25.11.1939
Efri deild: 69. fundur, 54. löggjafarþing.
Sjá dálk 915 í B-deild Alþingistíðinda. (1870)
130. mál, lögreglumenn
*Forsrh. (Hermann Jónasson) :
Frv. það, sem hér liggur fyrir, gerir ráð fyrir nokkrum breyt. á fyrirkomulagi lögreglumála, og eru breytingarnar fáar og ekki stórvægilegar. Aðalbreytingarnar, sem ætlazt er til, að gerðar verði á lögregluliðinu, eru í 1. gr. þessa frv. Þar er sem sé svo ráð fyrir gert, að þegar sérstaklega standi á, megi ráðh. bæta við lögregluna varalögreglumönnum, eftir því sem þurfa þykir. Samkv. núgildandi lögum þarf að leita samþykkis bæjarstjórnar eða hreppsstjórnar, ef nauðsyn ber til að auka lögregluliðið, og greiði þá ríkissjóður helming af þeim kostnaði, sem aukning lögreglunnar hefir í för með sér. Breytingar hafa orðið miklar í lögreglumálum á Norðurlöndum hin síðustu ár, og það er nauðsynlegt, að við hér á Íslandi komum á viðlíka breytingum, er geti tekið fyrir þá galla, sem nú eru á þessum málum hér á landi. Það er t. d. mjög óheppilegt, að ráðh. skuli þurfa að kalla saman fund til þess að fá samþykki til aukins lögregluliðs, þegar oft þarf skjótra aðgerða við. Hinsvegar virðist það í alla staði réttlátt, að ef þessi nýja skipan verður upp tekin, þá skuli ríkið, en ekki bæjarfélögin greiða þann kostnað, sem aukið lögreglulið hefir í för með sér.
3. gr. frv. miðar að því að létta af bæjarfélögunum fjárhagslegum byrðum í lögreglumálum, og eins hinu, að gera hverja bæjarlögreglu hreyfanlega í starfsemi sinni. Þetta ákvæði um að gera lögregluna hreyfanlegri en nú er, gerir hana um leið hæfari til starfs síns. Tímar þeir, er vér lifum á, hafa gert þessar breytingar og þessa þróun nauðsynlega, og þetta frv. er viðleitni til þess að fylgjast með hinum nýju kröfum tímans. 3. gr. frv. verður við þessum kröfum með ákvæðum sínum um, að lögreglan hafi hina sömu menntun og hinn sama útbúnað. Í þessu efni stefnir frv. að hinni sömu þróun og lögreglumálin hafa tekið annarstaðar um Norðurlönd. Fyrir nokkrum árum datt engum manni á Norðurlöndum það í hug, að lögreglunni yrði breytt í það horf, sem hún er í nú. En reynslan hefir sýnt fram á nauðsyn þessara breytinga, og um öll Norðurlönd er nú sú stefna uppi að gera lögregluna að heildarlögreglu (Enhedspoliti), með sama svip og sama sniði. Svo er t. d. í Danmörku, að bæjarlögreglan hefir verið gerð að ríkislögreglu, og hefir ríkið alla umsjón með henni. Og annarstaðar á Norðurlöndum er líkt á komið, þó að hinsvegar oft hafi staðið í stappi um breytingu lögreglunnar í ríkislögreglu, vegna þess að bæjarlögreglan átti miklar eignir undir stjórn bæjarfélaganna og oft stóð á samkomulagi um það, hvernig ráðstafa ætti þessum eignum, hvort bæjarfélögin ættu að greiða af þeim skatt til ríkisins, o. s. frv.
Ríkislögregluhugmyndin er ekki nein nýlunda, því að ríkið hefir nú um alllangt skeið haft afskipti af lögreglumálunum, eftir því sem mál þessi hafa orðið yfirgripsmeiri. Þannig er það í Danmörku, þar sem ný deild, er ekki var til áður, hefir risið upp innan lögreglunnar. Og þessi afskipti ríkisins af lögreglumálunum hafa aukizt eftir því, sem menn hafa betur skilið nauðsynina á að hafa lögregluna undir einni stjórn og koma samræmi í starf hennar. Í þessu frv. er þó ekki gengið svo langt, að öll lögregla verði gerð að ríkislögreglu. Okkur þótti ekki fært að fara lengra en svo, að mestu ágallar á skipan lögreglumálanna yrðu afnumdir og að lögreglan kæmist í nánara samband við ríkisvaldið.
Það er orðin siðvenja hér á landi að gera ríkislögreglu að grýlu til að hræða menn, gera hana að herfilegustu óvætti í augum fólksins. En þeir menn, sem veifa þessari grýlu, gæta þess ekki, að ríkið hefir þegar ríkislögreglu. Breytingar frv. eru eingöngu til þess gerðar, að lögreglan verði starfhæfari í framtíðinni en hún er nú. Munurinn á ríkislögreglu og bæjarlögreglu er í raun réttri enginn, heldur er hér aðeins um skipulagsatriði að ræða. Bæjarlögreglan er ráðin af lögreglustjóra, sem er embættismaður undir stjórn dómsmálaráðherra. Lögreglustjórinn fær skipanir sínar frá ráðherranum, og munurinn á þeirri skipan lögreglumálanna, sem frv. stefnir að, og því fyrirkomulagi, sem nú ríkir, er sá, að bæjarfélögin borga lögreglunni og að ekki má flytja hana út fyrir lögsagnarumdæmið. Það er því í hæsta máta broslegt, þegar stöðugt er fjasað um ríkislögreglu sem einhverja óvætti.
Ég skal taka fram strax, að það hefir komið fram í einstökum blöðum, að þetta frv., sem hér er borið fram, sé einhver alveg stórvægileg stefnubreyt. hjá Framsfl. frá því, sem verið hefir um lögreglumál. Ég mun minnast á það síðar og minnast á það í fáum orðum, um hvað var deilt í sambandi við lögreglumálin, en eins og ég sagði áðan, þá hefir orðið stórvægileg breyt. á lögreglumálunum alstaðar í veröldinni á seinni tímum, vegna þess ástands, sem hefir skapazt. Það væri því vitanlega ekki að breyta um stefnu, þó að svo væri, sem ekki er, að tekin væri upp sú stefna, sem ekki þótti fært að fylgja fyrir 10–20 árum. Það, sem ekki þótti fært að taka upp þá, getur verið rétt að taka upp nú út frá allt öðrum forsendum en þá lágu fyrir. Ég vil benda á, hvaða augum Norðurlöndin litu á ríkislögreglu fyrir 6 árum síðan. Nú lætur enginn sér koma til hugar að rísa þar í gegn, því að nú eru tímarnir svo breyttir, að taka verður ályktanir út frá allt öðrum forsendum en þá. Það mætti alveg eins segja, að stefnubreyt: hafi orðið á Alþingi, þar sem það hefir samþ. á síðustu árum að veita fé til atvinnubóta. Fyrir nokkuð mörgum árum hefði slíkt þótt fjarstæða. En aðstaðan hefir breytzt, og þess vegna gera menn ráðstafanir út frá allt öðrum forsendum og aðstæðum en lágu fyrir áður. Nú eru flestir sammála um, að það þurfi að flytja til vinnuaflið í landinu, en aðeins ósammála um, hvernig það er gert. Ég býst við, að fyrir nokkru síðan hefðu flestir verið á móti að gera það og fæstum dottið í hug, að þyrfti að gera slíkar ráðstafanir. Þeir tímar, sem við lifum á í dag, eru svo gersamlega breyttir frá því, sem var fyrir nokkrum árum, að ekki er undarlegt, þó að gera þurfi ráðstafanir nú, sem áður þóttu óþarfar.
Vegna þess veðurs, sem gert hefir verið út af þessu í sumum blöðum, vildi ég aðeins benda á, að þar er talað um, að þessu frv. sé beitt gegn verkalýðnum. Ég ætla, að auðvelt sé að færa fram svo sterk rök, að það nálgist staðreyndir, fyrir því, að það getur ekki legið á bak við, og það var einmitt þetta, sem alltaf var deilt um, þegar rætt var um lögreglumálin fyrir nokkrum árum, að mönnum þótti misjafnlega tryggilega gengið frá, að lögreglunni yrði ekki þannig beitt. Ég vil biðja hv. þm. að taka eftir, að það hefir ekki komið til mála nú, þegar breytt er l. um lögreglumenn, að breyta því meginákvæði, að ekki megi beita lögreglunni í vinnudeilum. Þess vegna er allt tal um það algerlega út í loftið. Það er líka hægt að færa fram miklu sterkari sannanir fyrir því, fullar sannanir, að þetta ákvæði er algerlega öruggt fyrir verkalýðinn, því að síðan sett voru l. um lögreglumenn ríkisins, og þar í þau ákvæði, að ekki mætti nota lögregluna í vinnudeilum, hafa verið sett ný l., en það eru l. um vinnudeilur, og þar er skýrt ákvæði, sem ekki var til áður, — áður mátti teygja, hvað væru vinnudeilur, en nú er það ekki hægt; vinnudeilur eru nú skýrt hugtak í íslenzkum l., — þar er ákvæði um, á hvaða þátt eigi og megi stofna til vinnustöðvunar, og samkvæmt þessum l. er sérstakur dómstóll, sem á að ákveða, hvort vinnudeila er lögleg eða ekki. Og ef vinnudeila er upp tekin l. samkvæmt, þá er í l. ákvæði um, að aldrei megi beita lögregluvaldi í slíkum vinnudeilum samkv. l. um lögreglumenn ríkisins. Það getur því aldrei komið fyrir, að lögregla verði notuð í þeim óspektum, sem liggja algerlega fyrir utan þetta svið. Við vitum vel, að með þeim félagssamtökum, sem verkamenn hafa nú, er þeim ekki aðeins vorkunnarlaust, heldur og auðvelt að gera slíkar vinnustöðvanir í samræmi við það, sem l. ákveða, og því auðveldara, ef verkalýðnum hefir verið sýnd harka með það, sem hann gerir vinnustöðvunina út af. Hinsvegar geta komið fyrir vinnustöðvanir í sambandi við eitthvað, sem verkalýðurinn hefir alls ekki staðið að, vegna þess að hann telur málstaðinn veikan eða rangan, heldur er stofnað til uppvöðslu af nokkrum óspektarmönnum, og þá falla slíkar óspektir að sjálfsögðu utan við þann ramma, sem l. ákveða. Og þegar er þannig hægt að sanna þetta samkv. þessum tvennum l., þá er það tómt mál að vera að halda því fram, að nú sé verið að breyta þessum l. þannig, að hægt verði að beita lögreglunni gegn verkalýðnum. Það er útilokað vegna þessara tvennu ákvæða, sem eru í íslenzkum l.
Ég vil svo að lokum mælast til þess, að greitt verði sem mest fyrir þessu máli gegnum þessa hv. deild.