18.03.1938
Neðri deild: 28. fundur, 53. löggjafarþing.
Sjá dálk 645 í B-deild Alþingistíðinda. (852)
69. mál, togaraútgerðarnefnd
*Finnur Jónsson:
Hv. þm. G.-K. hefir nú verið að reyna að draga athygli hv. þm. frá því mikla hneyksli, að hans spákaupmennska og annara Kveldúlfsmanna í sölu síldarlýsis í sumar hefir valdið Landsbankanum og um leið allri þjóðinni mjög miklum skaða. Þegar ég minnist á þetta hneyksli, reynir hann að læða því inn hjá hv. þm., að ég dragi til mín eitt sterlingspund af hverju lýsistonni hjá síldarverksmiðjum ríkisins. Og hann hefir verið að leika sér að því að benda á, að í vetur, þegar salan fór fram á lýsi síldarverksmiðja ríkisins, þá hafi önnur síldarverksmiðja selt fyrir einu pundi hærra verð sitt lýsi. Nú segir hv. þm. G.-K. rangt frá því, að salan hafi farið fram í marz, því að hún fór fram, ef ég man rétt, í janúar. Og á þessum sama degi seldu allar íslenzku síldarverksmiðjurnar sitt lýsi gegnum umboðsmenn í Noregi. Umboðsmaður síldarverksmiðja ríkisins í Noregi er sá maður, sem Sveinn Benediktsson og sjálfstæðismenn lögðu til á sínum tíma, að yrði ráðinn þar umboðsmaður og framsóknarmenn höfðu ákaflega mikinn ýmugust á, að yrði tekinn í staðinn fyrir umboðsmanninn, sem þar var áður. Þessi maður selur fyrir síldarverksmiðjur ríkisins eingöngu, þannig að það er annar umboðsmaður fyrir þær heldur en allar hinar íslenzku síldarverksmiðjurnar. Og salan fer fram á öllu lýsinu, verksmiðjunnar á Djúpuvík, verksmiðjunnar á Seyðisfirði, verksmiðjunnar á Norðfirði, verksmiðjunnar á Dagverðareyri og síldarverksmiðja ríkisins, á þessum sama degi í jan. Og það selur engin þessara verksmiðja fyrir £ 22 tonnið nema Djúpuvíkurverksmiðjan. Og allir þeir, sem seldu lýsi á þessum sama degi í janúar — en ekki í marz — þeir seldu gegnum sama firmað í Noregi, og engin verksmiðja fékk £ 22 fyrir lýsistonnið, nema Djúpuvíkurverksmiðjan. Og meira að segja var forstjóri síldarverksmiðjunnar á Dagverðareyri í Noregi á þessum sama tíma, er salan fór fram, og leitaðist fyrir um, að hann kæmi lýsi þeirrar verksmiðju í þessa sölu í Noregi, og fékk það. M. ö. o. þessi £ 22 sala á þessum tíma í Noregi er eina 22 punda salan, sem fór fram. Allar hinar verksmiðjurnar seldu sitt lýsi fyrir £ 21 tonnið. Og ég skal segja það, sem hv. þm. G.-K. getur tekið sér til inntekta fyrir sinn tíma, að ef sleppt hefði verið þessari sölu þennan dag, þá hefðu síldarverksmiðjur ríkisins ekki getað borgað 8 kr. fyrir síldarmálið á síðasta sumri eins og þær gerðu. Slíkt er alveg útilokað.
Nú er fjarri því, að ég hafi ráðið umboðsmann fyrir síldarverksmiðjur ríkisins. Þessi umboðsmaður var ráðinn fyrir till. Sveins Benediktssonar, sem hafði álitið, að ekki væri heppilegt að hafa einn umboðsmann fyrir síldarverksmiðjur ríkisins. Og nú hefir verið ákveðið af Þormóði Eyjólfssyni að halda þessum umboðsmanni áfram fyrir verksmiðjurnar, svo að það lítur ekki út fyrir, að hann hafi gert neitt af sér gagnvart síldarverksmiðjum ríkisins, er réttlæti það að taka af honum umboð hans.
Hv. þm. G.-K. segir, að ég og hv. 3. þm. Reykv. höfum komið í veg fyrir, að Kveldúlfur seldi sitt lýsi fyrirfram, og yfir höfuð seldi sitt síldarlýsi með sæmilegu verði, með því að flytja frv. í marz í fyrra um, að . gera skyldi h.f. Kveldúlf gjaldþrota. Nú vildi ég spyrja þennan hv. þm., hvernig hann vill koma því heim og saman, að við höfum komið í veg fyrir möguleika fyrir sölu, sem átti að fara fram í janúar, með því að flytja frv. þetta í marz. Ég hefði gaman af, að hv. þm. útskýrði þetta fyrir hv. þdm. Nú getur vel verið, að hv. þm. G.-K. svari því, að Kveldúlfur hafi ekki verið búinn að fá leyfi á þessum tíma til að reisa sína verksmiðju. En Kveldúlfur átti þá þó alltaf Hesteyrarverksmiðjuna. Og hvað var það, sem hélt Kveldúlfi til baka með að selja Hesteyrarlýsið í janúar, þar sem það var hægt að selja án leyfis fyrir nýrri verksmiðjubyggingu? Það var ekkert annað en það, að forstjórar Kveldúlfs héldu því fram, og sögðu það reyndar á fundi í stjórnarráðinu, þegar talað var um samninga við Þýzkaland, að það væri bláber vitleysa að selja lýsið fyrir £ 21 tonnið, af því að það mundi fara upp í £ 25 tonnið. Þessi smákaupmennska þeirra kom fram í janúar, og þess vegna var það, að þeim datt ekki í hug að selja Hesteyrarlýsið þá, sem var undir þeirra umsjón að öllu leyti. Það bar vott um það virðingarleysi, sem þessi hv. þm. ber gagnvart Alþingi, að hann skuli leyfa sér að koma fram með aðrar eins rökvillur og ósannindi og hann ber fram fyrir hv. þd. í þessu máli. Og það er með þennan málflutning hans eins og allt annað, sem frá honum kemur, að hann hrekkur í sundur eins og hver annar blekkingavefur þessa hv. þm.
Eg hefi hér fyrir framan mig lista frá atvinnumálaráðuneytinu yfir þær lýsissölur, sem fram hafa farið á síðastl. ári. Þar stendur m. a., að 20. júlí hafi Kveldúlfur fengið útflutningsleyfi fyrir 1350 tonnum af síldarlýsi fyrir £18-5-0 til E18-10–0. Þetta er lýsið, sem hv. þm. G.- K. segist hafa selt fyrir £19-0-0 tonnið. Af hverju stafar þessi verðmunur? Hefir hv. þm. skýrt stjórnarráðinu rangt frá um það verð, sem hann hefir fengið fyrir lýsið, eða skýrir hann hv. þd. nú rangt frá um þetta? Nú stóð svo á, að h.f. Kveldúlfur þurfti að fá útflutningsleyfi fyrir dálitlu meiru en þessu, og fékk hann þá útflutningsleyfi til viðbótar fyrir 250 tonnum á £ 19-0-0 pr. tonn. Ég skal ekkert segja um, í hverju þetta liggur. En ég hygg, að þetta liggi í því — og hv. þm. G.- K. getur leiðrétt það, ef það er ekki rétt —, að h.f. Kveldúlfur hafi verið að reyna að selja lýsið á frjálsum markaði á þessum tíma og alls ekki getað fengið fyrir það meira en £ 18-5-0, en að það hafi verið hægt að selja lýsið á £ 19-0-0 í Þýzkalandi. En í sumar var hægt að fá fyrir lýsið pundi meira í Þýzkalandi heldur en á frjálsum markaði á sama tíma.
Það sést hér ennfremur á þessum lista, að 29. júlí er sótt um leyfi f. h. Kveldúlfs til að selja um 120 tonn af lýsi fyrir £ 18-5-0. Ægir selur á sama tíma fyrir £ 18-5-0 í frjálsum gjaldeyri. Þetta sýnir, að hv. þm. G.-K. fer með blekkingar að því leyti, að hann lætur þess ógetið, að það er föst regla, að það er hægt að fá um einu pundi hærra verð fyrir lýsistonnið í Þýzkalandi heldur en hægt er að fá fyrir það á frjálsum markaði.
Lýsissölur á þessu síðastl. sumri fara heldur fallandi. Eftir þessum lista, sem hér liggur fyrir framan mig, hefir lýsisverðið verið í ágúst £ 185-0 pr. tonn, sennilega á frjálsum markaði, en £ 19-0-0 til Þýzkalands. Svo hefir það farið fallandi eftir því sem á leið sumarið, og m. a. eru seld hér frá einni verksmiðju í september 150 tonn lýsis á £ 16-0-0 pr. tonn.
Ég skal geta þess, að að sjálfsögðu leituðu síldarverksmiðjur ríkisins fyrir sér áður en þær fóru út í nýja sölu, eftir að þær höfðu uppfyllt þann stóra fyrirframsamning um lýsissölu, sem þær höfðu gert. Og lýsissalan frá þeim fer því ekki fram fyrr en í september; þá fyrir £ 18-0-0. Næsta sala er 8. september á £ 17-0-0. Og ennfremur fer fram sala í október á £ 17-15-0; og í desember er verðið komið niður í £ 15-10-0 pr. tonn. Í desember urðu skipti á mönnum í stjórn síldarverksmiðja ríkisins. Hefi ég verið þar í minni hl. frá áramótum og ráðið þar engu um úrslit mála. Ég skal þó geta þess, að síldarverksmiðjur ríkisins áttu ekki óselt um áramótin nema um 2600 tonn af lýsi, af um 12000 tonnum, sem þær framleiddu alls á árinu. Hinsvegar átti h.f. Kveldúlfur um J500 tonn, af um 6000 tonnum, sem hann framleiddi af lýsi á árinu, óselt um áramót síðastl. M. ö. o. stjórn Síldarverksmiðja ríkisins hefir kappkostað allan tímann að reyna að selja lýsið fyrir hæsta verð, sem mögulegt hefir verið að fá, í stað þess að h.f. Kveldúlfur hefir kappkostað að liggja með sitt lýsi óselt í von um, að það hækkaði í verði. Ég hygg, að þessi listi frá atvinnumálaráðuneytinu, sem ég veit, að hv. þm. G.-K. hefir haft aðgang að, sannar það hverjum manni, að það söluverð, sem síldarverksmiðjur ríkisins hafa selt sitt lýsi fyrir á hverjum tíma, er fyllilega sambærilegt við það verð, sem aðrar verksmiðjur hafa fengið.
Viðvíkjandi mjölsölunni skal ég taka það fram sérstaklega, að stjórn síldarverksmiðja ríkisins fékk atvmrh. til þess í sumar að setja lágmarksverð á mjölið til sölu út úr landinu, sem varð m. a. til þess, að h.f. Kveldúlfur á sínum tíma gat ekki sett mjölverðið niður, þó að hann reyndi það. Mér er kunnugt um það, að h.f. Kveldúlfur sótti á vissum tíma í sumar um útflutningsleyfi á mjöli fyrir 10 shillings lægra verð heldur en síldarverksmiðjur ríkisins seldu fyrir. Og fyrir mitt tilstilli var slíkt leyfi ekki veitt. Og hv. þm. G.-K. ætti því að vera mér þakklátur fyrir það, að ég og við í stjórn síldarverksmiðja ríkisins höfum bjargað ekki svo fáum pundum handa Kveldúlfi, m. a. með því að halda uppi mjölverðinu í sumar. Það mætti því ekki minna vera í staðinn en að hann skýrði rétt frá þeim tölum, sem eru á þeim lista yfir lýsissölur frá atvinnumálaráðuneytinn, sem ég gat um áðan og ég held, að liggi þarna á borðinu fyrir framan hann, en láti vera að fara með þær lygar hér frammi fyrir þingheimi, að söluverðið á lýsi frá síldarverksmiðjum ríkisins á síðastl. ári hafi allajafna verið einu pundi lægra heldur en hjá öðrum síldarverksmiðjum hér á landi. Og þar sem ég veit, að hv. þm. G.-K. hefir þennan sölulista í höndum, skora ég á hann að sanna þær tölur, sem hann fór með hér áðan, eða heita svo lítill maður sem hann er.
Ég verð að biðja hæstv. forseta afsökunar á því, að ég hefi farið mjög náið í þetta mál. En ég hefi haft fullt tilefni til þess vegna ræðu hv. þm. G.-K. Það sýnir betur en nokkuð annað, hve málstaður þessa hv. þm. er gersamlega rangur, að honum og hans meðstjórnendum í Kveldúlfi datt ekki í hug að selja lýsi Hesteyrarverksmiðjunnar í janúar, þegar allar aðrar síldarverksmiðjur seldu sitt lýsi. Það var þó tveim mánuðum áður en frv. um uppgjör Kveldúlfs var borið fram. Ég get bætt því við, að allt lýsi, sem er selt, er selt með þeim fyrirvara, að það verði framleitt. Ef svo stendur á, að lýsið er ekki framleitt, falla sölusamningar úr gildi án skaðabóta. Þetta og svo hitt, að Kveldúlfsmönnum datt ekki í hug að selja lýsi Hjalteyrarverksmiðjunnar, sýnir, hve haldlitil rök hv. þm. G.-K. eru.
Hv. þm. G.-K. kom dálítið inn á, að ég væri forstjóri eins útgerðarfélags, og þess útgerðartími hefði verið stuttur. Hann var það kannske árið 1937, en 1936 var hann lengri en flestra annara, og í fullu meðallagi 1937. Um fyrirtækið að öðru leyti er það vitað, að togari þess, Hávarður Ísfirðingur, var keyptur í atvinnubótaskyni, og einmitt á þeim tíma, þegar allir togarar byrjuðu að tapa. Það væri því undarlegt, ef hann einn allra gæti sýnt ágóða. Auk þess höfum við fiskað illa, en þó er afkoman sú, að það er ekki meðaltap á fyrirtækinu árin 1936 og 1937. (ÓTh: Hvað sýna reikningarnir?). Reikningarnir sýna 100 þús. kr. tap samanlagt árin 1936 og 1937, en hv. þm. G.-K. hefir sagt, að meðaltap togara sé samanlagt 120 þús. kr. Veit ég vel, að í samanburði við allt fleipurshjal hv. þm. G.-K. um þessa hluti munar ekki mikið um 20 þús. kr., en ef reiknað er í prósentum, munar það nokkru.
Um útgerð þessa fyrirtækis er það að segja, að það var lagt fram hlutafé, þegar það hóf göngu sína, og nú þurfti enn að leggja fram fé. En hefi ekki álitið þær kröfur óeðlilegar. Ég veit, að það er ekki hægt að gera þær kröfur til Landsbankans, að hann haldi úti skuldugum fyrirtækjum ár eftir ár. Féð, sem lagt var í Hávarð Ísfirðing árið 1936, var tapað. Kveldúlfur mun hafa Lagt fram eitthvert fé árið 1937 líka. Það er allt margtapað nú, en ég hefi ekki heyrt, að þær kröfur hafi verið gerðar til Kveldúlfs, eins og til Hávarðs Ísfirðings, að lagt yrði fram nýtt fé. Það væri gaman, að hv. þm. G.-K., sem er bankaráðsmaður, skýrði frá því, hvernig réttlætið er í Landsbankanum í þessum sökum. Hvort gerðar séu sömu kröfur til smáfélaga, sem stofnuð eru í atvinnubótaskyni, og til Kveldúlfs? Hvort það er heimtað af Kveldúlfi, að hann leggi fram nýtt fé nú? Eins og ég sagði áðan, fannst mér þetta eðlileg krafa frá Landsbankanum, en það væri líka fróðlegt að vita, hvaða kröfur eru gerðar til Kveldúlfs.
Hv. þm. G.- K. var að hrósa happi yfir því, að meðalverð á lýsi mundi hækka við það, að hann seldi 2000 tn. nýlega fyrir £ 14-10-0. Jú, það hækkar meðalverðið um 80 þús. kr. Og enn vantar 700 þús. kr. til þess, að Kveldúlfur nái sama meðalverði og síldarverksmiðjur ríkisins. Það er engin furða, þó að hv. þm. sé hreykinn.
Við skulum segja, að stríðshorfur verði áfram og létti undir með Kveldúlfi, svo að hann innan skamms nái sama verði fyrir þau 2500 tonn, sem eftir eru, en það munar þó ekki á meðalverðinu meiru en 100 þús. kr. Það er ekki nóg, að það séu stríðshorfur, það þarf blátt áfram að brjótast út heimsstyrjöld, til þess að meðalverð Kveldúlfs sé ekki alltaf um 1/2 millj. kr. lægra en hjá síldarverksmiðjum ríkisins.
Ég vil segja, að það eru alveg ólíkar ástæður, sem ráða því, að ég og hv. þm. G.-K. ætluðum að greiða atkv. með frv. áðan. Ég vildi gera það í von um, að loks opnuðust augu Framsfl. fyrir því, að kröfur Alþfl. 1937 um, að togaraútgerðinni yrði komið á heppilegri rekstrargrundvöll, hafa verið á rökum reistar. Ég vildi gera það í þeirri von, að komið yrði einhverju því skipulagi á atvinnureksturinn, að hann megi halda áfram til blessunar fyrir fólkið í landinu. Hv. þm. G.-K. hefir hinsvegar lýst yfir því, að hann vildi vera með frv. af því, að honum sýndist hilla undir uppfyllingu þarfa sinna og Kveldúlfsmanna. En hverjar eru þær? Ég þarf ekki að lýsa því. Allir vita, að þær eru allt aðrar en þarfir almennings.
Ég vona, þó að í bili sé slítið stjórnarsamvinnu milli Alþfl. og Framsfl., að Framsfl. beri gæfu til þess að koma rekstri togaraútgerðarinnar á heilbrigðan grundvöll fyrir alþýðu manna, hvað sem líður þörfum Kveldúlfs.