03.03.1936
Neðri deild: 14. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 692 í B-deild Alþingistíðinda. (1019)
8. mál, fóðurtryggingarsjóðir
Frsm. (Páll Zóphóníasson):
Herra forseti! viðvíkjandi því, sem hv. 5. þm. Reykv. sagði, vil ég benda á það, að heyforðabúr samkv. þeim l., sem heimila að veita styrk til þess að geyma sameiginlegan varaforða í heyi, munu yfirleitt allsstaðar vera horfin. Það er hvorttveggja, að sá styrkur hefir þótt lágur, og að það hefir þótt máttlaust til hjálpar, ef nokkuð verulega hefir bjátað á, þó settir hafi verið saman einir hundrað hestar að sumrinu, sem átt hafa að vera forðabúr fyrir heila sveit. Þetta hefir helzt verið þannig, að hingað og þangað úti um landið hafa ungmennafélög eða annar slíkur félagsskapur komið saman á sunnudögum og heyjað í forðabúr, og síðan lánað út hey að vetrinum, ef sérstaklega hefir verið illa ástatt hjá einstökum mönnum. Það hefir komið að gagni í einstökum tilfellum, en venjulega reynzt alveg máttlaust, ef almenn vandræði hafa orðið. Því hefir þetta meira og minna horfið aftur, og standa á nokkrum stöðum hlöður, sem félög innan sveita hafa komið upp í þessu skyni, en ekki notað á seinni árum, af því mönnum hefir ekki fundizt með því hægt að ná því marki, sem átti að ná. Sama er að segja um kornforðabúrin, sem þó eru að því leyti betri, að þau geta bæði verið varaforði fyrir menn og skepnur. Það, sem mest gerir, að þau hafa lagzt niður, er það, að meðan kornmyllur voru algengar á bæjum og rúgurinn geymdur ómalaður, virtist geymslan ganga betur heldur en nú, síðan rúgmjölið varð útbreitt og myllur hurfu úr sveitunum. Ekki skal ég segja, hvernig í þessu liggur, en meira líf virtist í þessari starfsemi, meðan rúgurinn var geymdur, heldur en síðan farið var að reyna að geyma rúgmjölið. Þegar keypt er í forðabúrin að haustinu og ekki þarf á birgðunum að halda, hefir reynzt erfitt að koma þeim í verð aftur að vorinu.
Hvað fóðurbirgðafélögin snertir, þá er þeim af ríkisins og sveitarfélaganna hálfu ætlaður töluverður styrkur. Þau njóta nú 10 kr. styrks fyrir hvern bónda úr ríkissjóði, það er að segja fyrsta bóndann á hverri jörð, en 5 kr. fyrir annan og hvern hinna, ef fleirbýli er. Auk þess 50 kr. fyrir hverja jörð, sem hrepparnir greiða smátt og smátt á 14. árum. Svo njóta þau iðgjalda af skepnum félagsmanna, 40 aura af hverjum nautgrip, 20 aura af hverju hrossi og 4 aura af hverri sauðkind, sem greidd eru árlega. Þar, sem þessir sjóðir hafa starfað lengst, eins og t. d. í Strandasýslu, hafa þau starfað vel, og hafa þau sinn ákveðna mann, sem setur á hjá hverjum bónda á haustin. Hann segir félagsstjórninni, hvernig ásetningurinn er, og hvað á vanti, að hann sé góður. Ef félagsstjórnin getur ekki komizt að samkomulagi við manninn, sem vantar fóður, um það, að hann fækki skepnum sínum eða fái sjálfur varaforða, þá útvegar hún jafnframt strax að haustinu varaforða eftir því, sem hún heldur, að þörf sé á í hverju tilfelli; lengra er ekki gengið að haustinu. En svo er sjóður hafður handbær til kaupa á fóðurforða að vetrinum til; það er því rétt, sem í nál. stendur, að þar sem fóðurbirgðafélögin eru, þar er ástandið bezt í þessum efnum; en þessi félög eru elzt í Strandasýslu, í Kaldrananeshreppi og Hrófbergshreppi, og svo í vestanverðri Barðastrandarsýslu sérstaklega; fyrst voru lengi vel 5 félög, svo bættust fleiri í töluna, svo að nú eru þau orðin 23 að tölu. Ég get að vísu ekki lagt fram tölur nú sem stendur, sem sýna, hvað félögin eiga í sjóði og hvernig þau starfa, en það er óhætt að segja, að þar, sem þau starfa, gengur allt bærilega í þessum sökum. Og annað hefir líka unnizt við þennan félagsskap. Menn hafa gegnum hann haldið fóður- og afurðaskýrslur, og af þeim sést þegar fleiri ár eru borin saman, að meðferðin hefir batnað mikið, og arðurinn aukizt bæði af því að vænleikinn vex og vanhöld minnka. Það, að ekki er gert ráð fyrir því í 2. gr. frv., að fénu skuli jafnað skilyrðislaust á milli búfjáreigenda, stafar af því, að mér er kunnugt um, að í þremur sýslum eru til sjóðir, sem sýslunefndir ráða yfir. Þeir eru að vísu litlir, en það er beinlínis ætlazt til þess, að vöxtum hans verði varið svipað tilgangi þeim, sem fóðurtryggingarsjóðnum er ætlað að ná, t. d. til þess að tryggja góða meðferð á skepnum.
Það vakti fyrir n. að því er þetta atriði snertir, að útiloka ekki, að vextir þessara sjóða gætu létt hér undir með viðkomandi sýslufélögum. Annars skildist mér hv. 5. þm. Reykv. vera á töluvert öndverðri skoðun við okkur hv. þm. Borgf. um það að leyfa sýslunefndunum að hafa sem mest frjálsræði í þessum efnum, og mér skildist gæta misskilnings hjá honum viðvíkjandi 10. gr., því að náttúrlega er ætlazt til þess samkvæmt henni, að sjóðstjórnin megi alltaf, þegar á þarf að halda, lána af sjóðnum.
Ég get síðar útvegað hv. þm. reikninga frá fóðurbirgðafélögunum, þar sem hann getur fengið að sjá, hvernig þau haga störfum sínum, hvað þau eiga í sjóði og hvað þau hafa þurft að lána mikið undanfarna vetur, og hygg ég að hann sannfærist við þá athugun um það, að þessir sjóðir hafi gert mjög mikið gagn; út frá þessu gæti ég búizt við, að hann spyrði að því, hvers vegna þessir sjóðir hafi ekki komizt á víðar; það er eðlileg spurning, og ég hefi líka spurt sjálfan mig að því, hvers vegna menn noti ekki almennt möguleika þá, sem gefast í 4. kafla búfjárræktarlaganna. Ég geri ráð fyrir, að það séu aðallega tvær ástæður, sem valda þessu; í fyrsta lagi gjaldið, sem ég tel þó ekki aðalatriðið, og í öðru lagi það, að ætlazt er til þess með fóðurbirgðafélögunum, að allir bændur í þeim sveitum, þar sem þau komast á, skuli halda allnákvæmar fóður- og afurðaskýrslur, svo að af þeim megi fá lærdóma fyrir framtíðina. Ég hefi víða rekið mig á það, að þetta skýrsluhald virðist vera ýmsum þyrnir í augum. Þetta hygg ég, að sé meginorsökin til þess, að þessi heimild hefir ekki verið notuð meira en raun ber vitni um. Til fóðurbirgðafélaganna fá bændur, sem eru í þeim, mestan styrk, þótt þetta verði að lögum. Við vildum ekki ganga eins langt í styrkveitingum til fóðurtryggingarsjóðs í þessu frv., sem hér liggur fyrir, vegna þess að við teljum, að þær upplýsingar, sem fást í skýrslum fóðurbirgðafélaganna, séu mjög mikils virði; það má margt af þeim læra; t. d. má sjá það af skýrslum fóðurbirgðafélags í Hrófbergshreppi, sem stofnað var 1919 eða 1920, ef ég man rétt, hvernig menn hafa smátt og smátt í gegnum skýrslurnar lært að fara betur með fé og fengið meiri peninga fyrir afurðir sínar en áður. Kjötþunginn eftir ána hefir aukizt úr ca. 18 kg. upp í 23 kg., og meðalærþunginn um full 10 kg. Þess vegna legg ég mikið upp úr því, að þetta frv. verði ekki til þess að draga úr stofnun fóðurbirgðafélaganna. Ég held því, að bezt verði að fara þessar tvær leiðir samhliða. Það á umfram allt að halda áfram að vinna að því, að ný fóðurbirgðafélög komist upp, því að þau eru bezt að öllu leyti, en það lítur út fyrir, að þessi ár sem liðin eru síðan fyrst var farið að vinna að stofnun þeirra, bendi til þess, að skýrsluhaldið sé mönnum sá þyrnir í augum, að þeim sé víða illa við að koma þeim á hjá sér fyrir þær sakir, og má í því sambandi vitna í einn stóran hrepp, sem er skammt frá hv. sessunaut mínum, Bólstaðarhlíðarhrepp, sem hefir hvað eftir annað ætlað að stofna fóðurbirgðafélag hjá sér og viljað það, en hann hefir aftur á móti viljað vera laus við að þurfa að gefa skýrslur; á því hefir málið alltaf strandað. Dæmi eins og þetta má víða finna. Þess vegna hygg ég, að farið sé inn á rétta braut með því að mynda sjóði, sem gera sama gagn og fóðurbirgðasjóðirnir, þótt þeir séu ekki eins öflugir, en nema hinsvegar burt það skilyrði, sem fylgir fóðurbirgðasjóðunum, sem verið hefir þröskuldur á vegi þess, að þeir næðu þeirri útbreiðslu, sem æskilegt hefði verið að þeir hefðu náð.