03.05.1938
Sameinað þing: 24. fundur, 53. löggjafarþing.
Sjá dálk 253 í B-deild Alþingistíðinda. (115)
1. mál, fjárlög 1939
Thor Thors:
Herra forseti, góðir áheyrendur! Ég hefi aðeins örstuttan tíma, en þarf að svara ýmsu í ræðum hv. andstæðinga, einkum frá því í gærkvöld.
Í sporum hv. þm. Seyðf., HG, mundi ég ekki minnast á orð eins og að kyssa á vöndinn. Annars mátti segja, að kjörorð ræðu hans væri: „Miklir menn erum við, Hrólfur minn“. Hann taldi í þessari ræðu sinni, að ríkisstjórnin hefði hvorki meira né minna en bjargað sjávarútveginum, og sér hann bjargráðið einna helzt í starfi ýmsra n., sem nú á að fara að skipa. Það er ekki furða, þótt hæstv. forsrh. gæti ekki notazt við þennan úrræðagóða ráðh.
Ég ætla annars að snúa máli mínu til sósíalista.
Háttv. 7. landsk., EmJ, var í gærkvöldi aðalræðumaður úr hópi sjömenninga hv. þm. Seyðf., HG. Ræða hans bar vott um samskonar vingulshátt og vandræði og gripið hefir alla hersing HG, eftir að HV var rekinn úr matardeild Alþfl. Hv. þm. virðist farin að förlast vígfimin, og ljósið á vita hans var óvenju dauft. Þessi hv. þm. sagði, að það hafi ekki verið unnt fyrir þá félaga að hafa ráðh. úr þeirra hópi í stj. Framsfl. vegna hliðarstökks þess flokks í gerðardómsmálinu. Gott og vel. Það vita allir, sem eiga sæti hér á hv. Alþ., að hæstv. forsrh.. HermJ, beinlínis flæmdi hv. þm. Seyðf., HG, stig af stigi beina leið út úr ríkisstj., og það skilja vist allir þm., að hæstv. forsrh. var orðinn dauðleiður á hv. þm. Seyðf., mannalátum hans annarsvegar, en úrræðaleysi hans hinsvegar. Þeir Haraldur & Co. voru búnir að svíkja sitt aðalstefnumál, samningsrétt verkalýðsins sjálfs í kaupdeilum og höfðu sjálfir borið fram frv. um lögfestingu kaupsins. Þeir þurftu þess vegna ekki að skilja við Framsfl. vegna mismunandi stefnumiða. En úr því að þeir neyddust til að draga ráðh. sinn úr ríkisstj., — hvernig í ósköpunum gátu þeir þá skriðið aftur að værðarvoðum Framsfl., beðizt ásjár og skjóls? Það gera engir nema langþreyttir, örvinglaðir og uppgefnir vegfarendur úr hríðum og óveðrum pólitískra vegleysa. Bugaðir menn báðust gistingar. Ef það var ástæða fyrir þessa sjömenninga, sem kalla sig Alþfl., að draga ráðh. sinn úr ríkisstj., þá leiðir sú ástæða rökrétt og óhjákvæmilega til þess, að þeir hlutu að slíta stjórnarsamvinnu með öllu og neita allri ábyrgð á ríkisstj. Það liggur í augum uppi, að Alþfl. ber jafnt ábyrgð á ríkisstj., hvort sem hann hefir mann í henni eða ekki. Munurinn er aðeins sá, að með því að hafa mann í stj. hefir flokkurinn aukin völd og aðstöðu til að fylgjast með stj. framkvæmdum, en án ráðh. veikari aðstöðu, en sömu óþægindi. Þegar hv. 7. landsk. þm., EmJ, segir, að Alþfl. hafi ekki talið sér kleift að setja mann í ríkisstj., þá beitir hann visvítandi blekkingum. Allir hv. þm. vita, að Alþfl. sótti með mestu áfergju að koma ráðh. í ríkisstj., ekki aðeins einum, heldur tveimur ráðh., en Framsfl. harðneitaði. Samt sem áður gengu þeir HG og félagar í skála Framsfl., ekki sem hirðmenn, heldur sem húskarlar. Það er athyglisverð bersögli, þegar EmJ segist viðurkenna, að Alþfl. hafi teygt sig of langt til samvinnu við Framsfl. — En þetta gerði Alþfl., bætti EmJ við, af því að Alþfl. er ábyrgur flokkur og þarf að ná sem mestu úr öllum atvikum. Þarna kom líklega alveg óvart hin hreinskilnislega játning sósíalistanna. Þeir þurfa, Haraldur & Co., að ná sem mestu úr öllum atvikum, og þess vegna styðja þeir jafnvel forsrh., sem hafði flæmt þá á brott. En handa hverjum vilja þeir ná sem mestu, þessir makalausu foringjar? Hverja hugsuðu þeir mest um undanfarið kjörtímabil? Það þarf ekki annað en að lita á feril þessara manna til að svara þeirri spurningu, það þarf ekki nema skyggnast eitt augnablik inn til þeirra, inn í það fyrirtæki, sem HV, sem er gerkunnugur þessu öllu, kallar nú „beinaverksmiðjuna Skjaldborg“. Þá þekkir maður andlitin. Handa sjálfum sér þurfa þeir enn að ná sem mestu. Þess vegna fórna þeir Haraldur og félagar hans fornum hugsjónum, samþ. vinnulöggjöf, sem þeir undanfarið hafa kallað þrælakúgunarlög, og nudda sér í rólegheitum og spekt utan í ríkisstj. Framsfl. Hv. 7. landsk., EmJ, sagði þó, að samvinnan ylti á starfi þeirra mþn., sem nú starfa í bankamálum, útvegsmálum og skattamálum. En því skyldu þær nefndir slíta samvinnunni? Þeir sjömenningar hafa engin áhugamál önnur en þau, sem Framsfl. skammtar þeim. Og ef þeir skyldu nú verða óþægir í taumi, þá má líklegt telja, að málefni nái samt fram að ganga á þingi, og sósíalistar halda áfram að hanga aftan í. Það eina, sem getur slitið þá úr taumi, er þing Alþýðusambandsins, — sú rödd, sem EmJ sagði í gær, að ég vildi að engu hafa. Maður líttu þér nær. Ég hafði sagt, að þessari samkomu bæru ekki yfirráð yfir Alþingi Íslendinga, og að Alþ. mætti ekki tefja vegna hennar. Þetta fannst EmJ hreinasta goðgá og vottur einræðishneigðar, er ég vildi hafa að engu ályktanir þessa klíkufundar, er hann kallaði vilja alþýðunnar í landinu. Vilji alþýðunnar í landinu kemur fram við hverjar alþingiskosningar, og eftir þeim vilja ber alþm. að fara. Það hafa þeir HG og félagar hans ekki gert. En ef EmJ álítur þing Alþýðusambandsins svo helga samkomu og óvefengjanlega véfrétt um vilja alþýðunnar í landinu, hvernig stendur þá á því, að hann og félagar hans þverskallast af öllum lífs- og sálarkröftum við því að kalla þetta þing nú saman, þrátt fyrir margendurteknar áskoranir fjölda verkalýðsfélaga á hinum alvarlegustu og vandasömustu tímum í sögu þessa félagsskapar? Því má þessi rödd alþýðunnar ekki tala nú? Ég spyr. Og ég skal svara. HG og félagar hans þora ekki að kalla saman alþýðusambandsþing, af því að þeir vita, að rödd þess mun fordæma þá og þeirra valdabrask. En meðan þessu fer fram, ættu þeir sjömenningar sem minnst að tala um þing Alþýðusambandsins. En það hefir komið fram við þessar umr. enn á ný, hversu veik aðstaða hæstv. núv. ríkisstj. er. Hún styðst frá einu máli til annars, einni stjórnarframkvæmd til annarar við þessa fylgislitlu og óttaslegnu sjömenninga. Sjá allir, hversu ófær og veik aðstaða hennar muni vera í öllum stærstu ágreiningsmálum og mestu vandamálum, þegar mest á ríður.
Ræða mín í gær virtist hafa farið óstjórnlega í hinar órólegu taugar EmJ. Hann sagði, að hún hefði verið í afturhaldsátt, aðallega, að mér skildist, af því að ég hafði minnzt á hugsanlega fækkun þm. Ég skil vel, að sósíalistum hrjósi hugur við að missa þingsæti, en með eða án fækkun þm. mega þeir ekki sköpum renna. EmJ, fannst ég hneigjast til einræðis og sagði, að ég hefði viljað banna kommúnista. Þetta er hrein blekking. Ég talaði um samstarf allra ábyrgra stjórnmálaflokka til að kveða niður á þingræðislegan og lýðræðislegan hátt hinn rússneska ófögnuð, gera kommúnista valdalausa, forsmáða, aumknnarverða lýðskrumara, eins og þeir eru á Norðurlöndum og í Englandi. Ég veit, að EmJ vill í hjarta sínu ekkert heldur, en hann þorir ekki að taka upp baráttuna, af því að hann er háður fylgi þessara manna og skortir manndóm til að segja þeim til syndanna.
EmJ benti á blessun stjórnarfarsins undanfarin ár. Enginn hefir fundið til þeirrar blessunar, nema stjórnarherrarnir sjálfir og þeirra nánasta fylgilið. Ég má svo ekki vera að því að eyða fleiri orðum í hann.
— Ég vil þá snúa mér að hæstv. forsrh. Hann var eins og fyrri daginn ánægður með sjálfan sig. Það var allt í stakasta lagi með þinghaldið. Þing hafa áður verið löng, sagði hæstv. forsrh. Og ég vil segja: Langt þinghald er engin synd, ef þingið aðelns hefir afrekað eitthvað nýtilegt og farsælt fyrir þjóðina. Þingin 1924–1927 voru að meðaltali 95 daga. Á því tímabili var þjóðinni bjargað úr fjárhagslegum voða fram til sæmilegrar afkomu. Þá þurfti sjávarútvegurinn engan stuðning ríkisvaldsins, en skip voru byggð til landhelgisgæzlu, og hún mjög aukin, hagsmunum landbúnaðarins var borgið m. a. með stofnun ræktunarsjóðs og byggingu kæliskips. Þá var vinna í landinu handa þeim, sem vildu vinna, og þjóðin undi hag sínum undir öruggri forystu. En í tíð núv. stj. hafa þingin staðið að meðaltali í 108 daga og afrekað það, sem þjóðin nú finnur í öllu sínu daglega lifi. En svipur þingsins hefir og gerbreytzt. Hin fyrri virðing fyrir Alþ. er horfin, og þjóðin litur ekki lengur vonaraugum til Alþ., heldur óttast afglöp þess.
Hæstv. forsrh. sagði, að aldrei hefði meiru verið varið til sjávarútvegsins en einmitt nú. Það er vitað, að sjávarútvegurinn hefir á undanförnum áratugum ekki sótt fé í ríkissjóðinn, heldur hafa dropið gullhringar Draupnis í sjóði þjóðarinnar frá þessum atvinnuvegi. En nú, þegar hann er að þrotum kominn og þarfnast stuðnings, þá bjóða stj.flokkarnir þá stoð að skattleggja hann til nefndarstarfa, nefndar, sem fram til þessa hefir í augum útvegsmanna aðeins verið þeim nýr og dýr ómagi. Hæstv. forsrh. talaði af talsverðum skilningi og með fyllstu rökum um þann voða, sem þjóðinni er búinn af ofríki og kúgun einstakra stétta. Hann líkti ofríki stéttanna við yfirgang ættanna á Sturlungaöld. Þetta er rétt samlíking. En hverjir eru það, sem magna ófrið og yfirgang stéttanna? Eru það ekki einmitt stuðningsmenn og bandamenn hæstv. forsrh., sósialistar? Ráðh. minntist á eina kaupdeilu, hina ósanngjörnu stöðvun stýrimanna á skipaflotanum. Þeirri deilu stjórnar Alþýðusambandið og sjömenningarnir, sem ráðh. styðst við á þessu þingi. Það er satt, þjóðfélagið er margklofið í óteljandi stéttaklíkur, sem hver um sig reynir að slíta sig úr eðlilegu sambandi við þjóðfélagsheildina og kúga hana. En höfðingi þessa þjóðfélags heitir HermJ. Hann verndar og eflir þá menn, sem fyrir þessum skemmdarverkum standa. Vilji hæstv. forsrh. bjarga þjóðinni út úr þessum ógöngum, þá þarf hann að taka á sig rögg, og það sem fyrst, áður en það verður um seinan. Annars verður hann aðeins litli hermaðurinn í illum álögum. En varast skyldi hann það að ala þennan hættulega snák við brjóst sér.
Þá kem ég að hæstv. fjmrh. Hann var alveg óvenju órökvís í vörn sinni í gær. Það er samt líklega of snemmt að fagna yfir iðrun hans, því að sennilega verður annar tónninn í honum í kvöld. Ráðh. vildi aðeins viðurkenna, að skuldir ríkisjóðs hefðu aukizt um 4 millj. í stjórnartið hans. En hann vildi miða við árslok 1934, en auðvitað ber að miða við árslok 1933, því að núv. fjmrh. réð fjármálunum nær hálft það ár og hóf þegar í öndverðu eyðslustefnu sína. Það stendur því ómótmælt, að ríkisskuldirnar hafa aukizt um 6 millj. kr. En þar við bætist, að ríkisstofnanir hafa aukið skuldir sínar um 412 millj. kr. Ríki og ríkisstofnanir hafa því aukið skuldir sínar í tíð núverandi fjmrh. um 101/2 millj. kr., en þetta hafði hæstv. ráðh. lofað að lækka á valdaferli sínum.
Þá brást ráðh. hinn reiðasti við og missti jafnvel alveg stjórn á tungu sinni og skapsmunum, er raktar voru skuldir þjóðarinnar í heild við útlönd. Ég vil nú biðja hæstv. ráðh. að fletta upp í nái. skipulagsnefndar atvinnumála á bls. 36. Þar er skýrsla, sem sýnir, að þessar skuldir voru í árslok 1933 74 millj. 674 þús. kr. Þá vil ég biðja hæstv. ráðh. að fletta upp á bls. 56 í sama nál. Þar segir, með leyfi hæstv. forseta: „Í árslok 1935 hafa skuldirnar við útlönd því verið rétt við 100 millj. króna — og Sogsvirkjunarlánið þó enn að litlu leyti talið“. Þetta segir nú Rauðka. Það er þá ákaflega lágt áætlað að telja þessar skuldir nú 105 millj. En samkv. því hafa skuldir þjóðarinnar við útlönd hækkað í tíð hæstv. fjmrh. um a. m. k. 30 millj.
Í skipulagsnefnd atvinnumála áttu sæti m. a. hv. þm. S.-Þ., JJ, form. Framsfl., StgrSt, hv. 2. þm. Skagf., og EmJ, hv. 7. landsk. þm. Ráðh. sagði, að tölur mínar væru „visvítandi fölsun“ og það væri litill þegnskapur að leika sér að því að „ljúga upp skuldaaukningu“, svo að ég viðhafi hin strákslegu og óþinglegu orð ráðh. Þessum ummælum vil ég vísa til þeirra hv. flokksmanna ráðh., sem að þessum tölum standa. Við þá getur hann deilt um þessa fölsun og lygi. En fyrir ráðh. fór svo, að svo magnað var reiðikast hans, að segja má: „Ekki sér hann sína menn, svo hann ber þá líka“. En það er annars athyglisvert, að þegar athugaðar eru tölur skipulagsnefndar yfir skuldirnar við útlönd, þá sést, að í fyrr; valdatíð sjálfstæðismanna, frá 1924–1927, lækka þær um 17,4 millj. (úr 66,7 millj. í árslok 1923 í 49,3 millj. í árslok 1927), en síðan hafa þær hækkað undir fjármálastjórn Framsfl. um liðlega 53 millj. Þess er og að minnast, að það var Jón heit. Þorláksson, sem fyrstur manna benti alvarlega á það árið 1922, á hvaða glæfrabraut þjóðin væri stödd vegna skuldasöfnunar erlendis, og það varð hans hlutskipti að veita viðnám á þessari braut og taka upp nýja stefnu.
Þá vildi hæstv. fjmrh. ekki viðurkenna, að hinar duldu greiðslur nú í ár næmu nær 14 millj. Ráðh. hefir nú áður talið þær 6 millj., síðan 10 millj. Nú vil ég fullyrða og vísa til upplýsinga, sem hæstv. ráðh. mun hafa fengið hjá einum helzta trúnaðarmanni Framsfl. á sviði fjármála, að við þörfnumst á þessu ári rúml. 14 millj. kr. í frjálsum gjaldeyri til greiðslu afborgana og vaxta erlendis. — Ég skil að hæstv. ráðh. sé óljúft að viðurkenna þetta. Það er langt stökk fyrir lítinn mann úr 6 millj. upp í 14. millj.
Hæstv. fjmrh. var mjög gramur vegna ummæla minna um hið nýja 12 millj. kr. gjaldeyrislán hans. Ég hefi þó aðeins bent á það, að þetta lán er afleiðing af stjórnarstefnu undanfarinna ára og ekkert varanlegt bjargráð. Ég bendi enn á það, að til þessa láns hefði ekki þurft að koma, ef á annan veg og betur hefði verið búið að atvinnulífi þjóðarinnar og framtak manna fengið að njóta sín. Sjálfstæðismenn hafa á öllum undanförnum þingum bent á, í hvert óefni væri stefnt. En rödd okkar hefir verið rödd hrópandans í eyðimörkinni. Það hefir ekki verið á okkur hlýtt. Nú er fram kominn hinn beiski sannleiki. Staðreyndirnar sanna spádóma okkar og hæstv. fjmrh. þarf ekkert að undra, þótt við enn á ný vekjum athygli á verkum ríkisstj. og afleiðingum þeirra. En nú er svo komið á sviði gjaldeyrismálanna samkv. síðustu bréfum frá Bretlandi, að enska verzlunarráðuneytið er opinberlega farið að lýsa eftir vanskilakröfum á hendur Íslendinga. Þetta er sorgleg afleiðing ábyrgðarlítilla verka. — En hv. stjórnarfl. halda áfram að kyrja lofsönginn um sjálfa sig, en — og ég verð að segja því miður —- þeim fækkar óðum, sem geta tekið undir þann söng. Stjórnarflokkarnir hæla sér af verklegum framkvæmdum í landinu. Það er rétt, að einstaka vegir hafa eitthvað lengzt á ýmsum stöðum á landinu. En það, sem mestu máli skiptir, er, að vegurinn til sjálfsbjargar verður stöðugt þrengri og vandrataðri í þjóðfélagi voru. Þar liggur rót meinsemdarinnar.