12.10.1935
Sameinað þing: 14. fundur, 49. löggjafarþing.
Sjá dálk 2348 í B-deild Alþingistíðinda. (58)
Kæra um kjörgengi
Þorsteinn Briem:
Meiri og minni hlutar hv. kjörbréfanefndar hafa nú gert grein fyrir till. sínum. Ég ætla ekki nú þegar að ræða um álit minni hl., þar sem það hefir ekki enn verið lesið frá forsetastóli, en ég skal víkja aðeins nokkrum orðum að máli hv. frsm. meiri hl. Hann viðurkenndi það sjálfur í ræðu sinni, að það væri sanngjörn ástæða fyrir brottvikningu landkjörins þm., ef hann með því að ganga úr flokki raskaði því hlutfalli milli þingflokkanna sem verið hefði við síðustu kosningar. En hann sagði, að sá galli væri á till. minni hl. um að láta hv. fyrrv. 2. landsk. víkja af Alþingi og varamann koma í hans stag, að þá næði slík ráðstöfun ekki til nema hluta af þm., eða þeirra landsk. Þetta er rétt. En vitanlega er það engin ástæða gegn sanngjarnri till., þó hún nái ekki að uppræta allt ranglæti að dómi hv. frsm. Hv. þm. tók dæmi um tvo hv. þm., 7. landsk. og 1. þm. Skagf., þar sem annar er kjördæmiskjörinn en hinn landsk., og vildi gera mjög mikla grýlu úr því misræmi, sem yrði milli þessara manna, ef þeir skiptu um flokka, þar sem annar héldi sínu þingsæti þrátt fyrir það, en hinn missti sætið. En hér er ekkert misræmi á ferðinni. Milli þessara tveggja þm. er sá reginmunur, að kjördæmið er umbjóðandi annars þm., þess kjördæmiskosna, en það var flokkurinn, sem veitti hinum landskjörna þm. umboð, með því að hann gat ekki orðið þm. nema hann fengi atkvæðamagnið frá flokknum. Flokkur hans hefir fengið jöfnunarþingsætið, til þess að þingmannaðala hans yrði sem næst réttu hlutfalli við atkvæðamagn hans í öllu landinu.
Hv. frsm. meiri hl. vitnaði í 28. gr. stjskr. og taldi, að í þessari gr. væru tæmandi ákvæði um það, hvenær þm. missti kjörgengi, en það er langt frá að vera rétt, eins og hv. frsm. minni hl. hefir bent á. Samkv. stjskr. missir f. d. þm. kjörgengi, ef hann verður dómari í hæstarétti, og eru þau ákvæði þá ekki í 28. gr. stjskr. Eða hvað segir hv. meiri hl. um það t. d., ef þm. verður vitskertur? Lítur hann svo á, að þingmaðurinn eigi samt að sitja áfram á þingi, af því að ekki er á þetta atriði minnzt í 28. gr. stjskr.? Þetta sýnir, hversu það er fráleitt hjá hv. meiri hl. að halda því fram, að öll kjörgengisskilyrði séu „tæmandi“ upptalin í 28. gr. stjskr., eins og segir í dagskrártillögu hans.
Ég undrast það, að hv. frsm. meiri hl. n., sem er í Framsfl. skuli vitna í 43. gr. og segja, að þm. eigi eingöngu að vera bundnir sinni sannfæringu. Það undrar mig fyrst og fremst, að þm. úr þessum flokki skuli vitna í þá gr. Ég er það kunnugur í þessum flokki, að ég veit, að hvergi er þessi gr. stjskr. þverbrotin eins og þar. Man hann ekki eftir 21. gr. flokkslaganna í sínum eigin flokki, þar sem aðeins einfaldur meiri hl. getur kúgað þingmenn flokksins til þess að greiða atkvæði þvert á móti sinni eigin sannfæringu og samvizku? Það vekur og undrun mína, að þessi hv. þm. skuli ekki geta hugsað sér það, að menn geti þurft neinu að fórna fyrir sína sannfæringu. Hv. frsm. meiri hl. talaði ekki langt mál, og ætla ég því ekki að eyða meiri tíma í að svara honum.
Það er öllum kunnugt að uppbótarþingsætin voru lögleidd til þess, eins og segir í 26. gr. stjskr. og í 124. gr. kosningalaganna, að ná sem fyllstu samræmi milli þingsætatölu og atkvæðatölu flokkanna. Þetta var sú meginbreyt., sem varð á stjskr. við síðustu endurskoðun, og þá stóð harðvítug barátta um það, hvort jafna ætti það misræmi, sem áður þótti á vera, eða ekki, og að hve miklu leyti. Það er kunnugt, að þá voru þeir samherjar í þessu efni Alþfl. og Sjálfstfl. og heimtuðu fyllsta samræmi. Og þá var allt sett á odd. Þessir flokkar töldu réttlætinu ekki fullnægt nema einhver af þremur leiðum væri farin: 1) að landið yrði allt eitt kjördæmi: 2) að því yrði skipt í fá stór kjördæmi, og 3) leiðin, sú sem farin var, að láta kjördæmin halda sér, en jafna hlutfallið milli flokkanna með uppbótarsætum.
Eins og þessi stjskr.ákvæði eru til komin, getur því enginn vafi á því leikið, að landskjörsætin eru ætluð til uppbótar eða jöfnunar á því ósamræmi, sem kann að koma fram milli atkvæðatölu og þingsætatölu flokka við kosningar. Þessi sæti má eingöngu nota til að jafna þetta ósamræmi, enda nefnd jöfnunarsæti. Landskjörið er því kosning um flokka, en ekki um einstaka menn. Það er því rétt, sem hæstv. forseti sagði hér á eftirminnilegri stund, að kosningarnar snerust nú aðallega um flokka, en ekki menn. Réttur flokkanna til uppbótarþingsætis er því ríkari en réttur einstaklingsins, sem hefir fengið að láni umboð fyrir flokkinn.
Hv. frsm. minni hl. n. vitnaði í margar gr. stjskr. og kosningalaganna, er sanna, að þetta á að vera svo, að ég vil til viðbótar benda á það, að 133. gr. kosningal. gerir ráð fyrir því, að ef endurkosning fer fram í kjördæmi, sem breytir atkvæðatölum þingflokka, þá skuli landskjörstjórn þar á eftir leiðrétta skiptingu uppbótarsæta milli flokkanna, jafnvel þó að landsk. þm. missi við það eitt þingsæti. Þetta sýnir svo ljóst sem verða má, að jöfnunarsætin eru eign flokkanna, en ekki einstaklinga. Það er gert ráð fyrir því, að landsk. þm. víki af þingi, ef hlutfall atkvæðatölu flokkanna breytist. Stjskr. vísar til nákvæmrar skilgreiningar í kosningal. um úthlutun uppbótarsæta, og þar stendur svo hvað ettir annað, að úthluta eigi milli flokkanna, að skipta eigi milli þeirra þessum sætum. Og enginn getur orðið uppbótarþm. nema hann sé í þingflokki, og til þess að geta orðið það, þarf ekki aðeins yfirlýsingu þm. sjálfs og meðmælenda hans um, að hann sé í ákveðnum flokki, heldur einnig yfirlýsingu viðkomandi flokksstjórnar. Í 28., 30. og 128. gr. kosningal. eru einnig ákvæði, sem að þessu lúta. Þar stendur, að enginn geti orðið landsk. nema hann sé á lista einhvers flokks, og skal fylgja til landskjörstjórnar yfirlýsing frá miðstjórn viðkomandi flokks um það, hvaða flokkur ber listann fram. Augljóst er, að þessi ákvæði eiga að tryggja það, að engir aðrir en þeir, sem eru í ákveðnum flokki, geti orðið landsk. þm. Það er hægt að hugsa sér, að einhver frambjóðandi telji sig til ákveðins flokks, sbr. 27. gr., en að stjórn þess flokks vilji ekki mæla með honum, en hann vill samt sem áður ekki víkja, þá getur flokksstjórnin útilokað þennan mann af landslista, með því að bjóða fram annan mann af hálfu flokksins, og í 132. gr. segir, að ef fleiri en einn sé í kjöri fyrir vissan flokk í sama kjördæmi, þá skeri flokksstjórnin úr því, hvor frambjóðandi skuli teljast fyrir flokkinn. Þannig er það glöggt fram tekið bæði í stjskr. og kosningal., að yfirlýsingu flokksstjórnar þurfi til þess að frambjóðandi geti orðið landsk. þm. fyrir viðkomandi flokk, nema þegar svo stendur á sem segir í 128. gr., ef þingflokkur hefir ekki haft landslista í kjöri, en á þó rétt til uppbótarsæta, að þá skal landskjörstjórn gera þeim flokki uppbótarlista, er skipaður sé öllum frambjóðendum í kjördæmum. Í þessu eina tilfelli er þess ekki krafizt, að flokksstjórn viðurkenni frambjóðendur á uppbótarlista. Viðurkenningar er ekki beinlínis krafizt, en hinsvegar liggur það ljóst fyrir, að ef flokksstjórnin kærir sig um, þá muni hún leggja fram lista. Það þýðir því sama og óbein viðurkenning flokksstjórnar á frambjóðendum flokksins, ef hún lætur framboð þeirra hlutlaus. Hér ber því að sama brunni, hvort sem vitnað er í 28., 30. eða 128. gr., að enginn getur verið frambjóðandi á landslista og hlotið uppbótarsæti, nema hann ekki aðeins sjálfur hafi yfirlýst sig flokksmann einhvers flokks, heldur einnig, að hann sé beint, eða óbeint viðurkenndur af flokksstjórninni ella er hann ekki kjörgengur fremur en hann væri dómari í hæstarétti. Þó er þetta ekki tekið fram í 28. gr. Þetta skilyrði, samþykki flokksstjórnar, er meira að sega svo mikið kjörgengisskilyrði, að án þess getur enginn komið til greina á lista eða við landskjör. Enginn utanflokkamaður getur orðið landskjörinn, eins og stjskr. ber með sér. Hv. þm. V.-Ísf. getur ekki orðið það, hann vantar til þess skilyrði, hann er ekki viðurkenndur í neinum flokki. Eins og segir í 45. gr. er það óhjákvæmilegt kjörgengisskilyrði, og sá, sem missir það skilyrði, hlýtur líka að missa umboðið.
Nú hefir Magnús Torfason ég get ekki nefnt hann öðru nafni sagt sig úr þeim flokki, sem kom honum á þing, og þar með hefir hann misst kjörgengisskilyrði sem jöfnunarþingmaður fyrir flokkinn, og á því fyrsti varamaður þess flokks að taka sætið samkv. 144. gr. kosningal., með því sá hefir misst umboð, er áður hafði það. Allt annað en þetta er brot gegn tilgangi, orðum og anda stjskr. og gagnstætt þeirri stefnu, sem farið var eftir við síðustu endurskoðun stjskr., að jafna uppbótarþingsætum milli flokka í hlutfalli við atkvæðatölu þeirra. Miðað við atkvæðatölu sína hefir Bændafl. rétt til þess að hafa tvo landsk. þm. Hann á því rétt á því, að í þessu tilfelli verði Stefán Stefánsson uppbótarþingmaður flokksins. Annars væri þverbrotið ákvæði í stjskr. Sá landsk. þm., sem hefir lýst sig í andstöðu við þann flokk, sem hann hefir atkvæðastuðning frá, getur ekki verið fulltrúi þess flokks. Uppbótarþingmaður getur ekki heldur verið utanflokka, því utanflokkamaður getur ekki verið jöfnunarþingmaður. Hann getur ekki heldur verið þm. annars flokks, því að allir flokkar hafa þegar fengið þá þingmannatölu fulla, sem lög og kosningaúrslit gefa þeim rétt til. Utanflokkaþingmaður getur ekki verið jöfnunarþingmaður, annars væri jöfnunarþingsætið bersýnilega orðið til ójöfnunar. Magnús Torfason er hvorki kjördæmakjörinn þm. né jöfnunarþm., hann getur hér eftir aðeins verið ójöfnunarþm.; þess vegna á hann að víkja, en Stefán Stefánsson að taka sæti sem jöfnunarþm. Bændafl. Það eitt er í samræmi við lög og rétt og heilbrigða réttlætismeðvitund alþjóðar , en hitt er aðeins ólög, ójöfnuður og ofbeldi.