15.12.1937
Efri deild: 50. fundur, 52. löggjafarþing.
Sjá dálk 410 í B-deild Alþingistíðinda. (497)
107. mál, fiskimálanefnd o. fl.
*Frsm. meiri hl. (Sigurjón Á. Ólafsson) :
Við 2. umr. þessa máls gerði ég það með vilja að fara mjög lauslega út í þetta mál. Nú hefir hv. þm. Vestm. andmælt þessu frv. og gert við það breyt., og er það m. a. út af nokkrum ummælum, sem féllu hjá honum áðan, að ég sem einn nm. tel mér skylt að taka til máls.
Hv. þm. Vestm. byrjaði á því að tala um fiskimálanefnd sem algerlega óþarfa stofnun og færði henni margt til foráttu. Ég vil nú leyfa mér að benda á, að nefndin er, eins og öllum er kunnugt, ákveðin með lögum, og Alþ. hefir yfirleitt ekki talið rétt að leggja hana niður. Skal ég, með leyfi hæstv. forseta, leyfa mér að lesa upp 2. gr. laganna, þar sem verkefni fiskimálanefndar er þannig skilgreint: „Fiskimálanefnd hefir með höndum úthlutun verkunarleyfa, ef þau verða fyrirskipuð. Hún skal og gera ráðstafanir til þess, að gerðar séu tilraunir með nýjar veiðiaðferðir og útflutning á fiski með öðrum verkunaraðferðum en nú eru mest tíðkaðar. Hún skal og hafa forgöngu um markaðsleit og tilraunir til að selja fisk á nýja markaði og annað það, sem lýtur að viðgangi sjávarútvegsins. Getur ríkisstj. veitt nefndinni fé úr markaðs- og verðjöfnunarsjóði í þessu skyni með samþykki sjóðstjórnarinnar“. — Það er þannig skýrt og ákveðið fyrst og fremst verkefni fiskimálanefndar að hafa með höndum tilraunastarfsemi, og verður þess vegna að hafa hliðsjón af því, þegar verið er að tala um, hvað nefndin hafi verið dýr.
Hv. þm. Vestm. vildi meina, að n. hefði verið dýr og lítið lægi eftir hana. Að hans dómi voru það aðeins tvö atriði, sem hún hefði nokkuð unnið að, sem sé að styrkja hraðfrystihús og stuðla að harðfiskverkun. En hún hefir gert miklu meira, eins og þegar er kunnugt, og er rétt, að þess sé getið hér, þegar um þetta mál er rætt.
Ég skal þá fyrst víkja að því, hvað fiskimálanefndin hefir verið dýr í sínu starfi, en það má sjá á þeim reikningum, sem fylgja skýrslu n. um störf hennar 1935–1936. Beinn rekstrarkostnaður n. 1935 er sem næst 3 þús. kr. En annar kostnaður, sem færður er undir gjöld það ár, stafar af ýmsum tilraunum, sem n. hafði með höndum, og m. a. af fisksendingunni til Póllands, er oft hefir verið minnzt á hér á Alþ. og vitað er, að nokkurt tap varð á. En ég hélt, að hv. þm. hefði nú sízt átt að fara út í þá sálma, því að hann er í raun og veru ekki alveg hvítþeginn af því máli. Það er kunnugra en frá þurfi að segja, að hann átti mikinn þátt í því, þegar sú sala var gerð, og að n. fór beint eftir hans till. í því efni. — Við skulum svo athuga árið 1936. Þá hefir rekstrarreikningurinn að vísu hækkað, en hann er þó ekki meiri en rúmar 63 þús. kr. Annar kostnaður, sem þar kemur fram á rekstrarreikningi, er beinlínis í sambandi við þær tilraunir, sem n. hefir gert, svo sem kostnaður við rækjur, styrkir, kostnaður við ýms sýnishorn, styrkur til netakaupa, kostnaður við niðursuðutilraunir, tap á Steady-farminum til Ameríku, og styrkur til fiskirannsókna. Þetta er allt í samræmi við það, sem n. hefir verið ætlað að gera, og þess vegna er ekki rétt að dæma hana fyrir það, þó að nokkurt fé hafi farið í þessar tilraunir.
Það er þegar orðinn nokkur árangur af ýmsum tilraunum fiskimálanefndar, svo sem við rækjuverksmiðju og niðursuðu, sem virðist ætla að gefa glæsilegan árangur. Sama er að segja um harðfiskinn. Það hefir þegar sýnt sig, að það má að vissu marki gera töluvert í því efni að auka harðfiskframleiðsluna og gera hann að útflutningsvöru. Í þessu sambandi vil ég minnast á það, sem hv. þm. Vestm. sagði, að nefndin hefði gengið framhjá útgerðarmönnum, þegar um úthlutun hjallanna hefði verið að ræða. Þetta held ég, að sé rangt, því að mér er kunnugt um það, að þau stórútgerðarfélög, sem áttu kost á hjöllum, vildu alls ekki nýta þá. Og mér er manna kunnugast um það, að þeir sýndu mesta tómlæti í því að gera skip sín út til ufsaveiða, og þar af leiðandi höfðu þeir litið með hjallana að gera. Þeir hjallar, sem voru þegar látnir af hendi til þessara togarafélaga og fluttir voru vestur á Önundarfjörð og Hesteyri, hafa verið fluttir hingað til Reykjavíkur aftur, af því að efni þeirra var ekki notað sem vera átti. — Þetta er lítið dæmi um það, að útgerðarmenn hafa yfirleitt alltaf skellt skolleyrunum við því að taka upp nýbreytni í fiskveiðum og verkun aflans. Þeir hafa ekki talið, að hér væri um þá nýbreytni að ræða, sem vert væri að gefa gaum, en það hafa aðrir tekið þetta mál upp og sýnt, að þetta er atvinnuvegur, sem sjálfsagt er að veita fullkomna athygli.
Þá vil ég út af því, að oft hefir verið talað um hinn mikla rekstrarkostnað fiskimálanefndar, minnast á Sölusamband ísl. fiskframleiðenda til samanburðar. Það vill nú svo til að ég hefi skýrslu yfir störf þess frá 1. maí 1933 til 31. apríl 1934, og er þar að finna rekstrarkostnaðinn. Ég skal aðeins tala um þær upphæðir í þeim reikningi, sem eru hlíðstæðar við þann kostnað fiskimálanefndar, og það eru laun starfsmanna og endurskoðenda. Þetta ár er stjórnarkostnaðurinn 88 þús. kr. tæpar og laun starfmanna og endurskoðanda rúmar 83 þús. kr. Þetta er þreföld sú upphæð, sem er kostnaður við fiskimálanefnd. Ef við svo tökum næsta ár á eftir, 1934 –1935, þá eru laun starfsmanna, framkvæmdarstjóra og annara um194 þús. kr. yfir árið. Þetta er svona ríflega 2/3 hlutum meira en kostnaðurinn við fiskimálanefnd. Síðasti reikningurinn, sem ég hefi í höndum, er fyrir árið 1935–1936. Þar eru laun framkvæmdarstjóra og starfsmanna 169333 kr. Ég bendi á þessar tölur einungis til samanburðar, þegar verið er að vitna í þann mikla kostnað, sem fiskimálanefnd hefir í för með sér. Það má engu siður vitna í hinn geysimikla kostnað, sem Sölusambandið hefir í för með sér. Nú er það vitanlegt, að með hverju árinu, sem líður, hefir verkefni þess farið minnkandi, þar sem Sölusambandið hefir aðallega fengizt við sölu saltfiskjar, sem nú er óðum að hverfa, og prósentvís hlýtur því þessi mikli kostnaður hjá Sölusambandinu að verða alltaf æ hærri og hærri. Og ég fyrir mitt leyti álit, að sá kostnaður mætti engu síður minnka heldur en sumir aðrir, sem hér á Alþ. hafa verið gagnrýndir.
Aðalatriðið í því, sem hér er til umr., er það, hvort fella eigi niður 3. lið frv., eins og það nú liggur fyrir. Hv. þm. Vestm. vildi meina, að það væri umhyggja hans fyrir smáútveginum, sem gerði það að verkum, að hann væri á móti þeim tillögum, sem í þeim lið fæluzt, þ. e. að styrkja kaup tveggja nýtízku togara. Ég hygg nú, að hv. þm. sé í raun og veru — enda kom það fram í öðru orðinu — með þeirri stefnu að endurnýja togaraflotann. En ég veit ekki, hvernig hann hyggst að fara að því, ef hið opinbera á ekki á einhvern hátt að koma skrið á það mál, því að einkarekstur togaraútgerðarmanna hér mun tæplega þess megnugur að endurnýja flotann eins og þörf væri. Það hefir verið krafa jafnaðarmanna, að ríkið og bæjarfélögin gripu hér inn í og reyndu að vinna að því marki, að togaraflotinn yrði aukinn og endurbættur. Ég er einn af þeim mönnum, sem hafa óbilandi trú á því, að það sé þessi tegund skipa, sem okkur henti bezt til fiskveiða, þrátt fyrir allt. Og þar að auki verðum við að hafa hugfast, að þar sem á okkar fiskimiðum stunda veiðar togarar svo hundruðum skiptir frá öðrum þjóðum, þá verður erfitt fyrir okkur að halda uppi samkeppninni við þær, ef við ekki rekum okkar veiðar á svipaðan hátt og hinar erlendu þjóðir. Ég er ekki í minnsta vafa um það, að ef hnigið yrði að því ráði að hafa mótorskip við fiskveiðarnar, þá yrðum við aftur úr í þeirri miklu samkeppni. Englendingar hafa nú endurbyggt sinn flota að nokkru, Þjóðverjar gera slíkt hið sama. Um Frakka, Holllendinga og Belga er mér ekki kunnugt, hvað mikið þeir hafa endurbyggt, en hitt er vitanlegt, að þeir leggja mikið kapp á, að þeirra floti geti farið um úthöfin, bæði til Íslands og annara staða norðarlega á hnettinum. Það má og benda á eina þjóð enn, sem er mjög að velta því fyrir sér, hvort hún eigi ekki að fara inn á þessa sömu braut og það eru Norðmenn. Þar eru mjög háværar raddir um það að auka togaraflotann og síðustu fregnir herma, að jafnvel sé í ráði að styrkja félög og einstaklinga til þess að gera tilraunir í þeim efnum, svo að full reynsla fáist þar af. Og þegar svona er komið hjá okkar nágrannaþjóðum, og jafnvel þeim, sem hafa verið okkar markaðsþjóðir, þá megum við ekki láta undir höfuð leggjast að hafa okkar tæki til fiskveiðanna nokkurn veginn sambærileg við þessar þjóðir, og ég er þeirrar skoðunar, að Þetta mál — aukning togaraflotans — sé eitt af því, sem við nú verðum að leggja aðaláherzlu á. En þá er spurningin sú, á hvern hátt það skuli gert. Hv. þm. Vestm. vildi meina að það ætti að gera með lögum, sem við nú höfum til, um fiskveiðasjóð Íslands. Það er vitanlegt um þann sjóð, að hann var og er hugsaður fyrst og fremst fyrir smáútveginn í landinu og það er barnaskapur einn að ætla, að hann geti — jafnvel með þeirri aukningu, sem sjóðnum nú er ætluð, — annað því að styðja togaraútgerðina svo að nokkru nemi. — En þá skulum við nú snúa okkur að því, sem frv. ætlast til, að gert sé í þessum efnum, og það er að styðja að kaupum tveggja nýtísku togara, sem hv. þm. Vestm. er á móti. Nú hefi ég talað við marga sjómenn, og ég veit, að það er þeirra beitasta ósk að komast á hina fullkomnustu togara þar sem þeir geti haft möguleika til þess að sýna sína miklu yfirburði yfir aðra erlenda fiskimenn, sem hér stunda veiðar kringum landið. Þetta er skiljanlegt, því að það er vitanlegt, að okkar gamli floti er orðinn úreltur. Að vísu eru til togarar, sem teljast verða sæmilega góðir, en meiri hluti þeirra er kominn á fallandi fót, að ógleymdu því, að þeir hafa ekki ganghraða og eyða því meiru af kolum heldur en yfirleitt hin nýrri skip gera. Þar að auki hlýtur stærð hinna nýju skipa að geta haft það í för með sér, að auðveldara sé að koma við betri hagnýtingu aflans heldur en áður hefir verið. Það er nú vitað, að miklir peningar hafa legið í þeim hluta aflans, sem ekki hefir verið hægt að nýta um borð og kasta hefir orðið í sjóinn. Það má nú kannske segja, að hægt væri að koma þessari vinnslu við í sumum okkar togara, en ég hygg, að það yrði ákaflega erfitt, og það yrði alltof kostnaðarsamt að setja þessi nýju tæku um borð í gömlu skipin, sem ekki eru byggð með það fyrir augum, að ógleymdu því, að þau hafa ekki nægilegt pláss til þess. Ég er ekki í vafa um, að ef það tækist að sýna, að þessi skip, sem búin væru nýjustu tækjum, hefðu verulega yfirburði gagnvart hinum eldri skipum, þá myndi það ýta undir framkvæmdir í þessu efni, ekki aðeins einstaklinga, heldur og ríkis- og bæjarfélaga. Hv. þm. er ef ti1 vill á móti svona nýjungum af eðlishneigð. En við, sem berjumst fyrir þessu máli, erum svo bjartsýnir, að við trúum því, að þetta sé rétta leiðin.
Ég get líka bent á, að þeim, sem á skipunum vinna, er ekki sama, hvort þeir einna á stórum og fullkomnum skipum, sem hægt er að reka allt árið, eða ekki. Flest þau skip, sem héðan ganga til fiskveiða, eru aðeins rekin nokkurn hluta úr árinu, 2–3 mánuði á vetrarvertíðinni, nokkurn tíma á síld að sumarlagi, og þar með búið. Þau fáu línugufuskip, sem eru hér á landi, stunda síldveiðar aðeins 2–3 mánuði á ári, og hvað er slíkt fyrir sjómenn að byggja atvinnu á? Því er það eindregin ósk sjómanna, að það opinbera veiti þessu máli fullan skilning.
Einu sinni var svo talið, að hér væru til 43 eða 44 togarar. Nú eru þeir að nafninu til 37, og það er varla nema nokkur ár þangað til sumir Þeirra hverfa úr sögunni fyrir elli sakir, ef þeir sökkva þá ekki í djúp hafsins af sömu eða öðrum orsökum.
Hv. þm. talaði um örðugleika útvegsins. Mín skoðun á þeim skýrslum, er liggja fyrir frá útgerðarmönnum og þeir byggja á áætlun sína um útgerðarkostnaðinn 1938, er sú, að hana beri að taka með mestu varasemi. Menn geta sjálfir dæmt um, hvort ísfiskitúr þurfi að kosta £1535. Ég hefi ekki við hendina tölur um þennan kostnað undanfarin ár, en hann mun hafa verið eitthvað um 11–1200 f. Ég tel því þennan áætlunarlið mjög óábyggilegan og svona er um ýmsa aðra liði í áætluninni. Þar er t. d. gert ráð fyrir 50 daga úthaldi á vetrarvertið og er það miðað við undanfarna vertið, sem er sú rýrasta, er lengi hefir átt sér stað. Annars hefir vertiðin venjulega staðið í 80–90 daga. Ennfremur er í áætluninni byggt á verðlagi síðasta árs, sem var alveg óvenjulega lágt. Ýmsir glöggir menn telja nú hinsvegar, að fiskverð 1938 muni verða mun betra en 1937, og sé þetta því óþarfa svartsýni hjá útgerðarmönnum.
Það þarf ekki að láta sig dreyma um að fá endana saman að því er útgerðina snertir með því að gera ráð fyrir öllu eins og það var á síðustu vertíð. Ég horfi með meiri bjartsýni fram á næsta ár, ef vilji er hjá útgerðarmönnum til að halda áfram með rekstur sinn. En ég sé ekki, hvernig Alþ. getur komið til móts við útgerðarmenn um þær kröfur, sem þeir gera nú til ríkisstj. Nú þegar hefir verið sýnd talsverð viðleitni í þá átt að létta gjöldum af útgerðinni. En kröfurnar til ríkisins mega ekki fara fram úr öllu hófi.
Ég hefi farið nokkuð út fyrir það mál, sem hér skyldi rætt, sem sé verksvið fiskimálan. Ég hefi gert grein fyrir því, hversu óréttmætt sé að fella niður þennan lið, sem hv. þm. vill láta niður falla. Ég er viss um, að ef hægt er að kaupa slík skip, eins og hér er gert ráð fyrir, þá er það hin rétta leið.
Fleira minntist hv. ]nn. á, eins og t. d. karfaveiðarnar. En það var nú einmitt fiskimálan., sem beitti sér fyrir þeim. Hv. þm. taldi aðra hafa byrjað á þessum tilraunum á undan henni, og er því rétt, að nokkrar tilraunir voru gerðar í þessu efni af Kristjáni Torfasyni á Flateyri, en þó í öðrum tilgangi. En nú er þessi útgerð rekin á Patreksfirði. Þar hefir verið reist verksmiðja og þaðan ganga tvö skip til þessara veiða. Hefir orðið góður árangur af þessu. En það var fiskimálan., sem hafði forgöngu um þetta, því að meðal útgerðarmanna var í fyrstu mikil tregða gagnvart þessum veiðum.
Fleira má telja, sem n. hefir gert í tilraunaskyni. En allar tilraunir hljóta í upphafi að hafa nokkurn kostnað í för með sér. Og þó að illa hafi til tekizt um sumar ísfisksendingarnar t. d., er það ekki að undra. Má á það minna í þessu sambandi, að Kveldúlfur byrjaði fyrir nokkrum árum að senda freðinn fisk til Spánar. Ég hefi engan heyrt ámæla Kveldúlfi fyrir þá tilraun, og fóru þó þar margir tugir þúsunda í súginn.
Ég minntist áðan á Póllandsfiskinn fræga, sem hv. þm. var nokkuð við riðinn. Fáir held ég, að áfellist hann fyrir það mál. En þá er líka óþarfi að vera að áfellast fiskimálan. fyrir tilraunir, sem hafa ef til vill ekki gengið að óskum að öllu leyti.
Ég sparaði við síðustu umr. að tala um mál þetta. Það gerði hv. þm. líka, og er ég honum þakklátur fyrir. Það er ekki nema eðlilegt, í máli eins og þessu, að menn láti það koma fram, sem inni fyrir býr. En ég er sannfærður um, að hv. þm. er ekki eins andvígur fiskimálan. og hann lætur. En hann mun vera sendur fram af öðrum, sem hafa meiri andúð á henni, og er hann þar líklega að vinna þegnskylduvinnu sem góður flokksmaður.