15.12.1937
Neðri deild: 50. fundur, 52. löggjafarþing.
Sjá dálk 187 í D-deild Alþingistíðinda. (2496)
84. mál, raforka frá Soginu til almenningsþarfa
*Atvmrh. (Haraldur Guðmundsson):
Enginn efi er á því, að það er rétt hjá hv. 10. landsk., að mikill og almennur áhugi mun vera fyrir þessu máli, ekki aðeins í Gullbringu- og Kjósarsýslu og Árnessýslu, heldur einnig víðsvegar á landinu, þar sem einhver skilyrði eru til rafvirkjunar. Í desember s. l. ár var af atvmrn. skipuð 5 manna n. samkvæmt l. um raforkuvirkjun til almenningsþarfa til aðstoðar stjórninni í þessu etni. Þessi n. átti sérstaklega að gera áætlanir og undirbúa till. og frv. viðkomandi rafmagnsveitum. N. skyldi njóta hjálpar vegamálastjórnar og rafmagnseftirlitsins og starfsmanna þessara stofnana. Síðan n. var skipuð hefir hún unnið nokkurnveginn stanzlaust fram á þennan dag, og er þó starfi hennar ekki lokið. Skal ég nú í stuttu máli víkja að þeim framkvæmdum, sem gerðar hafa verið af raforkumálan. í þessu efni. Gerðar hafa verið frumáætlanir um raforkulínur út frá Sogslínunni. Fyrst er það lína til Hafnarfjarðar um Vífilsstaði. Stofnkostnaður hennar er áætlaður 381 þús. kr. Hefir verið mælt til fulls fyrir þessari línu, verður notuð gömul lína frá Elliðaám til Vífilsstaða. Er línan nú í smiðum ásamt innanbæjarkerfi Hafnarfjarðar, og gert ráð fyrir, að þessi orkuveita taki til starfa seinni partinn í vetur eða vor. Samningar um orkuveituna hafa verið gerðir milli ríkisstj. og bæjarstjórnar Rvíkur. — Önnur línan er til Eyrarbakka og Stokkseyrar um Selfoss, áætluð 255 þús. kr., en aukalína að Hveragerði, sem áætlað er, að kosti sérstaklega 99 þús. kr. Þá er lína til Akraness áætluð kr. 367 þús., og eru þar meðtaldir næstu bæir. Loks hefir verið gerð frumáætlun að leiðslu til Keflavíkur um Hafnarfjörð, sem nemur 377 þús. kr. Þessar línur til Hafnarfjarðar, Eyrarbakka og Stokkseyrar, Akraness og Keflavíkur lítur út fyrir, eftir þeim upplýsingum, sem fyrir liggja, að muni láta nærri að bera sig fjárhagslega með því að ganga út frá 300 watta notkun á mann. Þó er gert ráð fyrir nokkrum halla, eða um 1400 kr., á Hveragerðislínu. Þá hefir verið gerð áætlun um línu frá Akranesi til Borgarness, línu til Grindavíkur og Sandgerðis og lausleg áætlun um línu til Vestmannaeyja, því þar þarf ýtarlegri rannsókna en þegar hafa verið gerðar, áður en hægt er að gera frumáætlun um þá veitu. Í öllum þessum áætlunum er tekinn með kostnaður af spennistöðvum og lágspennaveitum innan kaupstaða og kauptúna, og ennfremur kostnaður við að tengja þá bæi við veituna, sem eru í námunda við aðallínur. Þá hefir verið gert heildaryfirlit um það, hver rekstrarafkoma mundi verða á þessum línum, ef þær væru lagðar á næstu 2 til 3 árum, miðað við 300 watta aflnotkun á mann. Á þessu yfirliti er gert ráð fyrir því, að Hafnarfjarðarveitan beri sig strax, eða réttara sagt byrji með rúmlega 29 þús. kr. tekjum umfram gjöld. Á Eyrarbakka- og Stokkseyrarlínunni verði 7900 kr. hreinn rekstrarhagnaður, á Akraneslínunni 11300 kr. hagnaður og á Keflavíkurlínu 8 þús. kr., og hafa þá þessar línur greitt fyrir orku frá Sogsvirkjuninni: Hafnarfjarðarlina 93300 kr., Eyrarbakka- og Stokkseyrarlína 26100 kr., Akraneslína 49 þús. kr. og Keflavíkurlína 44400 kr. Aftur verður halli á Hveragerðislínu 1400 kr. með því hún greiði til orkukaupa 5500 kr. Allar hinar línurnar, að Sandgerðislínu undanskilinni, verða reknar með nokkrum halla samkvæmt áætlun rafmagnseftirlitsins, eða samtals um 13 þús. kr. Hinsvegar ef allar línurnar eru teknar, greiða þær samtals fyrir orku frá Sogsvirkjuninni 354400 kr. og annan rekstrarkostnað með rúmlega 400 þús. kr. Þá hefir í sumar verið lokið fullnaðarmælingum frá Eyrarbakka- og Stokkseyrarlínu og Selfosslínu, svo og fyrir Akraneslínu, þannig, að öllum „tekniskum“ undirbúningi að þeim veitum getur orðið lokið í vetur. Líka er byrjað á endurskoðun á eldri áætlunum um virkjun Andakílsár og viðbótarathuganir á virkjunarmöguleikum árinnar, til þess að gera megi ótvíræðan samanburð á slíkri virkjun handa Borgarfirði annarsvegar og línu þangað frá Sogsvirkjuninni hinsvegar. Þá verða einnig samskonar athuganir gerðar á Tungufossi í EystriRangá, til samanburðar við línu frá Sogi austur um sýslurnar og til Vestmannaeyja, strax og tími vinnst til. Þá hefir verið safnað skýrslum frá ýmsum kaupstöðum og kauptúnum úti um land um eldsneytis- og ljósmetisnotkun bæði áður og eftir að rafveita hefir tekið þar til starfa. Hefir verið unnið úr þessum skýrslum og á þeim grundvelli áætlaður gjaldeyrissparnaður við kola- og olíukaup á nokkrum þeim stöðum, er væntanlega fá rafmagn á næstu árum, og einnig gerð lausleg áætlun um gjaldeyrisútgjöld við kaup á nauðsynlegum tækjum til hagnýtingar raforku á heimilum. Til þess að gera sér nokkra hugmynd um, hvernig þessar raforkuveitur muni bera sig, hafa verið tekin sem dæmi Hafnarfjarðarveita, Eyrarbakka- og Stokkseyrarveita og Akranesveita, gizkað á, hve ört muni aukast raforkunotkun á þessum stöðum, og síðan með tilliti til gjaldeyrissparnaðar vegna kola- og olíukaupa annarsvegar en aukins gjaldeyris vegna stofnkostnaðar og kaupa á tækjum hinsvegar gerð lausleg áætlun um gjaldeyrísjöfnuð þessara þriggja veitna, og er þá útkoman þessi:
Fyrsta árið verða útgjöld í erlendum gjaldeyri kr. 119125, en sparnaður þar á móti kr. 31000; næsta árið útgjöldin kr. 105800, en sparnaður 50087 kr. Smátt og smátt réttir þetta sig af á þann hátt, að sparaður gjaldeyrir hækkar, en útlagður gjaldeyrir stendur í stað, þannig að á fimmta ári stendur þetta nálega heima. Úr því fer sparnaðurinn að verða meiri en útgjöldin, og vex munurinn stöðugt með hverju ári, þannig að á áttunda ári er sparaður gjaldeyrir orðinn 36 þús. kr. hærri en sá gjaldeyrir, sem láta þarf vegna vaxta og afborgana af stofnláni og vegna kaupa á heimilisáhöldum. Af þessu má draga þá ályktun, að líkur séu til, að sparast muni mjög mikill erlendur gjaldeyrir vegna þessara rafveitna þegar fram í sækir. Þess skal getið, að þessi gjaldeyrissparnaður er eingöngu miðaður við notkun rafmagns til heimilisþarfa, en auk þess mundi koma til mála aukinn sparnaður vegna notkunar rafmagns til iðnaðar, sem annars mundi nota kol og olíu sem orkugjafa. Þetta er nú að segja um rafmagnsveitur út frá Sogsvirkjuninni.
Annarsvegar hefir rafmagnseftirlitið eftir beiðni Akureyrarkaupstaðar gert rannsókn og áætlanir um virkjun Laxár handa Akureyrarkaupstað og jafnframt bráðabirgðaáætlun um veitur út frá Laxárvirkjuninni til Húsavíkur, til Mývatnssveitar, Dalvíkur, Ólafsfjarðar og Siglufjarðar. Þó er enn eftir að rannsaka nánar, hvernig orkuvinnslu og orkuveitum þessa landshluta í heild verði bezt fyrir komið.
Þá hefir raforkumálan. safnað upplýsingum erlendis, einkum á Norðurlöndum, Danmörk, Noregi og Svíþjóð, um löggjöf um raforkumál og skipulag á raforkuveitum og látið vinna úr þeim yfirlit um þessi efni, og að lokum að mestu leyti lukið við að semja frv. og reglur um raforkuveiturnar út frá Soginu. Þó er frv. þetta ekki fullsamið. Er um tvær. leiðir að velja og ekki fullráðið, hvor leiðin farin verður. Gerir n. ekki ráð fyrir að hafa lokið þessu frv. fyrir lok þessa þings, en fullvíst er, að það verður búið fyrir næsta þing, og jafnvel fyrir áramót. Ef til vill verður áður en hv. þingmenn fara heim af þessu þingi hægt að gefa út skýrslu um málið, svo þeir eigi hægra með að gera sér grein fyrir því á milli þinga.
Ég get sagt, að hægt sé að hugsa sér tvær leiðir í fyrirkomulaginu, og kannske fleiri. Önnur er sú, að ríkissjóður leggi rafveiturnar og selji svo kaupstöðum og kauptúnum frá háspennustöðvum til lágspennustöðva í kaupstöðunum; hin leiðin er sú, að kaupstaðirnir eða kauptúnin leggi rafveiturnar og seldu rafmagnið til einstaklinganna. Loks gæti komið til mála, að Reykjavíkurbær og ríkissjóður legðu rafveiturnar og seldu svo orkuna til kaupstaða og kauptúnin legðu rafveiturnar og seldu rafmagnið er ekki tímabært að slá neinu föstu enn, en ég vona, að sú skýrsla, sem ég nú hefi gefið í stuttu máli um þessa rannsókn, nægi að svo komnu hv. fyrirspyrjanda og þeim öðrum hv. þm., sem áhuga hafa á þessu máli.