11.11.1935
Efri deild: 66. fundur, 49. löggjafarþing.
Sjá dálk 1391 í B-deild Alþingistíðinda. (2282)
91. mál, fávitahæli
Guðrún Lárusdóttir:
Ég vil byrja á því að þakka hv. allshn. fyrir góð skil á frv. og fyrir góðan skilning á þessu mannúðar og menningarmáli. Ég vil yfirleitt þakka öllum þeim, sem hafa stutt að þessu máli. Þakka ég þeim fyrir mína eigin hönd, því þetta hefir verið mitt áhugamál, og þá þakka ég ekki síður fyrir hönd þeirra aumingja, sem hér ræðir um og hér eiga af að njóta.
Það hefði verið vel viðeigandi, að nú hefðu verið til skjalfestar skýrslur um tölu og ástand fávita hér á landi, en því miður eru þær skýrslur ekki til af öllu landinu, og hefir þó verið reynt að afla þeirra. Barnaverndarráð Íslands skrifaði í fyrra til allra framfærslusveita landsins, en þær eru 208, og óskaði sem bestra upp lýsinga um þetta efni. Nú eru komin svör frá 114 sveitum. 87 af þeim telja sig ekki hafa neina fávita. En frá 27 fræðsluhéruðum komu svör, sem til samans telja, að um 50 slík börn séu í héruðum þeirra, þar af 13 fávitar og hitt vangæf börn, andlega sljó og siðferðislega gölluð. Frá 94 fræðsluhéruðum hafa ekki komið svör ennþá.
Þessi svör eru yfirleitt úr sveitum. Það eru aðeins 2 kaupstaðir í þessum hóp, Akureyri og Siglufjörður. En þess skal getið, að í Reykjavík voru teknar svona skýrslur í fyrra, að tilhlutun barnaverndarráðs. Framkvæmdamaður þess var barnakennari hér í bænum. Ég hefi því miður ekki séð þessar skýrslur, og líklega er ekki farið að vinna úr þeim ennþá. En hagstofustjóri hefir tjáð mér, að eftir þessum skýrslum séu taldir vera um 24 fávitar hér í Reykjavík, á ýmsum aldri.
Þessar skýrslur, sem ég gat um utan af landi, eru mjög ýtarlegar. Þar er tilgreindur aldur barnanna, ástand, heimilisbragur á heimilum þeirra og aðrar ástæður, og framfærendur, hvort séu foreldrar, vandalausir eða hreppsfélag. Svo og kynferði.
Þarna er aðallega um að ræða tvo flokka, andlega sljó börn, sem kannske er hægt að kenna, og svo örvita börn, sem ekki er von um, að neitt verði kennt. En þess ber að gæta, að hér er aðeins um að ræða börnin, með því að barnaverndarráð sneri sér að því að safna skýrslum um, hve mörg börn á landinu mundu þurfa á þessari hjálp að halda. Aftur á móti er í nýjustu heilbrigðisskýrslum, frá 1933, gefin upp tala á öllum fávitum á landinu, sem taldir hafa verið til fávita á manntalsskýrslum. Voru þeir þá taldir 128. Það einkennilega við þá talningu er, að þar eru fávitarnir taldir flestir vera komnir nokkuð til aldurs. Á þessum heilbrigðisskýrslum eru aðeins örfá börn talin innan við 1015 ára aldur. Þetta bendir til þess, að þegar manntal er tekið, þá séu foreldrar yfirleitt ófúsir til að telja á slíkri skráningu börn sín vera fábjána, eins og þessir aumingjar eru oft kallaðir manna á milli. En þegar barnaverndarnefnd kynnir sér þetta, þá kemur upp úr dúrnum, að þessi vesalings börn eru æðimörg.
Skýrslur þessar utan af landi, sem ég minntist á, eru náttúrlega hvergi nærri tæmandi vegna þess, frá hve mörgum héruðum vantar skýrslur. Skýrslur vantar t. d., auk þess, sem fram er tekið um Reykjavík, frá Ólafsvík, Blönduósi, Ólafsfirði og Norðfirði. En þrátt fyrir það, þó skýrslusöfnun þessi hafi ekki gengið svo sem ákjósanlegt hefði verið, þá er þó bert orðið, að þörfin er brýn á því, að gert verði eitthvað hér til hjálpar þessum vesalings börnum. Það er því full ástæða fyrir þing og stjórn til að sinna málinu hið allra bráðasta. Það, að ekki er farið fram á meiri fjárframlög viðvíkjandi þessu máli, er af því, að vitað er, að efni okkar eru af skornum skammti til framkvæmda nú. En þó að ekki sé öðruvísi að orði kveðið í frv. en gert er, þá tel ég samt sem áður, að heillavænlegt spor verði stigið, ef frv. verður samþ. Og vonandi er, að áður en langt líður verði þjóðin svo vel á vegi stödd, að hún geti litið í náð til þessara aumingja frekar en verið hefir.
Eins og við vitum, var nú fyrir nokkrum árum byggt fávitahæli hér á landi. Það er einstaklingsframtak og sýnir áhuga og dugnað ungrar stúlku, sem kynnzt hefir ástandi fávita í öðrum löndum og hvað þar er gert þeim til líknar. Langaði hana til að gera eitthvað fyrir sína eigin þjóð í þessu efni. Ýmsir hv. þm. hafa séð hælið, sem unga stúlkan hefir komið upp, og sjálfsagt eru þeir mér samdóma um, að það sé vel nothæft á meðan ekki er annað stærra og fullkomnara fyrir hendi. Eins og stendur eru þar 14 fávitar, sem auðvitað eru ekki taldir í skýrslum þeim, sem ég hefi nefnt. Þessir fávitar eru á aldrinum 230 ára, 9 stúlkur og 5 drengir. Elzti drengurinn er 13 ára og elzta stúlkan 30 ára. Þetta hæli getur ekki tekið nema börn og kvenfólk, alls ekki eldri pilta en 16 ára. En það getur rúmað 25 eða fleiri fávita, þegar búið er að innrétta það til fulls. Húsið er þrílyft. Búið er að innrétta 2 hæðirnar, en sú þriðja er óinnréttuð. Það, sem ég hygg, að sérstaklega sé því til fyrirstöðu, að fávitar geti notið vistar á þessu heimili, er fátækt manna. Þó að ekki sé fleira fólk á hælinu en þetta, þá á það útistandandi talsvert mikið fé fyrir veru þessa fólks þar. Þrátt fyrir það, þótt ríkið hafi nú upp á síðkastið lagt nokkurt fé fram með einstökum mönnum þar, þá á hælið nú útistandandi 4500 kr. fyrir fávita víðsvegar af landinu. Það skal þó tekið fram, að Reykjavík hefir alltaf borgað að fullu og Akureyri því sem næst. Þetta sýnir alls ekki það, að menn vilji ekki standa í skilum, heldur að menn geta það ekki. Og þetta sýnir þá einnig þörfina, sem á því er, að hið opinbera hlaupi undir baggann, því að í þessu heimili eru saman komnir almestu aumingjar, sem ég get hugsað mér, að til séu. Það eru sem sé örvitar allt, sem eiginlega er ekki hægt að kenna neitt, sem að gagni getur komið. En þrátt fyrir það, þó svona sé ástand þessara barna, þá er þó gleðilegur vottur þess, hverju þolinmæði og nákvæmni fær til vegar komið, einmitt við svona menn, sú breyting, sem orðið hefir á þessum börnum síðan þau komu í hælið. Þangað kom barn fyrir rúmlega 2 árum, blint, mállaust og máttlaust. Það hafði ekki lært að ganga né tala, en hafði þó nokkra heyrn. Þessu barni var sýnd mikil nákvæmni af því fólki, sem þarna starfaði. Þýzk hjúkrunarkona, sem starfað hefir á hælinu, hefir lagt sig fram til að hlynna að þessu barni. Barnið er nú dálítið farið að ganga. Það var svo máttlaust í kjálkunum, að það gat varla haldið fæðunni uppi í sér, þó það væri 78 ára. Nú hefir það fengið þann styrk við ýmsar æfingar, sem það er látið gera, að það getur borðað nokkurnveginn og gert sig skiljanlegt fyrir þeim, sem umgangast það.
Annar fáviti er þarna, sem hefir verið þar síðan hælið var byggt. Sá fáviti er gersneyddur allri skynsemi, hefir engan skilning. En þrátt fyrir það virðist þó hafa lifnað yfir þessum aumingja, þannig að þegar þýzki uppeldisfræðingurinn, sem síðastl. ár hefir dvalið á hælinu til þess að kenna þeim fávitum, sem einhverja ögn geta lært, þegar hann tekur fiðluna og fer að spila, þá færist bros yfir andlit þessa aumingja barns, sem ber vott um, að einhver leið sé þó til inn að hinum lokuðu sálarfylgsnum þess. Þýzki uppeldisfræðingurinn notar sérstaklega mikið sönglistina til þess að glæða, ef eitthvað er hægt að glæða í sálarlífi þessara barna. Hann segir, að tónarnir virðist hafa eitthvert töfravald í sér fólgið, sem geti e. t. v. bezt af öllu glætt á þessu sviði. Ég tek þetta fram til þess að benda á, að úr því þeir, sem eru allra lakast settir í þessu tilliti, geta þó fengið einhverja ofurlitla andlega skímu við alúð og nákvæma viðleitni, þá eru miklar líkur til, að þeim fávitum, sem hafa talsvert af skynsemi til að bera, enda þótt einhæf sé og óþroskuð, verði hjálpað til muna. Enda er það takmarkið, sem keppt er að alstaðar í þeim löndum, þar sem þessum málum er sýnd rækt, að hjálpa hverjum einstökum fávita, sem hjálpað verður.
Að svo mæltu vil ég þakka hv. þdm. þá samúð og skilning, sem þeir hafa sýnt þessu máli bæði á þessu þingi og á undanförnum þingum, þegar ég hefi rætt það.
Ég get fallizt á allar brtt. hv. n. Þær raska í engu efni frv., en færa málið til betri vegar sumstaðar í frv. Kann ég n. beztu þakkir fyrir frammistöðu hennar í málinu. Og þá er komið til kasta hv. þdm. Vil ég bera það traust til hv. þdm., að hún afgreiði frv. frá sér og það fái að halda áfram ferð sinni gegnum þingið, þjóðinni okkar til sóma og einstökum heimilum og fávitum til björgunar og líknar.