02.04.1936
Neðri deild: 40. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 369 í C-deild Alþingistíðinda. (2689)
94. mál, einkasala á bifreiðum, rafvélum, rafáhöldum o. fl.
Flm. (Gísli Sveinsson):
Lögin um þessar einkasölur eru frá 9. jan. 1935, og reglugerð var sett um framkvæmd þeirra 13. marz s. á.
Á síðasta þingi var í eldhúsdagsumr., 4. des. f. á., upplýst það, sem óhrakið stendur, sem sé:
l. Að lögin voru kúguð í gegnum þingið 1934, í
aðalatriðum með 1 atkv. meiri hl. í Nd., og í óþökk allra þeirra, sem nákomnastir voru þessum efnum.
2. Að raftækjaeinkasalan var þegar í byrjun, að dómi viðskiptamannanna, sett undir óhæfa stjórn, þar sem voru þeir Sigurður Jónasson forstjóri tóbakseinkasölunnar m. m. og Ziegler hinn þýzki, sem talinn var fulltrúi firmans A. E. G. í hinni svokölluðu „Raftækjaverzlun Íslands“.
3. Að rafvirkjarnir í Rvík höfðu þegar í öndverðu mótmælt þessu og fært rök fyrir þeim mótmælum; birtust um þessar ráðstafanir stjórnarinnar harðorðar ákúrur í blaði stj., Alþýðublaðinu, 2. apríl f. á., þar sem þá þegar „framkvæmd laganna um raftækjaeinkasöluna“ er talin „fullkomið hneyksli“.
4. Að framkvæmdin varð, er til kom, ekki betri, heldur miklu verri en nokkurn óraði fyrir, –viðskiptin hin erfiðustu, verðhækkun gífurleg, skortur á hæfri vöru, og varan oft stórum lélegri en áður var hægt að fá, að dómi rafvirkja og rafsala, sem skiptu við einkasöluna.
5. Að þótt kært væri yfir þessu og kvartað hjá yfirstjórninni, þ. e. fjármálaráðherra — og þangað bárust frá svo sem öllum rafvirkjum á landinu rökstuddar umkvartanir —, þá hafði það engan teljanlegan árangur, og allt sat í sama farinu.
Þetta gilti nú raftækjaeinkasöluna (undir stjórn S. J. og Z.), en alveg líku máli var til að dreifa um bifreiðaeinkasöluna (sem þá var undir annari stjórn, sem sé hjá viðtækjaverzluninni; forstjóri Sveinn nokkur Ingvarsson, sem síðar verður vikið að). Þar komu og þegar í ljós:
1. Ógreið viðskipti, og
2. Stórum hækkað verð á bílum og gúmmi, og varan, „gúmmíið“ (hjólbarðarnir), sízt betri, heldur að dómi ýmsra viðskiptamanna sýnu lakari en áður var hægt að fá hér, meðan salan var frjáls.
Um þetta allt voru færð fram dæmi, óræk, bæði í umr. hér á Alþingi, og eins fluttu blöðin um það greinar — því að þetta var svo sem ekkert launungarmál, þótt stjórnin og einokanirnar hafi viljað halda því sem mest leyndu; þetta var í sannleika almenningsmál, fyrst og fremst allra þeirra, er nota þurftu þessi efni, og síðan þjóðarinnar í heild, því að á hennar ábyrgð fer í rauninni allur opinber rekstur fram. — Má t. d. minna á dæmið um rafmagnsmótorinn, er pantaður var í sundhöllina í Rvík hjá þýzku firma, en einkasalan tók undir sig og heimtaði hann tekinn hjá A. E. G. fyrir þriðjungi hærra verð. Eða þegar sýnt var fram á, að af 28 tilgreindum vörutegundum var meðaltalshækkunin 115%, en að öðru leyti lagt á þær af svo miklu handahófi, að á sumum þeirra komst hækkunin upp í 100–200%, einnig upp í 300% og þar yfir, og jafnvel upp í 400%, hjá raftækjaeinkasölunni, miðað við innkaup áður. — Hjá bifreiðaeinkasölunni taldist hækkunin í hundruðum króna á bifreið, og á hjólbörðum á margra tugi króna. Þykir nú rétt að greina, hvað rafvirkjar landsins, viðskiptamennirnir við raftækjaeinkasöluna, hafa lagt til málanna, og hvernig það kemur heim við það, sem nú hefir verið upplýst.
Þ. 30. marz f. á. sendu félög rafvirkja í Reykjavík til fjmrh. mótmæli sín gegn framkvæmd einkasölunnar, sem þá var að hefjast. Birti Alþýðublaðið bréf þeirra þ. 2. apríl s. á. og samsinnti máli þeirra alveg með sterkum orðum til fjármálaráðherra, forstjórans, Sig. J., og fulltrúa hans Zieglers. Þar taka rafvirkjar fram:
a) Að kostum stéttarinnar sé mjög þröngvað með þessari einkasölu og að alls ekki hafi verið leitað til sérfróðra manna um þessi efni.
b) Að forstjórnin sé falin Sigurði Jónassyni, sé „gersamlega óviðunandi“.
c) Að með þessu sé tekinn af rafsölunum beinn aðgangur að hagkvæmum efniskaupum, en þó verði þeir að bera nokkra ábyrgð á því, sem þeir nota og hafa til sölu
d) Að þetta leiði óhjákvæmilega til verðhækkunar (með álagningu o. s. frv.).
e) Að útlendingur sé skipaður fulltrúi við einkasöluna, starfsmaður hjá Raftækjaverzl. Íslands, sem mest sé háð einu útlendu firma (A. E. G.), sé „fráleit ráðstöfun“, sem vekja myndi andúð og ófrið, er eigi yrði fyrir séð, hverjar afleiðingar hefði.
f) Að þeir gerðu þá kröfu í nafni stéttarinnar og viðskiptanna, að fyrirkomulagið yrði endurskoðað og betur athugað, áður en til fullrar framkvæmdar kæmi, eða henni blátt áfram frestað.
Þannig skrifuðu þeir, rafvirkjarnir, er gerst máttu um vita. En fjmrh. og hans „ráðunautar“ virtu öll rök að vettugi, — og einkasölunni var dembt á, hlífðarlaust.
Þá kemur til skjalanna, er leið fram á vorið, framkvæmdanefnd Rafvirkjasambands Íslands (í því má segja, að séu svo sem allir rafvirkjar landsins); hófst það handa, eftir að einkasalan hafði starfað um hríð — og allur grunur rafvirkjanna hafði þegar rætzt. Ræddi framkvæmdanefndin um sumarið (1935) við fjmrh. um framkvæmd einkasölunnar og fór fram á endurbætur á henni. Og er kom fram á haust, sendi n. kvartanir sínar skriflega til ráðh. — Ég hefi óskað eftir að fá hjá stjórnarráðinu öll skjöl og skilríki þessa máls, þau er gengið hafa á milli rafvirkjanna og ráðuneytisins, en fjmrh. hefir neitað mér um það, enda þótt ég eigi sem þm. fulla heimtingu á að fá aðgang að þeim. Munu kunnugir fara nærri um, hvernig á þeirri neitun stendur. En afrit af skjölum þessum höfðu rafvirkjarnir áður sent til rafmagnsstjóra, þar eð hann óskaði eftir að fá að athuga þau, og fékk ég síðan að kynnast þeim á skrifstofu borgarstjóra. Þessi gögn eru algerlega fellandi fyrir fjmrh. og forstjóra raftækjaeinkasölunnar, eins og nú mun sýnt verða.
Í október 1935 skrifar framkvæmdanefnd rafvirkjasambandsins ráðh. á þá leið:
1. Að forstjórann skorti alla þá þekkingu, er forstjóra slíks fyrirtækis sé nauðsynleg, og þar á ofan sé því bætt, að útlendingurinn sé ekki aðeins fulltrúi, heldur hafi fengið hreint prókúruumboð.
2. Að ráðh. hefði svikið það loforð, er hann hafi gefið rafvirkjunum (munnlega), að þeir skyldu ekki þurfa að „skipta við“ þennan mann, — en allt hafi einmitt þurft að fara um hans hendur.
3. Að allar aðfinnslur og bendingar þeirra hefðu reynzt fullkomlega á rökum byggðar. — „Rekstur raftækjaeinkasölunnar“, segir nefndin, „ber fullkomin einkenni vanþekkingar og getuleysis þeirra, er framkvæmdirnar hafa með höndum — og eru mýmörg dæmi því til sönnunar“.
Ennfremur færa þeir til: Að tilfinnanlegur vöruskortur hafi alltaf verið hjá einkasölunni frá því hún tók til starfa, sem alls ekki stafi af gjaldeyrisskorti, heldur af hæfileikaskorti og vanþekkingu forstjóranna. Að vöruvöndun hafi stórlega hrakað; að sumu leyti hafi efnið verið ónothæft, og sumt hafi rafmagnseftirlitið orðið að banna sem ónotandi til þess, sem skyldi.
Að vöruverð hafi yfirleitt hækkað hjá því, sem áður var. Að raftækjaeinkasalan fáist ekki til þess að gefa út verðlista, og þurfi því margt að fara eftir ágizkun. Að naumast sé hægt að fá skrifleg verðtilboð hjá einkasölunni, og munnleg tilboð séu svo á reiki, að lítt eða ekki verði á þeim byggt. Og loks, að tilraunir rafvirkjanna til viðskipta við önnur firmu en A.E.G. gangi erfiðlega, og eins þótt þýzk firmu séu, — rétt eins og forstjórarnir leggi allt kapp á innkaup um hendur A.E.G. (líka á efni, sem það ekki framleiði sjálft).
Allt þetta sannar þetta o. fl., segir nefndin, að „forstaða raftækjaeinkasölunnar er óhæf og óviðunandi og til skaða bæði fyrir einkasöluna og viðskiptamenn hennar“. Varð því næst krafa hennar f. h. rafvirkjasambandsins þessi:
1. Að þeir Sigurður Jónasson og O. Ziegler yrðu tafarlaust leystir frá þessum störfum;
2. Að önnur viðunandi skipun yrði gerð á í þessu efni:
3. Að einkasalan — ef þetta ekki fengist — yrði lögð niður! —
Þess skal nú getið, að í þessari framkvæmdarnefnd Rafvirkjasambands Íslands eru ekki neinir aulabárðar, er ekki viti, hvað þeir eru að fara. Þeir munu og tilheyra ýmsum stjórnmálaflokkum. Það eru þessir: Júlíus Björnsson, Eiríkur Hjartarson, Jón Ormsson (þessir af hálfu rafvirkjameistaranna), Kári Þórðarson, Jón Sveinsson, Ólafur Jónsson (þessir af hálfu sveina), og utan Rvíkur: Enok Helgason, Hafnarfirði. Þessum mönnum skrifaði fjmrh. því næst bréf, 12. nóv. f., þar sem hann vill, að þeir „rökstyðji“ kvartanir sínar, því að „ráðamennirnir“, er sökum voru bornir, hafa víst tekið fyrir að neita öllu saman, svo hyggilegt sem það nú var. Framkvæmdarnefndin safnaði þá sönnunargögnum fyrir sínu máli — umsögnum og kærum frá rafvirkjum í Reykjavík, Hafnarfirði, Akureyri og Siglufirði — og sendi fjmrh. með bréfi 3. des. 1935. Skal nú tilgreint nokkuð af því, sem þar er að finna.
Úr Reykjavík: Verzlun þar hafði áður pantað ýmsar raftækjavörur frá firma í Hamborg. Fulltrúi einkasölunnar gerði tilraun til þess að ná verðlista þeim, sem verzlunin hafði, en vildi ekki láta frá sér; en svo náði einkasalan númerum úr pöntun verzlunarinnar og virðist hafa afhent þau A.E.G. (fleira kom þar einnig til, vottar verzlunin). Sama verzlun vottar einnig, að pípur frá raftækjaeinkasölunni séu „svo lélegar, að þær hefði tvímælalaust átt að banna“; en hefði það verið gert, hefðu „stöðvazt húsbyggingar í bænum“! Og fleiri vörur hafa verið svo lélegar frá einkasölunni, að rafmagnseftirlitið bannaði blátt áfram notkun þeirra, segir þar. Ennfremur, að mikill og skaðlegur skortur hafi verið hjá einkasölunni ýmsra þeirra efna, er nauðsynleg voru. — Önnur raftækjaverzlun telur stórskaðlegan skort á algengustu efnum hjá einkasölunni, og sumt, sem hún selji, sé svo lélegt, að banna hafi orðið notkun þess. Hafi það eðlilega bakað mönnum tjón og erfiðleika ýmiskonar. Einnig, að verðálagning sé óhæfileg móts við það, sem áður var, og kvartaði verzlunin um það til einkasölunnar. — Eitt rafvirkjafirma upplýsir um tilfinnanlegan vöruskort á fleiri efnum, sem aðeins stafi af vanrækslu og sumt af fávizku. Hafi af því leitt fjárhagstjón og vinnutjón. Getur sömuleiðis um hina gífurlegu verðhækkun og tekur pípur frá einkasölunni sem dæmi um ónothæfar vörur. — Raftækjaverzlun ein telur mörg dæmi um óhæfilegan vöruskort. Vitnar til sönnunar um verðhækkunina í það, að verzlunin hafi pantað tiltekinn mótor hjá einkasölunni, sem ekki var til, en var sagður að ætti að kosta 630 kr., en slíka vél hafði verzlunin getað keypt áður fyrir 263 kr.! (Mótorinn fékkst svo loks fyrir 435 kr.). Ýmislegt fleira er þar og greint af líku tægi. — Annar vottar einnig um fleiri hundruð króna mun á verði á vélum, sem hækkað hafi hjá einkasölunni. — Rafvirkjameistari sýnir fram á, hvernig pípur o. fl. vanti til stórbaga, og það, sem til er, sé slæmt. Telur hann afgreiðsluna óviðunandi (og færir dæmi til). Hið hækkaða verðlag sé óskiljanlegt og óskýranlegt (er hundruðum króna muni t. d. á vélum). — Rafverzlunarfirma vottar um verðhækkun hjá einkasölunni, vöruskort og ónothæfar vörur. — Rafvirki einn sannar, hverjum kostnaðarauka það valdi við húsbyggingar, að óþarfur skortur sé á mjög almennu og venjulegu efni (telur mörg dæmi). Allskonar trafali sé við afgreiðsluna, og sem dæmi um verðhækkunina nefnir hann, að númerakassi átti að kosta hjá einkasölunni kr. 42.00, sem hann fékk þó annarsstaðar, samtímis, fyrir kr. 18.50. — Annar rafvirki vottar um efnisskort til stórtjóns fyrir vinnubrögðin; kvartar jafnvel um misrétti og litla kurteisi við afgreiðsluna. — Einn enn vottar um óhæfar vörur frá raftækjaeinkasölunni, sem skipað hafi verið að taka úr húsum aftur; stundum sé efnið heldur ekki til. — Skal svo enduð skýrslan úr Rvík á því dæmi, að rafveita bæjarins óskaði eftir því í júní f. á., að því er skrifað stendur í gögnum rafvirkjasambandsins, að raftækjaeinkasalan hefði til rafmagnsmæla og léti sig fá verðtilboð; það fékkst nú aldrei, en mælarnir komu — 5–6 mánuðum seinna!
Úr Hafnarfirði: Rafvirki þar vottar um, að vantað hafi algengt efni í marga mánuði, þótt pantað væri; pípur ónýtar og óhæfar o. fl. — Annar telur t. d., „að hann hafi pantað hjá einkasölunni algeng efni í ágúst, en ókomið hafi það verið í nóvember. Kveður hann það einnig vera í fyrsta skipti síðan 1919, að ljóskúlur hafi ekki verið til í heildsölu í landinu.
Frá Akureyri: Raftækjafirma tilgreinir, að „lóðuð raflagnastálrör“ frá einkasölunni séu „mjög slæm“, við beygju „rifni þau eftir lóðningunni“, enda verði mikið af þeim ónýtt. „Höfum vér aldrei unnið úr svo lélegu efni“, segja þeir. Pöntun frá þýzku firma hafi orðið að ganga gegnum A.E.G., og afrit af innkaupsreikningi fékkst ekki, því að sama A.E.G. var á milli (og varð að reikna því „rabat“, stendur skrifað). — Og enn vottar rafvirki þar (á Akureyri) um verðhækkunina, ógreiða afgreiðslu og að við pöntun hafi hann fengið frá einkasölunni allt annað en um var beðið, og verra.
Frá Siglufirði: Rafvirkjameistari þar tekur dæmi um, að hann hafi fengið frá raftækjaeinkasölunni allt annað en pantað var, og er hann kvartaði, var svarað, að hitt hefði ekki verið til; þá pantaði hann aftur, en allt fór á sömu leið! Eitt sinn, er hann ekki fékk pantaðar vörur langa lengi, bað hann mann í Rvík að reyna að ná í þær hjá einkasölunni, og kom þá gamalt „samanskrap“, segir hann. Mikið tjón hafi og hlotizt af vöruskorti og afgreiðsludrætti (sem hafi átt sér stað, þótt lofað væri sendingu). Virtist honum allur kostnaður miklu hærri en áður, og yfirleitt hafi slík viðskipti sem þessi ekki þekkzt áður. Allt sé „margfalt erfiðara og dýrara“. — Annar rafvirki tilfærir dæmi um seina afgreiðslu og skakka á vörum frá einkasölunni, sem valdið hafi miklum erfiðleikum, tjóni og atvinnumissi, þar sem ekki fékkst það, sem nothæft var, eða þá miklu dýrara en áður. Lýsir hann megnu vantrausti sínu á afgreiðslu og stjórn raftækjaeinkasölunnar. — Rafvirkjafirma telur einkasöluna varla hafa afgr. eina einustu pöntun, nema eitthvað vantaði eða eitthvað væri skakkt. Væru vörurnar og verri en rafvirkjar hefðu haft áður (stundum gamalt „skrap“), ónothæft eftir réttum reglum. Verðið sé og miklu hærra en frá heildsölum áður — og álagning óviss. — Loks varð rafveita kaupstaðarins fyrir því sama og í Rvík, að verða að bíða fleiri mánuði eftir afgreiðslu rafmagnsmæla. — –
Svo mörg eru þau orð.
Þegar svo ráðh. gerir ekkert enn, skrifar framkvæmdarnefndin honum 28. des. f. á. og krefst svars við októberbréfinu (þar sem farið var fram á frávikningu Sig. Jónassonar og Zieglers). Með því endaði árið. —
Líður svo fram í janúar þ. á. (1936). þegar um það leyti, er eldhúsdagsumr. fóru fram í Alþingi (i byrjun des. 1935), upplýstist það, að hr. Sigurði Jónassyni forstjóra fór að gerast órótt í starfinu, enda var það álit viðskiptamanna, að setið væri nú meðan sætt var; taldi jafnvel sjálfur fjmrh., að S. J. „vildi losna“, og hefir ráðh. séð þann kostinn vænstan, sem ekki var vonum fyrr. — Eftir áramótin tilkynnti fjmrh. framkvæmdarnefnd Raftækjasambands Íslands — reyndar munnlega, og einum og einum (í síma), til þess að þurfa ekki að skrifa það, — að kröfum þeirra skyldi nú fullnægt þannig:
Í fyrsta lagi, að Sig. Jónasson færi þegar frá. Í öðru lagi, að O. Ziegler hinn þýzki færi á næsta vori eða sumri.
Í þriðja lagi, að lagfæra ætti ágalla raftækjaeinkasölunnar undir forstjórn — Sveins Ingvarssonar!
Þetta var allt og sumt. S. J. hélzt ekki við starfið hvort sem var, og því var útlátalaust að lofa brottför hans. — Hann hefir nú, eins og kunnugt er, verið sendur forsending til Vesturheims, og mun sú för, sem vafalaust verður lengi í minnum höfð, sjálfsagt verða rædd á öðrum vettvangi innan skamms. — En hin krafa rafvirkjanna, um brottvikning útlendingsins, hins lítt vinsæla meðal viðskiptamanna, var ekki heyrð, heldur var henni slegið á dreif.
Og nú situr raftækjaeinkasalan í sömu ófærunni og hún var í, þriðja einkasölugreinin, sem Sveinn þessi Ingvarsson er látinn hafa undir sér, og munu viðskiptamenn geta borið um, hvernig honum hafi farið forstjórn bifreiðaeinkasölunnar og síðan þessarar úr hendi. — Það hefir nú heyrzt, að hann hafi nýlega, eins og fleiri, verið látinn „sigla“, væntanlega til hressingar og um leið uppbyggingar fyrir einkasölurnar, en fjmrh. kvað í því sambandi hafa hótað rafvirkjunum því, að þótt hann væri farinn, þá skyldi enn einn stjórnargæðingurinn — sem þeir ekki bera traust til — verða yfir þetta settur, svo að hver silkihúfan verði upp af annari.
Nú er þó ekki því að heilsa, að heyrzt hafi neitt ákveðið til hins betra í framkvæmdum þessarar einkasölu, raftækja- og bifreiðaeinkasölunnar. Það er viðskiptamannanna mál og reynsla, að enn sé þetta, eða hafi verið í vetur, yfir höfuð í sama ólaginu og var. Hjá raftækjaeinkasölnnni allt dýrt og álagning af handahófi, eins og var á síðastl. ári, vöruskortur á nauðsynlegum og algengum efnum og vöruvöndun með sama hætti, svo að við liggur, að banna þurfi notkun á sumum tegundum, sem einkasalan leyfir sér að flytja inn, — eins og nú er nýtt dæmi um; hafa rafvirkjar sem sé með bréfi 26. f. m. farið fram á það við rafmagnsstjóra, að hann sæi um, að bönnuð yrði sala og notkun á pípum þeim, sem keyptar hafa verið inn af fulltrúanum Ziegler og forstjóranum Sveini Ingvarssyni (og ætlaðar eru í svonefndar „huldar lagnir“ í steypu í húsum), þar sem þær teldust alveg ónothæfar. Til slíks innflutnings hefir þá raftækjaeinkasalan notað gjaldeyrinn, þótt kinsuð hefði átt að vera af hinum mörgu rökstuddu kvörtunum frá f. á. yfir ónýtum pípum o. s. frv.; er það álit manna, að innflutt hafi verið næsta nóg fyrir byggingatímann eða sumarið allt af þessum forða, eða ekki minna en 20 þúsund metrar, — sem þannig er vitað, að er ónothæft og að réttum reglum óleyfilegt að nota til þess, sem það aðallega þurfti að notast til, og vitanlega til fjárhagslegs og atvinnulegs tjóns, ef notað yrði.
Um bifreiðaeinkasöluna er því ákveðið haldið fram af þeim, sem kunnugir mega teljast þeim viðskiptum, að ekkert hafi þar færzt í betra horf en var, — hvorki um innflutning (sem nú er að mestu stöðvaður), né um verð (sem ekki heldur fæst auglýst), né um vörugæði, og er þar átt við „gúmmíið“. Um þetta seinastnefnda má benda á grein í dagbl. Vísi 17. jan. síðastl., er skrifað hefir formaður vörubílastöðvarinnar Þrótts hér í Rvík, hr. Sveinbjörn Guðlaugsson. Heldur hann því fram þar, að bæði „hefði verð hækkað að miklum mun, eftir að einkasalan tók við, og hjólbarðategund þessi væri miklu verri en aðrar sambærilegar tegundir, sem seldar voru hér áður“. Kveðst hann hafa farið fram á það við formann Alþfl., hr. Jón Baldvinsson, að þetta hvorttveggja yrði rannsakað, og hafi hann tekið því vel! Segir greinarhöfundur, að þetta sé reynsla vörubílastjóra yfirleitt, og kveðst hann hafa vottorð um það, að „ending þessara hjólbarða hafi verið 10–l4 þús. km., en ending áður á annari tegund 20–30 þús.“ — Kunnur bílasali hér í bænum (Páll Stefánsson) hefir og ómótmælt skrifað í Mbl. 8. febr. síðastl., að „dekkin“ hjá einkasölunni þyldu ekki samanburð við ákveðin „dekk“, er hann seldi áður, o. s. frv.
Með þetta allt fyrir framan sig — og miklu meira, sem ósagt er, en getur komið fram, er hver vill — verður sú spurning eðlileg og sjálfsögð, innan þings og utan: Hvað á nú að gera? Hvað á að gera, er stjórnarvöldin þverskallast, aftaka að hlusta á óyggjandi upplýsingar frá réttum hlutaðeigendum um stórfellt ólag á opinberum stofnunum, halda t. d. einkasölunum í því ástandi, er bæði skaðar heildina og einstaklinga, svo sem framkvæmdarnefnd Rafvirkjasambands Íslands hefir sýnt fram á hvað þá greinina snertir; þegar neitað er af ríkisstj., fjmrh., að ráða þó a. m. k. þá bót á ólaginu, að hæfir menn, viðskiptalega og faglega, verði settir þar til forstjórnar, og reynt með því að kippa viðskiptunum öllum, innflutningi efnis og sölu, á réttan og forsvaranlegan kjöl. Því að það er sýnt, að það verður aldrei með þeim hætti, sem hafður hefir verið hingað til. Hvað á að gera — annað en að afnema þessa meðferð alla, hætta þessu háskalega einkasölubraski og nema lögin úr gildi, eins og frv. það, er hér liggur fyrir, fer fram á? Það er vitanlega það rétta, eins og nú er komið; og síðan gera tilraun, með aðstoð góðra og gegnra manna (allt annara en þeirra, sem við einkasölurnar hafa verið riðnir undanfarið), til þess að færa þessi viðskipti í viðunandi horf í frjálsri sölu, með sem minnstum sársauka og tjóni fyrir hið opinbera, ríkið, sem vitanlega tapar á einkasölunum áður lýkur (og mætti þó sannarlega nóg þykja, að allir aðrir sköðuðust). Það er sem sú hinn mesti og fáránlegasti barnaskapur að taka hið minnsta mark á því, sem fjmrh. hefir verið að tilgreina sem eitthvað sérstakt, að kleift er að telja, að einu ári hafi þessar einkasölur skilað nokkrum þúsundum króna í arð(!). Tjónið af þeim er miklu meira með því lagi, sem nú hefir verið upplýst, heldur en nokkurntíma yrði upp borið með nokkrum þúsundum. Og þótt nú í dag yrði gert upp hjá t. d. raftækjaeinkasölu ríkisins, myndi þá ekki koma í ljós, að beint á fyrirliggjandi ónýtu efni (sbr. pípurnar) yrði hallinn meiri — hver veit, hve miklu meiri — en næmi þeirri tiltölulega lítilfjörlegu upphæð, sem fjmrh. taldi, að sú einkasala hafi gefið síðastl. ár í „afgang“ til ríkissjóðs?
Vill ráðh. reyna þessa uppgerð og að um hana fjalli óvilhallir og þar til hæfir menn?
Mér er ókunnugt um, hvort nokkrir í flokkum stj. hafa nú upp á síðkastið áttað sig á þessu máli betur en áður var, hvort þeir sjá nú gerr en þeir virtust gera í fyrra, að þessi einkasala á raftækjum og bílum er gersamlega óhæf. Ég veit, að ýmsir gengu þar nauðugir undir í öndverðu, eins og ekki er alveg ótítt um stjórnarliðið þessi árin. Og ýmsir þeir, er helzt voru þó við einkasölur kenndir, sem sé úr Alþfl. (sósíalistar), höfðu fulla grein á þessu og hefðu jafnvel sumir viljað afstýra því (sbr. ádeiluna í Alþýðublaðinu í apríl f. á.), en gáfust upp fyrir hinum skilningslausa ákafa fjmrh. — Hvað hugsa þessir menn nú og þeir hv. þm., er ákvörðun eiga að taka um þetta mál á ný? Ég sé að vísu, að í „leiðara“ í Alþýðublaðinu fyrir fáum dögum (27. f. m.) eru einskonar bullaleggingar út af þessu frv. um, að ekki dugi annað en að halda við öllum „einkasölum“ (því að þær t. d. kaupi aðeins og flytji inn „úrvalstegundir“ og hafi „hemil á verðlaginu“, en „heildsalar og kaupmenn taki meira fé í sinn sjóð en heildinni er hagkvæmt“!! Þetta má nú bera saman við gang raftækja- og bifreiðaeinkasölunnar, eins og vitnisburðir liggja fyrir um); — en gildir það eins, að halda við einkasölum, þótt þær séu sannaðar skaðlegar og óhæfar? — Því verða nú hv. þm. væntanlega að svara.
Ég skal svo leyfa mér að leggja til, að frv. verði að þessari umr. lokinni vísað til 2. umr. og fjhn.