10.05.1938
Neðri deild: 70. fundur, 53. löggjafarþing.
Sjá dálk 1216 í B-deild Alþingistíðinda. (1828)
138. mál, mæðiveiki
Sigurður E. Hlíðar:
Herra forseti! Mér finnst ég ekki geta setið undir þessum umr. hér, án þess að fá að segja örfá orð, enda þótt ég búist ekki við, að menn séu komnir hingað til þess að láta sannfærast.
Eftir þeim plöggum, sem fyrir liggja í frv. á þskj. 483, um varnir gegn útbreiðslu mæðiveikinnar og stuðning til bænda, er beðið hafa tjón af henni, ásamt með brtt. á þskj. 484 frá hv. þm. Borgf., um svipað efni, þá er þar margs að minnast og margt, sem ég get ekki fellt mig við, hvorki að orðalagi eða efni til. Hv. þdm. er nokkuð kunnugt um afstöðu mína til þessa máls. Þetta er svo stórfellt mál, eins og drepið hefir verið á, að það tekur lengri tíma og fleiri orð en sú stutta ræða. sem ég ætla að halda, getur náð yfir, ef gera ætti því rækileg skil.
Eins og drepið hefir verið á, þá er frv. í tveimur köflum. Fyrri kaflinn er um það, hvernig framkvæma skuli varnirnar, og þar er niðurstaðan sú, að þær skuli framkvæmdar með líkum hætti og áður, að nefnd skuli skipuð, framkvæmdarstjóri skipaður, varnargirðingar settar og verðir settir. Þetta er aðalinntak fyrri kafla þessa mikla máls. sem landbn. beggja d. standa að, þótt það sé borið fram af landbn. Nd. Nú verður manni að spyrja, þegar þessar höfuðlínur eru dregnar, og þegar þessar höfuðráðstafanir eru settar fram, sem nú á að fara að lögleiða á ný, hvernig hinar fyrri ráðstafanir og aðgerðir hafi heppnazt, sem ætlunin er, eins og orðalag grg. segir, að skuli framkvæmdar með líkum hætti og áður. Og n. svarar því sjálf, hvernig þær hafi gefizt, að því er snertir vörzlu og girðingar. Hún segir, ef ég með leyfi hæstv. forseta má taka það orðrétt upp: „Allar aðalvarnarlínur, sem ákveðnar voru í varnarlögunum frá 1937, eru nú úr gildi fallnar, með því að veikin reyndist vera fyrir utan þær allar“. Og af því að þessar aðallínur eru úr gildi fallnar, þá telur n. sjálfsagt, að koma upp nýjum aðalgirðingum. Afleiðingin verður sú sama á næsta ári, að þær varnarlínur verða úr gildi fallnar, af því að veikin verður komin út fyrir þær. Þessi skollaleikur getur haldið áfram ár eftir ár. Ég hefi áður gefið þinginu vísbendingu um, að svona mætti halda áfram endalaust. Það þarf ekki að hafa sterkari rök fyrir því en þeirra eigið orðalag, þegar þeir eru að reyna að verja hinar nýju línur, sem á að setja. Það skiptir ekki svo mjög miklu máli, hvort kostnaðurinn við þetta er á þriðja hundr. þús. kr., ef vitað væri, að þetta kæmi að gagni. En þegar það er vitað fyrirfram, og það meira að segja eftir umsögn þeirra n., sem hafa haft málið til rannsóknar næstum því allan þingtímann, auk þeirrar undirbúningsnefndar, sem unnið hafði að því langan tíma, þá er það furðuhart, að feta í fótspor fyrri reynslu í þessum efnum, þegar maður hefir svona nákvæmar yfirlýsingar um það frá n., hvernig þetta hefir gefizt undanfarið ár.
Þetta vildi ég sagt hafa um þessa stórfelldu stefnu í varnamálunum.
Um II. kafla frv. hefi ég ekki mikið að segja, því að eins og ég tók fram í ræðu á síðasta þingi, þá mun ég ekki beita mér á móti þeim ráðstöfunum, sem gerðar eru til að bæta mönnum upp það tjón, sem þeir hafa orðið fyrir. Ég tel það meira að segja skyldu hv. þm., að hygla þeim mönnum, sem þeir beint eða óbeint hafa átt þátt í, að yrðu fyrir stórfelldu tjóni. Það má ekki minna vera en að þingheimur styðji þá bændur, sem orðið hafa fyrir stórfelldu tjóni vegna ráðstafana, sem þingið hefir sjálft átt hlut að.
Þá vil ég með örfáum orðum koma inn á III. kaflann í þessum varnamálum, sem kemur fram sem brtt. frá hv. þm. Borgf. Eins og getur um í grg. frv., þá hafði sú mikla prestarnefnd, þriggja manna lögskipuð nefnd, komið fram með þennan III. kafla, um fjárskipti eða niðurskurð. Þeim hefir þótt betur fara á því að tala um fjárskipti, því að orðið niðurskurður hljómar illa í eyrum manna. Fjárskipti er miklu fallegra orð. En bak við fjárskiptin er náttúrlega niðurskurður eða það, að heimila ríkisvaldinu að láta fara fram niðurskurð á einhverju takmörkuðu svæði og láta svo fara fram fjárskipti á eftir og fá nýjan stofn. N. hefir ekki getað orðið samferða í þessu efni. Einn hv. þm., eins og getið er um í grg., hv. 1. þm. N.-M., er með kaflanum frá pestarnefndinni, að ráðast í stórfelldan niðurskurð og fjárskipti á næstu árum. Hann hefir nú ekki getað flekað aðra þm. úr n. með sér, nema hálfan þm. Borgf., en hann hefir flutt brtt. um fjárskipti á takmörkuðu svæði. Hann vill fara varlega og hafa þetta sem einskonar tilraun, og er náttúrlega ekkert við því að segja, þegar menn eru svo hjartanlega sannfærðir um, að það stefni að niðurskurði, eins og landbn. beggja d. virðist vera. Þessu til sönnunar vil ég taka upp lítinn kafla úr grg. frv., með leyfi hæstv. forseta: „Þó að meiri hl. n. líti hiklaust svo á, að ennþá liggi ekkert fyrir í þessum málum, sem bendi til þess, að unnt sé að losna við mæðiveikina og þann voða, sem af henni stafar, á annan hátt en ef það tækist með niðurskurði og fjárskiptum, og þó hún einnig sé sannfærð um, að það væri því betra, því fyrr sem það næðist, þá álítur meiri hl. n. samt ennþá vanta ýmsar forsendur fyrir því, að hún telji forsvaranlegt að hefjast þegar handa um þær framkvæmdir“.
Hér er kveðið nokkuð ríkt að orði, og ég vil mótmæla því, að þetta sé rétt, þar sem orðalagið er þannig, að n. hafi ekki séð neitt, sem bendi til þess, að hægt sé að losna við veikina. Mér finnst það nokkuð djarft að halda því hiklaust fram, að það bendi ekkert til þess, að hægt sé að losna við þessa veiki. Ég hefi bent á, að hægt væri að losna við veikina. En n. tekur nú kannske ekki orð dýralæknisins frá Akureyri neitt hátíðlega, en ég vil þó halda því fram, að henni sé skylt að taka þetta sem rannsóknarefni, ekki síður en það, sem ófaglærðir menn í þessum efnum halda fram. Að það eigi svo að fara að byggja stórfelldan niðurskurð á því, sem á undan er gengið í þessu máli, það þykir mér voðalegt.
Það má læra margt af grg., og ég vil segja n. til hróss, að hún hefir lagt mikla vinnu í þetta. En það þarf færari menn en mig til að rekja garnirnar úr þessari grg., en það væri þó gaman að gera það. Þegar n. í niðurlagi grg. er að tala um fækkun á fénu, þá skil ég það ekki, því að það, sem er fullyrt í öðru orðinu, er tekið til baka í hinu. Þar er fækkunin miðuð við prósenttölu, og er hún sumsstaðar 49%, 50% eða 60%. En aðalniðurstaðan er sú, að fjárfækkun hefir orðið geysimikil á pestarsvæðunum. En samt segir n., til þess að breiða yfir þessar tölur, að hún vilji ekki bera ábyrgð á því, að öll þessi fækkun sé beinlínis af völdum mæðiveikinnar. Það er líka vitanlegt, að fé hefir drepizt úr öðrum sjúkdómum. En í fjárfækkuninni er það líka talið, sem menn hafa skorið niður af hræðslu við veikina. Svo eigum við í auðmýkt að beygja okkur fyrir því, að svona mikið hafi fénu fækkað af völdum veikinnar. Ég held því fram, að menn að óþörfu hafi verið hræddir til þess að drepa niður fé sitt. Samt á að fara að heimta af mér, að ég gefi ríkisvaldinu heimild til að láta skera niður fé í stórum stíl. Meiri hl. n. var þó svo skynsamur, að hann vildi ekki ganga hiklaust inn á þetta, heldur tók það ráð, að skjóta þessu vandamáli undir dóm eigendanna sjálfra. Það var boðað til fundar á pestarsvæðunum á síðastl. vetri, og þar var beðið um úrskurð bændanna sjálfra, hvort þeir óskuðu eftir niðurskurði eða ekki. Þegar hinir miklu menn í þinginu og hinir íslenzku vísindamenn eru komnir í rökþrot og vandræði, þá ætla þeir að skjóta af sér ábyrgðinni á þessu og spyrja bændurna, hvort þeir vilji láta skera niður fé sitt eða láta það lifa. Annað er ekki hægt að fá út úr þessu.
Svo kemur hv. þm. Borgf. með miðlun í þessu máli. Hann vill fá heimild til að gera tilraun í þessum efnum á svæðinu frá Skorradalsvatni að Hvalfirði. Þessi tilraun kostar ekki nema 120 þús. kr.! Hann hefir flutt um þetta 14 gr., eins margar og undirstaðan var að Versalasamningunum. En það er aðallega þrennt, sem á að tryggja mönnum, að ekki sé farið út í neina vitleysu, og ætla ég að tala örlítið um þau grundvallaratriði, sem eiga að vera til tryggingar þessari ráðstöfun. Það má ekki fara út í fjárskipti, nema læknar rannsóknarstofu háskólans, sem hafa haft rannsóknir á veikinni með höndum, telji vonlítið, að meðul gegn veikinni finnist bráðlega. Í öðru lagi, að læknar rannsóknarstofunnar, ásamt framkvæmdarstjóra varnanna, telji öruggt, að veikin sé stöðvuð við aðalvarðlínurnar. Og í þriðja lagi, að framkvæmdanefnd líti svo á, að fjárskipti séu líklegasta leiðin til þess að vinna bug á veikinni.
Ég skal segja hv. þm. það, að það eru veigamikil rök, sem eiga að liggja bak við þetta ! Það eru einmitt sömu rökin og nú þegar liggja fyrir aðalvarnargirðingum á pestarsvæðum Íslands. En ég vil segja hv. þdm. það, að ég tel þessar undirstöður svo lítils virði, að það gengi glapræði næst að ganga inn á þetta. Ég vil benda á, að dýralæknar landsins eru lítilsvirtir eins og fyrri daginn, því að þeir eru hvergi hafðir með í ráðum um þetta mál, heldur eru teknir þessir íslenzku vísindamenn, sem vita mjög lítið um þessi mál, sem ekki er heldur von, því að þeir eru ekki dýralæknar. Ég vil nú benda á, að hvaða niðurstöðum þessir íslenzku vísindamenn hafa komizt á undanförnum árum, eða þessum 3 árum, sem liðin eru, síðan þetta mikla mál kom upp. Það lítur dálítið skrítilega og skoplega út, að taka það hátíðlega, sem þeir halda fram, því að fyrst þegar rannsóknarstofan tekur málið til meðferðar, þá kemst hún að þeirri niðurstöðu, að hér sé um lungnapest að ræða, eða þann sjúkdóm, sem ég held enn fram, að veikin sé. Þegar hún friðaði ekki fólkið og fé hélt áfram að drepast, þá var það ekki lungnapest lengur, heldur lungnaormar. Þegar það dugði ekki, þá var að finna nýja leið, og þá var farið suður til Afríku og sagt, að veikin hefði borizt hingað með karakúlfénu. Menn hafa haldið, að þetta væri heilagur sannleikur, þótt allir hafi að vísu ekki gleypt við þessu. Þó get ég sagt það hér, að sjálfur forstöðumaður þessara óskapa, prófessor Níels Dungal, hefir neitað því í viðurvist forsrh. og dýralækna landsins í marzmánuði í fyrra, að hér væri um nýja veiki að ræða. Svona fullyrðingar í dag hafa ekkert að segja, þegar þeim svo er neitað á morgun. Í hitt eð fyrra var það þetta, í fyrra þetta, í ár annað, og svo kemur sjálfsagt enn eitthvað nýtt.
Ég heyri hjá hv. frsm. landbn., að hann var að koma með nýjar upplýsingar, því að hann sagði, að rannsóknarstofan væri nú farin að geta smitað mýs. Þetta er nú mjög mikið nýmæli fyrir mig ! Ég hefi alltaf vitað, að það væri hægt að smita mýs af þessari veiki. Hún kemur fram í flestum húsdýrum í sérstöku formi, því að bakteríurnar eru mismunandi afbrigði af sama stofni. Það eru því hænsni, svín, mýs og fleiri dýr, sem fá samsvarandi veiki. Hún er kölluð á vísindamáli „Hæmorrhagisk septicemi“ eða „Pasteurellosis“. En hún er kölluð mismunandi nöfnum hjá hinum ýmsu dýrategundum. Þetta vita hv. þm. ekki, og vitanlega ekki heldur læknar rannsóknarstofunnar, því að þeir eru ekki dýralæknar. Þessi veiki hefir verið rannsökuð í öðrum löndum fyrir mörgum mannsöldrum, en það eru mynduð ný læknavísindi hér á landi, að því er snertir dýralækningar.
Hv. þm. Borgf. endaði ræðu sína á því, að ef hægt væri að stöðva veikina, þá væri kostnaðurinn ekki ægilegur við fjárskiptin. Þetta er rétt eftir því dæmi, sem hann tók. En það er alltaf þetta stóra „ef“. Það hefir alltaf verið sama fálmið frá byrjun, og við getum alltaf bætt því við, að ef tækist að stöðva útbreiðslu veikinnar, þá væri ekkert að horfa í þetta. Ég skal játa að ég gæti gengið með þeim út í allan fjárann, ef ég væri viss um, að þau ráð dygðu. En ég mótmæli öllu þessu fálmi, og ég þvæ hendur mínar af því öllu saman, eins og Pílatus forðum, nema af II. kafla, því að þegar maður hefir sagt a, verður maður líka að segja b og reyna að hjálpa mönnum til þess að komast upp úr því feni, sem búið er að setja þá í.