11.12.1935
Neðri deild: 96. fundur, 49. löggjafarþing.
Sjá dálk 1647 í B-deild Alþingistíðinda. (2604)
131. mál, alþýðutryggingar
Eiríkur Einarsson [óyfirl.]:
Ég hefi ekki látið þessa umr. til mín taka og það er ekki ætlun mín að taka þátt í þeim sérstaka ágreiningi, sem orðið hefir um þetta dagskrármál, heldur ætla ég að láta í ljós nokkur atriði, sem mér eru rík í huga og skipta máli fyrir almenning. Þó sumt af því hafi í brotum verið tekið fram af öðrum ræðumönnum hér í hv. d., þá vil ég fyrir mitt leyti undirstrika það, sem ég legg mesta áherzlu á.
Það er oft á Alþ., að þau mál, sem liggja fyrir, eru engin ágreiningsmál, annað hvort af því, að þau eru svo góð eða þá talin svo tortryggileg, að ekki orki tvímælis um, hvernig þeim skuli taka, og því augljóst áhugamál og sameiginlega heill hugur um annaðhvort að koma þeim fram eða koma þeim fyrir kattarnef. Þessi mál þykja stefna svo ákveðið annaðhvort til hins betra eða lakara. Ég álít, að öðru máli sé að gegna með mál það, sem nú liggur hér fyrir. Ég álít, að það sé mikilvægt fyrir almenning, ef það er borið fram á réttum tíma og með réttri málsmeðferð, þá megi það koma fram. En ég álít líka, að einskonar böggull fylgi skammrifi. Það eru ýms vafaatriði í sambandi við þetta mál, sem eru nóg ástæða til þess, að menn hika við og eru í vafa um, hvað bezt sé um framgang þess.
Það er mjög einkennilegt, á hvern hátt sumir hv. dm. hagnýta sér ýms mál, sem liggja fyrir, eins og t. d. þetta. Í meginatriðunum eru allir sammála um, að örorkutryggingar, sjúkratryggingar og slysatryggingar séu nauðsynjamál. Hvað er æskilegra en það, að vera tryggður, ef óhöpp ber að höndum? Um þessi atriði eru allir á einu máli, og ef einn vill þar yfirstíga annan, þá fer það eftir lagni við málflutning og tungumýkt, hvað honum tekst að telja kjósendum trú um, þegar hann vill koma því inn í huga þeirra, að þetta sé hans mál og að það sé sérstaklega hann og hans flokkur, sem beiti sér fyrir því. Og þar kem ég að aðferðinni við flutning málanna og að því, að ekki er sama, á hvern hátt mál eru borin fram.
Þegar ég nefndi hina ýmsu þætti tryggingarfrv., nefndi ég ekki einn þáttinn - þáttinn um atvinnuleysistryggingar -, og gerði ég það af ásettu ráði. Eins og ég vil lýsa því yfir, að ég tel það skyldu og vil stefna að því, að hinar tryggingarnar geti örvazt og færzt í betra horf, þá get ég ekki heldur orða bundizt um það, að um síðasta þáttinn, atvinnuleysistryggingarnar, er öðru máli að gegna, þótt ég játi fúslega, að þegar fátækur maður, sem hefir fyrir heimili að sjá, hefir orðið atvinnulaus og bjargarskortur er orðinn á heimili hans, þá sé fátt æskilegra en að einhver trygging sé til af hálfu hins opinbera. En þá ber að gæta þeirrar sérstöðu, sem Ísland hefir, þar sem öll ræktun landsins og atvinnuvegir eru svo skammt á veg komnir, að hér má heita, að sé óyrkt land og að landsmenn séu nú fyrst að koma auga á framtíðarleiðirnar, bæði hvað snertir jarðyrkju, iðnað, not af sjó o. s. frv. Þar sem þannig er ástatt, að landsstjórn og ráðamenn sjá allt þetta óyrkta land og ónotaða framtíðarmöguleika, og í landinu eru ekki nema rúmlega 100 þús. menn, þá er hart til þess að vita, þó ég sé ekki þar með að áfella hæstv. ríkisstj., að ekki skuli vera sú fyrirhyggja og það skipulag um verkefni í landinu meðal þessara 100 þús. manna, að það skuli ekki þykja goðgá að nefna atvinnuleysistryggingar. Það er hinn þátturinn í umbótunum, sem á að skjóta fram fyrir. Ef fólk veit ekki, hvað það á að gera, þá eiga ráðamennirnir að hafa tilbúna atvinnubótavinnu. Þeir eiga að sjá um, að nothæft starf sé fyrir hendi fyrir það fólk, sem ekki veit, hvað það á að gera, en þarf að hafa vinnu sér til lífsframfæris.
Ég álít, að ef sveitarfélög, bæjarfélög og ríkissjóður hafa möguleika til þess að greiða fé til atvinnuleysistrygginga, þá hljóti því fé að vera betur varið, ef það er veitt til atvinubóta, þannig, að samhliða því, sem fólkið nýtur tryggingar af atvinnubótunum, sé fénu ráðstafað til vissra verklegra framkvæmda, sem líklegar séu til að gefa arð í framtíðinni, og þar sem hinum bágstöddu verði hægt að skipa til verka.
Ég vil einnig geta þess, að eins og atvinnubætur nú eru ákveðnar með nokkuð miklu fjárframlagi, þá er á þeim sá megingalli, að ekki skuli vera til heilsteypt lagasetning um það, hvernig atvinnubótafénu skuli varið, og það er allt of mikið handahóf á því, hvernig þessu fé er varið, þegar ríkið veitir í þessu skyni 500 þús. krónur og bæjarfélögin leggja þar á móti tvöfalda þá upphæð, svo að alls er til þessa veitt 11/2 millj. kr. Þó sú „klausula“ fylgi í fjárl., að þessu fé skuli svarað út samkv. ráðstöfunum, sem eru gerðar í eitt og eitt skipti, þá er það ekki nóg. Þetta þarf að skipuleggjast um árabil. T. d. í Reykjavík þarf að vera skipulag á þessum málum, og þar eru til næg verkefni, hvort heldur sem er að rækta land á jörðum bæjarins eða vegagerðir eða eitthvað annað, sem getur gefið þann arð, sem að fullu svarar til þess höfuðstóls, sem lagður hefir verið í framkvæmdirnar. Með þessu gæti það tvennt sameinazt, að fólkið, sem atvinnuþurfandi væri, fengi hana, og um leið fengi það von um, að vinna þess læri arð, að atvinnubótaféð væri ekki gustukafé, sem væri kastað í sjóinn, heldur væru unnin fyrir það nauðsynleg störf, sem bæði þeim sjálfum, sem vinnuna fengju, og öllum almenningi yrði að notum. Þetta er höfuðatriði, sem löggjöfin hlýtur að taka til greina og gera um betri ákvæði.
Í þessu sambandi er annað atriði, sem ég vildi minnast á. úr því málið er nú á dagskrá. Það hefir aðeins verið minnzt á það af öðrum, en ég vil undirstrika það og leggja áherzlu á það. Það hefir verið mikið gumað af því af flm. frv., og allir guma af því, að þeir séu lýðræðismenn, að þeir elski lýðræðið og vilji vernda það. Nú vil ég spyrja, þegar um lýðræði er að ræða í sambandi við Alþ. og alþm.: Hvað eru alþm. annað en umboðsmenn umbjóðenda sinna, kjósendanna í landinu, kosnir af þeim til þess starfa að fara með málefni þeirra á Alþ. í samræmi við almennan vilja þeirra, sem völdu þá til starfans? Og það á ekki og má ekki vera mikið djúp á milli umboðsmannanna og umbjóðendanna.
Nú er sá rekspölur farinn að færast mjög í aukana, að frv., sem miklu máli skipta, er dembt inn á Alþ. að forspurðum öllum landslýð, og hér er á ferðinni eitt slíkt frv. Ég hefi nú þessa dagana hitt sveitabændur, sem hafa spurt mig að því, hver mál lægju nú fyrir Alþ. Ég nefndi m. a. tryggingarlöggjöfina. Hvernig er henni háttað? spurðu þeir. Það var eins og þeir kæmu af fjöllum ofan. Það vita allir, af hverju þeim var þetta ekki ljóst. Þeir höfðu aldrei átt kost á að kynna sér frv. og vissu þar af leiðandi ekkert um ákvæði þess.
Ég tel meginmun á því, hvort þm. kemur heiman úr héraði á þing með þá vissu í huga, að hann vilji beita sér fyrir mikilvægu máli, eftir að hafa rætt það heima í héraði og kynnt sér, hvern hug kjósendurnir bera til þess - og það gefur þm. ekki lítinn styrk á ákvörðunarstundu um það, hvað gera skuli -, eða hvort hann hefir ekki rætt um málið við kjósendur sína, svo hvorki hafi hann fengið að vita vilja þeirra um þau, né átt kost á að kynna þau fyrr en hann kemur aftur heim af þingi, og þá fái kjósendur fyrst fregnir af málunum, þegar fulltrúi þeirra skýrir frá, að þau séu orðin að lögum. Er það þannig, sem á að vernda lýðræðið? mér finnst þetta ekki vera líkt lýðræði og ekki vera aðferðin til þess að halda við lýðræðinu. Þetta er afturfótalýðræði eða ranghverft lýðræði.
En það eru nú fleiri mál á Alþ., sem horfa eins við og tryggingarlöggjöfin, þegar á þessa hlið þeirra er litið. Ég man eftir því fyrir nokkrum árum síðan, þegar þingmálafundir voru haldnir, að þá voru stjfrv. helztu dagskrármálin og fólki gafst þá kostur á að ræða þau. Þetta var fulltrúum fólksins mikill ávinningur og gaf þeim aukinn styrk, þegar á Alþ. kom, og treysti skoðanir þeirra um, hvað rétt væri að gera. En þetta fer mjög hrörnandi og minnkandi, eftir því sem árin líða.
Ég vil ekki endurtaka það, sem áður hefir verið sagt, enda hefi ég ekki gert mig sekan í málþófi. - Ég sagði það áðan, að tryggingarmálín hefðu sína kosti og sína galla, og ég tel æskilegt, að rætt sé um það við fólk, áður en þetta frv. verður lögfest, kostina við það að fá tryggingarlöggjöfina, sem ég játa, að sé nauðsynleg, eða fá hana ekki lögfesta eins og stendur, sakir þeirra ýmsu annmarka og kvaða, sem henni fylgja, en kvaðir og álögur þeim mun tilfinnanlegri sem meiri þröng og greiðsluvandræði eru fyrir.
Ég hefi þá sömu skoðun sem kom hér fram hjá öðrum hv. þm., að frv. er ákaflega íhaldssamt, þar sem það leggur mjög mikið á fátæka einstaklinga, þó ég fari ekki út í þann skrítna útreikning, sem var gerður og tilfærð ýms dæmi í umr. áðan hér í hv. d., svo sem um fæðingarstofnanir o. þ. h. Það er nú svona, þegar börn fæðast. Vitanlega er það sjúkdómstilfelli, þegar kona leggst á sæng, en sjálfsagt er það bæði gaman og alvara. En hvað sem því líður, þá er það vitanlega ekki þetta, sem um er að ræða. Það er ekkert gaman, ef þessum kvöðum eiga að fylgja lögtök, og það er mín blákalda alvara. Hvað vill fátækur maður leggja að sér, þegar fógetavaldið kemur til þess að taka lögtaki þetta skyldugjald? Fyrir þessu verður að hafa ríka tilfinningu, þegar kvöðin er lögð á, og þetta verður að hafa með í huga.
Ég skal svo ekki tefja umr. með fleiri orðum en ég þegar hefi sagt. Ég vona, að fleiri skoði þetta í sama ljósi, en þykist nú hafa skýrt aðalatriðin í málinu.