem væri, en ég býst við, að allar breyt. á réttarfarslöggjöfinni, sem hafa kostnað í för með sér, muni verða torsóttar fyrst um sinn. Þess vegna höfum við í meiri hl. ekki viljað hreyfa breyt. um fjölgun í réttinum, jafnvel þó við gætum verið því fylgjandi í principinu. Það atriði, sem ræðir um í brtt. við 1. gr. frv., er um val á varadómurum. Hv. flm. brtt. vilja, að það sé rétturinn, sem velur varadómara úr hópi þriggja stétta, kennara við lagadeild háskólans, hæstaréttarmálaflutningsmanna og héraðsdómara, hvort sem um val er að ræða vegna þess, að dómari er óhæfur til þess að sitja í einu máli vegna skyldleika eða mægða eða dómari forfallist fyrir fullt og allt. Við í meiri hl. n. gerðum glöggan greinarmun á þessu. Ef dómari er óhæfur til þess að dæma í einu máli vegna skyldleika eða snöggs sjúkdóms, þá gerðum við ráð fyrir, að velja mætti varadómara úr hópi þessara þriggja stétta, lagaprófessora, hæstaréttarmálaflutningsmanna og héraðsdómara. En ef dómari forfallast um lengri tíma, annaðhvort sökum langvarandi sjúkdóms eða fellur frá, þá gerum við ráð fyrir, að aðeins sé hægt að skipa sæti hans einum kennara lagadeildar háskólans, einungis af þeirri ástæðu, að héraðdómarar og hæstaréttarmálaflutningsmenn gætu ekki orðið við því, að yfirgefa atvinnu sína, kannske svo mánuðum skipti, án þess þó að yfirgefa hana fyrir fullt og allt. Ef t. d. hv. 8. landsk. væri kvaddur til þess að sitja í hæstarétti 56 mán., þá væri það þyngri byrði heldur en hann vildi á sig taka. Hv. þm. hlýtur því að sjá, þegar hann athugar þetta nánar, að brtt. hans er vanhugsuð, því þarna þarf að gera glöggan greinarmun á, hvort dómari kemur í rétt í einu eða tveimur málum eða hvort hann kemur um langan tíma, vegna langvarandi forfalla reglulegs dómara eða vegna þess að hann fellur frá, því alltaf getur liðið nokkur tími þangað til hægt er að skipa annan dómara í hans stað.
Þá er það atriði, sem hv. 8. landsk. og fylgismenn hans lögðu aðaláherzluna á, og það er dómaraprófið. Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um það. Það var rætt mikið við 1. umr. þessa máls og oft áður hér á þingi. En ég vil taka það fram, að ég álít, að okkur hér sé ekki um vandara heldur en þeim þjóðum öðrum utan Danaveldis, sem hafa þetta ákvæði eins og við flm. leggjum til í okkar frv. Í upphafi var þessi regla um dómarapróf tekin, eins og flest annað, frá Danmörku, án þess að leitað væri lengra eftir erlendum fyrirmyndum. Ég býst við, að ef komin væri á sú skipun, sem við leggjum til í meiri hl., að ráðh. velji hæstaréttardómara að fengnum till. dómsins, þá mundi reyndin verða svo, að saman fellu till. dómsins og ákvörðun veitingarvaldsins, þannig að það yrði í raun og veru lítil breyt. frá því, sem nú er. Hinsvegar er það óeðlilegt að láta þessa stofnun frekar en aðrar hafa einræði um skipun á mönnum. Ég álít, að þar þurfi ekki og eigi ekki að gilda aðrar reglur en um aðra æðstu embættismenn landsins. Hv. 8. landsk. taldi það háskalegt að láta dómaraprófið niður falla, vegna þess að heimilt væri að skipa héraðsdómara til að vera hæstaréttardómara, en þeir hefðu oft og tíðum mjög litla æfingu. En hann verður að gá að því, sá góði hv. þm., að það verður að ganga út frá því í þessu tilfelli sem öðrum, að veitingarvaldið líti yfirleitt á það, hverjir eru hæfastir af umsækjendunum, og velji þá menn til starfanna, sem það telur hæfasta. Ef maður sækti um dómarastöðu í hæstarétti, sem verið hefir sýslumaður í útkjálkahéraði skamman tíma og ekki væri vitað fyrirfram, að hefði neina sérstaka hæfileika sem dómari í hæstarétti, þá ætla ég, að ganga mætti út frá því sem gefnu, að framkvæmdarvaldið myndi ekki velja hann, heldur þann manninn, sem líklegastur væri sökum æfingar sinnar og hæfni til þess að inna starfið vel af hendi. Ég tel mig því ekki þurfa að fara frekari orðum um aths. hv. 8. landsk. um dómaraprófin.
Að lokum skal ég geta þess, að þessi hv. þm. fór nokkrum orðum um og vildi gera lítið úr því, sem ég hafði mælt um opinberu atkvæðagreiðsluna, sem felst í frv. því, er hér liggur fyrir, og vildi halda fram, að þar væri um allt annað að ræða heldur en þær till., sem á sínum tíma lágu fyrir í frv. um fimmtardóm um opinbera atkvgr. En hér veður hv. þm. algerlega reyk. Í þessu frv. er haldið sama meginatriðinu, því, að hafa atkvgr. opinbera, þó fyrirskipuð sé eilítið önnur aðferð við hina opinberu atkvgr. heldur en í fimmtardómsfrv. Í því frv. er orðalagið um opinberu atkvgr. dálítið almennara en hér er, en í báðum tilfellum er farið fram á sama aðalatriði, og skiptir engu, hvort orðalagið er viðhaft. Hvorttveggja er opinber atkvgr. og mjög ólíkt því, sem nú er í hæstarétti. Hv. 8. landsk. veit vel, ef hann gáir vel að, að nú gildir ekki í hæstarétti opinber atkvgr., heldur heimild dómenda til þess að birta atkvgr.. ef þeir vilja, og láta getið ágreiningsatkv. án þess að birta þau. Ég ætla líka, að hv. 8. landsk. viti það, að í hæstarétti koma oft fyrir ágreiningsatkv., sem mönnum utan réttarins er með öllu ókunnugt um, eins og eðlilegt er, þar sem engin fyrirmæli eru um, að dómurum beri að birta þau, ef þeir kæra sig ekki um það. Hv. þm. veit, að ágreiningur er miklu oftar heldur en kemur í ljós, ég ætla, að ágreiningsatriði hafi verið tvisvar eða þrisvar sinnum birt í dómasafni hæstaréttar, og það má hv. þm. glögglega vita, að oftar hefir orðið ágreiningur í hæstarétti þau 15 ár, sem hann hefir starfað. Það er því fásinna hjá hv. þm., að hér sé með frv. einungis verið að lögfesta það sama, sem gilt hefir. Hér er um að ræða að lögfesta samskonar opinbera atkvgr., eins og t. d. gildir í hæstaréttinum norska; ef hv. þm. vill fletta upp í dómasafni hans, mun hann finna sömu aðferð sem ætlazt er til, að komist á hér samkv. frv., sem fyrir liggur.
Að öðru leyti sé ég ekki ástæðu til þess að orðlengja um brtt. hv. 8. landsk. og meðflm. hans. Þær af brtt., sem ég hefi ekki nefnt, eru smávægilegar og þess eðlis, að þær skipta ekki miklu máli, en þær, sem ég hefi nefnt, hefi ég nú sýnt fram á, að eru ástæðulausar og sízt til bóta.