07.05.1936
Sameinað þing: 19. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 324 í B-deild Alþingistíðinda. (159)
1. mál, fjárlög 1937
Guðrún Lárusdóttir:
Ég ætla ekki að tala langt mál, enda er orðið framorðið og umr. senn lokið. En það voru fáein orð í næstsíðustu ræðu hv. frsm., sem gáfu mér tilefni til þess að bæta við það ofurlitlu. Hann var að átelja það, að nokkrir menn í þinginu hefðu verið að krukka í þann rithöfund, sem stundum berst hér í tal, sem sé Halldór Kiljan Laxness. Þar sem ég er ein af þeim þm., sem hafa verið að krukka í þennan heiðursmann, þá vildi ég gera grein fyrir því frá minni hendi, hverskonar krukk það hefir verið. Það má vitanlega kalla það svo, að krukkað sé í þann rithöfund, sem maður gagnrýnir eitthvað, en það hefi ég leyft mér að gera hér á þingi. Mér hefði ekki þótt taka að minnast á þetta, ef ekki væri svo ástatt, að einmitt þessum manni hefir verið hossað hátt, og það hærra en nokkrum öðrum íslenzkum rithöfundi. Ég þori að fullyrða, að hann er kominn á fjárlög með þau hæstu rithöfundalaun, sem nokkru sinni hafa verið úti látin á okkar fátæka landi. Hann hefir verzlað við menntamálaráð, selt handrit sín og fengið að lesa sögur sínar í útvarpið. Hann hefir sem sagt komizt á þær allrahæstu nótur hvað þetta snertir. Til slíks manns hlýtur maður að gera meiri kröfur, miklu meiri en til þeirra, sem ekkert hefir verið látið með. Það er líka það eina, sem ég hefi gert, bæði fyrir mína hönd og annara. Ég skal játa, að mér hefir fundizt, að þessi rithöfundur hafi heldur bætt ráð sitt í seinni tíð, og ég get hugsað mér, að það hafi átt sinn þátt í því, þetta „krukk“, sem hann hefir orðið fyrir hér á þingi bæði frá mér og fleirum. Það er nú einu sinni svo að menn hafa stundum betra af „krukkinu“ heldur en af kjassinu. Það hefir líka verið haft orð á því hér í kvöld, að svo mundi vera í hinu hjartnæma þakkarávarpi, sem einn hv. þm. flutti til annars hv. þm. fyrir lofræðu sem hann hélt hér fyrir minni Laxness, svo að ég er ekki ein um þá skoðun, að rithöfundurinn hafi eitthvað lagazt, enda var vissulega þörf á því. En þrátt fyrir þetta eru þessi ritverk, sem lofræðan var haldin um hér, — lofræða, sem minnti mig ofurlítið á líkræður, en þær eru löngum annálaðar fyrir lofið — þannig úr garði gerð, að í þeim eru slíkar smekkleysur og ýkjur, að fullyrða má, að í íslenzkum sögum og ritum yfirleitt fyrirfinnist ekki annað eins. Sumt af því er þannig vaxið, að það er ekki frambærilegt til umtals á löggjafarþingi þjóðarinnar, því þar ægir saman hinum furðulegustu lýsingum á ljótu máli, svo ekki sé sagt annað meira, og óþverra orðbragði, sem þætti óprýða hvers manns dagfar og breytni. Af þessum sökum þykir mér það undur mikil, að sjálfur fræðslumálastjóri landsins skuli standa hér upp og kalla svona rithátt listaverk(!) Það má kannske segja, að það sé ekki meira, þótt hann dáist að ritum Laxness heldur en ýmsir aðrir, en ég er nú svo kröfuhörð, að ég geri meiri kröfur til þeirra, sem framarlega standa í fylkingu, heldur en hinna, sem á eftir drattast. Til sönnunar því, sem ég hefi sagt, mætti t. d. nefna margar smekkleysur í sögunni „Sjálfstætt fólk.“ Ég ætla þó aðeins að nefna eitt dæmi. — Gamalt guðhrætt fólk kenndi börnunum að signa sig, og mun svo hafa verið gert almennt hér á landi, þótt hætt sé því nú. Siður þessi var í rauninni fagur og átti að auka lotningu barnsins fyrir helgi hins þríeina Guðs. En þegar Halldór Laxness fer höndum um þessa æfagömlu þjóðlegu venju, virðist hann gera það til að draga sem mest úr þeirri lotningu — því annars mundi hann tæpast láta Bjart, sjálfstæða bóndann í Sumarhúsum, hafa signinguna um hönd — á setunum! Ég veit, að fjöldi fólks hefir mestu skömm á svona lýsingum, og þær eru til þess eins að vekja gremju og andstyggð allra nokkurnveginn siðaðra manna. Ég tel, að þetta dæmi og önnur svipuð úr ritverkum Halldórs séu til vanvirðu í íslenzkum bókmenntum, og verði aldrei fegrað, enda þótt þjóðin sé látin gjalda gull fyrir.