02.03.1938
Efri deild: 12. fundur, 53. löggjafarþing.
Sjá dálk 146 í D-deild Alþingistíðinda. (2893)
14. mál, mjólkurverð
*Guðrún Lárusdóttir:
Þáltill. sú, sem hér liggur fyrir, fjallar aðallega um mjólkurverð, og einnig, á hvern hátt muni bezt að auka markað fyrir mjólk. Þegar um það er að ræða að auka markað fyrir einhverja vöru, hvort sem það er mjólk eða önnur vara, þá kemur ekki einungis verðlagið til greina. Þó að það á öllum tímum hafi mikla þýðingu, þá er það annað, sem hefir meiri þýðingu, en það eru gæði vörunnar. En mér er óhætt að segja, að í mörgum tilfellum hefir verið kvartað um, að sú vara, sem seld hefir verið frá mjólkursamsölunni, sé ekki eins góð og æskilegt væri. Það sjá líka allir, að svo hlýtur það að vera, þar sem mjólkin kemur aldrei ný til kaupendanna. Orsökin til þessa er sú, að mjólkin er flutt mismunandi langt að og að mjólkin er geymd frá kvöldinu til morguns. Þessi mjólk er svo flutt á einn stað, þar sem mjólkinni er blandað saman í stórum stíl. Þetta útilokar, að við fáum nokkru sinni nýmjólk. Þeir einir fá nýmjólk, sem standa í beinu sambandi við einhverja framleiðendur, sem selja mjólkina beint til kaupendanna. Þeir eru vitanlega nokkrir, sem fá mjólkina þannig, en hinir eru miklu fleiri, sem neyðast til að kaupa þessa samhelltu mjólk. Af þessu held ég, að sú tregða, sem verið hefir á mjólkurkaupum, stafi. Menn hafa átt nóg með að greiða 40 aura fyrir lítrann af mjólkinni, og hvað sem við bætist, verður útkoman verri. Það hefir verið hreyft andmælum gegn þessu á ýmsum fundum, sem haldnir hafa verið um þetta. Í því sambandi vil ég geta um fjölmennan kvennafund, sem haldinn var í Húsmæðrafélagi Reykjavíkur áður en verðhækkunin á mjólkinni skall á. Þessi fundur samþ. einróma eftirfarandi till., sem ég skal lesa hér upp, með leyfi hæstv. forseta: „Húsmæðrafélag Reykjavíkur skorar á forráðamenn mjólkursölunnar að lækka nú þegar verð á neyzlumjólk, þannig að það a. m. k. ekki verði hærra en það var fyrir 13. þ. m. Lítur Húsmæðrafélagið svo á, að það sé jafnt í hag framleiðenda og húsmæðra, að unnið sé að aukinni notkun á neyzlumjólk, en til þess að ná því marki, þurfi verðið að lækka, auk þess, sem meiri áherzlu þurfi að leggja á gæði mjólkurinnar en hingað til hefir verið gert“.
Ég legg mikið upp úr því, hvað húsmæður segja um þessi mál, af þeim sökum, að þær vita bezt um kaupgetuna og um það, hvaða vöru þær bera á borð fyrir heimilismenn sína. En eins og menn vita, hafa nú kvartanir húsmæðranna verið að litlu hafðar fram að þessu. Hinsvegar er mér það kunnugt, að húsmæður bera ekki það kaldan hug til bænda, að þær séu ekki fúsar að skipta við þá sem mest, en það sjá þær glöggt, að verðhækkun er ekki heppilegt ráð til þess, að þau viðskipti aukist svo sem með þarf.
Ég ætla ekkert að fara út í ástæðurnar til þessarar mjólkurhækkunar. Þær eru skiljanlegar og mér dettur ekki í hug að áfellast framleiðendurna, þó að þeir óski eftir verðhækkun. Hitt þarf náttúrlega ekki að taka fram, að öll verðhækkun, á hverju sem er, kemur sér illa, en þó hugsa ég, að fátt komi sér verr en verðhækkun á þeirri vöru, sem fátækustu heimilin geta ekki verið án.
Hv. 1. þm. N.-M. gat þess, að mjólkurkaup hefðu ekkert minnkað að öðru leyti en því, að menn hefðu minnkað við sig kaup á mjólk í ½ lítra flöskum, en í staðinn hefði fólk farið að kaupa meira í lausasölu. Ég rengi þetta ekkert, en þetta sýnir ekkert annað en það, að menn kaupa það, sem menn komast ekki af án. Ég hygg, að eina ráðið til þess, að við getum framvegis fengið mjólkina með hæfilegu verði, sé það, að auka markaðinn, en það verður ekki gert með verðhækkun.
Ég hefi borið hér fram brtt. við þáltill. hv. 1. landsk., sem í raun og veru fer í þessa átt. Hún fer í þá átt, að það þurfi að leggja áherzlu á gæði mjólkurinnar. Það er vitað mál, að menn kaupa fremur góða vöru en vonda. Og ég hugsa, að þó að góð mjólk hefði hækkað í verði, þá hefði mönnum ekki fundizt eins til um það eins og þegar vonda mjólkin hefir hækkað. En það er, eins og ég áður sagði, ekki eðlilegt, að mjólkin sé góð, þar sem svo er með hana farið. Um þetta er e. t. v. ekkert hægt að segja nema það, að reynt væri að gera athugun á því, hvort ekki væri hægt að flokka mjólkina eftir gæðum, og þar með útveguð sú mjólk, sem ég tel, að mesti hörgullinn sé á, mjólk handa börnunum, því það er í raun og veru alvarlegasta málið, ef smábörnin sem mörg hver eiga þess ekki kost að vera á brjósti, eru útilokuð frá því að fá nýja og góða mjólk. Afleiðingar þess geta orðið talsvert alvarlegar, því að við vitum, að nýmjólkin hefir inni að halda efni, sem barnið getur ekki án verið. Og þegar við athugum það, að nýmjólkin er eina framleiðsluvara okkar Íslendinga, sem við getum haft á boðstólum nýja og ferska allan ársins hring, þá er það raunalegt, ef þannig er með hana farið, að hún skemmist. Ég hefi átt tal við margar mæður, sem orðið hafa að kaupa þessa mjólk handa litlum börnum, og hafa þær flestar verið sammála um, að börnunum hafi orðið illt af mjólkinni. Og ég held því, að ef ekki hefði verið í annað hús að venda, þ. e. a. s. ekki neinir undanþágumenn til, þá hefði hér stefnt til stórkostlegra vandræða hvað þessi börn snertir.
Mér hefir dottið í hug einn möguleiki til þess að leysa þetta vandamál, og það er flokkun mjólkurinnar. Ég veit ekki betur en að það fari fram vöruflokkun á öllum öðrum framleiðsluvörum okkar, svo sem kjöti, fiski, síld og ull, og finnst mér þess vegna undarlegt, ef ekki má flokka mjólkina líka eftir gæðum. Ég get ekki séð, að það sé frágangssök að íhuga þetta spursmál, og þess vegna hefi ég leyft mér að bera fram till. um það.
Ég hefi einnig í till. minni bent á aðra leið til þess að auka mjólkurneyzluna, sem sé þá, að fjölga mjólkurtegundunum. Það er vitað mát, að áfir og undanrenna eru með því ódýrasta og hentugasta, sem við getum fengið í spónamat, og ég er hér um bil viss um, að ef slíkt væri fáanlegt við hæfilegu verði, þá mundi það frekar ýta undir markaðinn heldur en hitt. Til hversdags brúks eru áfir með sínu mikla og góða næringarinnihaldi mjög heilnæmur matur, hvert heldur þær eru notaðar í grauta, brauð eða mjólkursúpur. Ég hefi oft heyrt húsmæður kvarta yfir þessari fábreytni á mjólkurmarkaðinum og ræða það sín á milli, hvort ekki væri hægt af fá mjólkursölunefnd til þess að íhuga þetta.
Hv. flm. þessarar þáltill., sem fyrir liggur, ræddi töluvert um möguleikana fyrir auknum mjólkurmarkaði, og er sannarlega vert að athuga það, því að það er eitt af dagsins brennandi spursmálum. Hann minntist á það, að máske væri heppilegt, að bæjarsjóður og ríkissjóður legðu saman til þess að veita ókeypis mjólk, og taldi hann jafnvel, að það myndi geta fært niður framfærslukostnaðinn að einhverjum mun. Ég skal ekki hafa á móti þessu, og þetta mætti athuga í sambandi við málið sjálft, en ég vil aðeins benda á, að það er þegar dálítil reynsla fengin um þetta hér í þessum bæ, því að undanfarið árabil hefir verið haldið uppi mjólkurgjöfum í barnaskólunum, og t. d. nú í vetur handa öllum börnunum, sem skólann sóttu. Og hygg ég, að ekki liggi litlir peningar í þessu. Ég þori að vísu ekki að fara með neinar tölur, en ég get ímyndað mér, að það séu minnst 30 þús. kr., sem til mat- og mjólkurgjafa fóru á síðasta skólaári. En mér vitanlega hefir þetta ekki að neinu leyti fært niður fátækrakostnaðinn. Ef til vill mætti haga þessu þannig, þó að reynslan hafi ekki verið sú.
Að endingu vil ég svo ítreka það, sem ég legg aðaláherzluna á í þessu máli, sem sé það. að happasælasta og drýgsta ráðið til þess að mjólkurkaupin aukist sé, að varan sé góð og að menn séu ánægðir með hana.