24.04.1936
Efri deild: 55. fundur, 50. löggjafarþing.
Sjá dálk 496 í C-deild Alþingistíðinda. (2811)
30. mál, tekjur bæjar- og sveitarfélaga
*Frsm. 3. minni hl. (Þorsteinn Briem):
Það var tekið fram af hv. flm. þessa frv. við 1. umr., eða a. m. k. viðurkennt, að þetta frv. er ekki miðað við, að útgjöldum verði létt af sveitareða bæjarfélögum, heldur væri verið að leita fyrir sér um aðra álagningaraðferð en áður hefir tíðkazt um bæjargjöld. En því var haldið fram við 1. umr., að nokkur bót mundi verða að frv., af því að gjöldin mundu innheimtast betur eftir þeim leiðum, sem frv. fer. Það er vitanlegt, að með þeim leiðum, sem frv. felur í sér, koma þessi gjöld ólíkt niður, miðað við það, sem verið hefir, meðan eingöngu er jafnað niður eftir efnum og ástæðum. Ég býst ekki við, að n. hafi farið inn á þessa leið af því, að hún teldi hana réttlátari en tíðkazt hefir, heldur af því, að innheimtan mundi verða betri, því að eins og vitað er, þá er svo ástatt í mörgum sveitar- og bæjarfélögum, að gjöldin nást ekki inn eftir eldri aðferðinni. Það má nú segja, að kýrin, sem nú á að mjólka, sé sú sama og áður hefir verið mjólkuð, aðeins á að viðhafa aðra mjöltunaraðferð, en hvort mjólkurkýrin er betur stæð að holdum til, eða selur betur, skal ég láta ósagt.
Ef ætti raunverulega að bæta úr þeim miklu vandræðum, sem öll sveitar- og bæjarfélög eru í, hygg ég, að það yrði ekki betur gert á annan hátt en þann, að létta af þeim gjöldum, sem á þeim hvíla, og ég hefi í nál. mínu bent á tvo liði, sem sérstaklega væri æskilegt, að næðu fram að ganga, til að létta af útgjaldabyrðum. Önnur þeirra gengur í þá átt, sem hv. 1. minni hl. gat um, að afnema gjaldið til berklavarna, en hin er um, að sveitarsjóðir, og jafnvel bæjarsjóðir, fái endurgreitt af fasteignaskatti þeim, er nú rennur til ríkissjóðs. Frv. í þá átt hefir verið borið fram á þinginu, en ekki fengið afgreiðslu, þó að þess hefði mátt vænta, að það fengi nokkrar undirtektir, þar sem annar hinna ráðandi flokka hefir lýst sig fylgjandi þessu máli í opinberri stefnuskrá, sem hann gaf út fyrir síðustu kosningar. Ég hefi talið, að ef von hefði verið um að fá þessu tvennu kippt í lag. þá væri um verulega bót að ræða fyrir sveitar- og bæjarfélögin. En hvort það nær fram að ganga í bráð, er annað mál, en ef svo verður ekki, þá tel ég, eins og ég hefi áður bent á, að ekki sé raunveruleg bót ráðin á vandræðum sveitar-og bæjarfélaga. En þó mundi nokkrum árum lengur vera hægt að halda öllu gangandi með því að breyta svo til um innheimtuaðferðir sem lagt er til í frv.
Viðvíkjandi einstökum köflum frv. get ég lýst yfir því, að ef brtt., sem 1. minni hl. flytur við I. kafla, verður samþ., mun ég greiða þeim kafla atkv. mitt. Aðallega er það brtt., sem hv. 1. minni hl. flytur við 1. gr. frv., um það, að ákvæðum gr. verði breytt í heimildarákvæði; ég tel það skipta nokkru máli, af því að ég tel ólíklegt, að sum kauptún noti þessa heimild, og veit ég, að svo er a. m. k. um kauptúnið, þar sem ég á heima. Hreppsn. þar hefir sagt mér, að hún mundi ekki nota þessa heimild, beinlínis af því að hún telur, sökum kunnugleika síns í þessum efnum, að það kæmi óréttlátlega niður, og hirði ég ekki að fjölyrða meira þar um. — Um II. kafla er ekkert sérstakt að segja. Þar er lagt til, að í kaupstöðum sé greitt hliðstætt gjald því, sem nú tíðkast í sýslufélögum, og ég fæ ekki séð, að erfiðara verði um greiðslu vegaskattsins þar, því að gert er ráð fyrir, að menn megi greiða hann með vinnu, og má því telja, að flestum verkfærum mönnum verði hann léttur. — Um III. kafla get ég vísað til þess, sem stendur í nál. 3. minni hl.; ég er algerlega mótfallinn þessum kafla, enda þótt hv. 1. minni hl. hafi gert víðtækar brtt. til bóta. Mun ég að vísu greiða atkv. með þeim, en síðan móti öllum kaflanum. Ég tel ekki viðeigandi að leggja slík gjöld á framleiðsluna, sem hér er gert ráð fyrir í frv. sjálfu. Ég er mótfallinn því, að lagt sé gjald á vörur, sem keyptar eru af fjarlægum hreppum og notaðar þar. Auk þess hygg ég, eins og tekið er fram í áliti hv. 2. minni hl., að þetta, muni koma allmisjafnt niður milli hinna ýmsu sveita innbyrðis. Kemur þetta t. d. strax fram í því, að þær sveitir, sem hafa aðstöðu til að selja afurðir á innlendum markaði, geta sloppið við þetta gjald, en þær sveitir, sem selja á erlendum markaði og þess vegna verða að sæta miklu verri kjörum, eins og er t. d. þar, sem ekki eru frystihús og markaðurinn því enn lakari, þurfa í ofanálag á þessa illu aðstöðu að greiða vörugjald af þessum afurðum. Þá er og með þessu, eins og bent er á af hv. 2. minni hl., sköpuð aðstaða til þess fyrir litla kauptúnahreppa að skattleggja aðra fjölmennari hreppa, svo að þeir geta þannig fengið greiddan mikinn hluta tekna sinna af öðrum hreppum, sem síður en svo hafa betra gjaldþol. Á það ekki aðeins við um Reyðarfjörð, sem nefndur var áðan, heldur fjölda marga aðra hreppa. Og liggur þar nærri að benda á það hreppsfélag, sem mikið var deilt um hér í vetur, Blönduóskauptún, sem fær aðstöðu til að skattleggja mikinn hluta sýslufélagsins, jafnvel þótt skattþolið í þessum kauptúnshreppi sé betra en í sumum eða mörgum þeim hreppum, sem af honum eru skattlagðir. Þá er og að líta á það, að sumir hlutar landsins geta alveg sloppið við þessa skattaálagningu. Ég ætla, eins og nú er, að svo sé um svæðið frá Seyðisfirði til Húsavíkur, en það mun aftur á móti geta orðið aðnjótandi þeirra hlunninda, sem felast í ákvæðum IV. kafla. Er því hér um óréttlæti að ræða, ef svo verður, að aðflutningsgjaldið fellur á tvær hendur, en rennur ekki til ríkisins aðeins, svo sem nú er; þess vegna er ég algerlega mótfallinn III. kafla. — Um IV. kaflann horfir öðruvísi við; eftir honum er ekki lagður skattur á innlenda framleiðslu, og þar kemur heldur ekki til greina það misrétti, sem ég gat um í sambandi við III. kafla, að sum héruð geta sloppið við útgjöld, en notið hlunnindanna. Hv. 2. minni hl. hefir það til síns máls, að hér er um gamla tollastefnu að ræða, sem hefir verið litið svo á, að væri réttlát. Til þess að losna við III. kafla, vildi ég því vinna til að samþ. þennan, jafnvel þótt um einhverja hækkun yrði að ræða, eins og hv. 2. minni hl. leggur til. — Við V. kafla frv. hefi ég áskilið mér rétt að gera brtt. við 3. umr., eða við 35. gr. Reyndar hefir hv. 2. minni hl. flutt brtt. við þessa gr., og er hún til bóta, en maður hefir þótzt verða var við, að kauptún og kaupstaðir hafi allmikið sótzt eftir því að fá síldarverksmiðjur til sín, jafnvel þótt ekki hafi verið slík gjaldskylduákvæði. Má álíta það hlunnindi fyrir þann stað, sem hlýtur slík mannvirki, því að bæði eru það atvinnubætur, og fleira er, sem af þessu drýpur, bæði hafnargjöld o. fl., sem rennur inn í slíkt kauptún. Má t. d. nefna, að þeir föstu starfsmenn, sem ráðnir eru við þessi fyrirtæki, eiga væntanlega heima á staðnum, og þeir verða færari um að greiða sín gjöld. Auk þess verður að líta svo á, að samkv. 35. gr. séu fleiri, sem greiða það gjald, en þeir, sem eru búsettir á staðnum. Og hefðu þeir sjálfsagt margir hverjir viljað fegnir hlíta því, að þurfa ekki að fara á annan stað til þess að leggja þar upp afla sinn, jafnvel þó að þeir hefðu ekki heima notið skatthlunninda af rekstrinum. Ég get t. d. ímyndað mér, að kauptúnin við Faxaflóa, sem hafa allgóða aðstöðu til síldveiða, hefðu vel viljað hlíta þeim kjörum að fá síldarverksmiðju hjá sér, jafnvel þó að engin hlunnindi fylgdu. Ég vil því áskilja mér rétt til að flytja brtt., sem gengur lengra en brtt. hv. 2. minni hl., við 3. umr. þessa máls. Um V. kafla að öðru leyti get ég getið þess, að ég tel mikið álitamál, hvort yfirleitt er rétt að stofna til þessa jöfnunarsjóðs. Það gæti hugsazt, að kauptúnahreppar og kaupstaðir færu að eins og menn, sem keppast um miða í happdrætti og treysta of mikið á vafasaman vinning og fara því ógætilega í trausti þess, að þeir hljóti eitthvað úr þessum sjóði. Eins og sést í nál. mínu, hefi ég ekki gert brtt. nú, en hefi í hyggju að gera það við 3. umr., við 36. gr., þannig að sjóðurinn heiti jöfnunarsjóður kauptúna, kaupstaða og hreppa, og aðrar breyt., sem af því leiðir. Ég vil ætla, að þó að margir erfiðleikar geti komið fyrir kauptúnshreppana, þá geta og komið mörg óhöpp einnig fyrir sveitahreppana. Þeir geta ekki síður orðið fyrir skakkafalli af misjöfnu árferði heldur en kauptúnin. Og mun það vera kunnugt um einn sveitahrepp, að það hefir orðið að leggja honum nú fyrir skömmu beint til bjargræðis, svo að fólkið gæti lifað. Ef fjárfellir kemur fyrir, í litlum sveitahreppum a. m. k., sem eru illa stæðir áður, þá ætla ég, að svo geti oft á staðið, að þeir hafi þessa engu minni þörf heldur en kauptúnin.
Ég hefi þá lýst afstöðu minni til hinna ýmsu kafla þessa frv., og kem þá að þeim brtt., sem ég flyt við I. kafla frv., að á eftir 1. gr. komi 2 nýjar gr., um það, að fasteignaskattur í sýslum og kaupstöðum landsins, samkv. l. um fasteignaskatt, greiðist í sýslu- og bæjarsjóð þar, sem fasteignin liggur. Þessi till. hefir komið áður fram í frv.formi og verið gerð rækilega grein fyrir henni þar, og þarf ég ekki að fara fleiri orðum um hana að sinni. En ég skal aðeins geta þess, að ég hefi tekið bæjarsjóði með, sumpart vegna þess að ég ætla, að aðstaða bæjarsjóða verði nokkuð önnur hér eftir en hingað til vegna breyt. á framfærslulögunum, en sumpart vegna þess, að annar stjórnarflokkurinn hefir lýst yfir, að hann sé því fylgjandi, að fasteignaskatturinn eða nokkur hluti hans falli til bæjar- eða sýslufélaga. En ég skal játa, að þar sem svo langt er liðið á þingtímann, og að því er ætla má komið að þinglokum, þá kann að vera fast að orði kveðið að ætlast til, að þessi skattur greiðist til sýslu- og bæjarsjóða þegar á næsta ári. Og þar sem afgreiðsla fjárl. mun nú nær lokið, þá kann það að valda óþægindum, ef breytt er um tekjustofna ríkisins í lok þings, og hefir þess vegna komið fram brtt. um það, að í staðinn fyrir árið 1937 komi 1938, og mun ég til samkomulags fylgja þeirri till. — Mér þótti vænt um að heyra það — sem ég raunar vissi áður, — að 1. minni hl. n. er þessari till. fylgjandi. Og það var raunar aðeins af því, að 1. minni hl. hafði þegar skilað áliti áður, að ég flyt þessa brtt. einn.