13.11.1939
Efri deild: 59. fundur, 54. löggjafarþing.
Sjá dálk 138 í C-deild Alþingistíðinda. (2896)
105. mál, stéttarfélög og vinnudeilur
*Sigurjón Á. Ólafsson:
Herra forseti! Þegar mál þetta var hér síðast til umr., síðastl. laugardag, gat ég ekki annað en kvatt mér hljóðs, enda þótt komið væri að fundarlokum, því að hér er um merkilegt mál að ræða og einstætt í sinni röð. Mér fannst líka, að framsöguræða hv. flm. væri ekki svo greinileg, að hv. dm. gætu af henni einni saman skapað sér fullkomna skoðun á efni því, sem hér er um að ræða. Að vísu upplýsti hæstv. félmrh. um ýmsa agnúa, sem væru á frv., en ræða hans var ekki tæmandi. Ég mun ekki fara að deila við hv. flm. um flutning málsins. Hann var hér hinn prúði maður. En hitt var ljóst, að hann brestur kunnugleika á eðli þeirra mála, sem hér er um að ræða, sem í sjálfu sér er ekkert undarlegt, þar sem hann er á allt öðru sviði, enda þótt með ágætum sé, því að hann mun tvímælalaust vera talinn einn hinn bezt mennti maður í sinni stétt. Hér brestur hann aftur þekkingu á hinu djúptæka eðli verkalýðshreyfingarinnar.
Ræða hv. flm. gaf mér tilefni til þess að tala hér langt mál og hrekja margt í ræðunni, en ég ætla að vera svo „fair play“ að takmarka mál mitt allmjög, þar sem ræðutími hv. flm. er nú nær búinn. Ég mun því aðeins fara inn á þrjú aðalatriði málsins. Fyrst hvort lögbjóða eigi aðeins eitt verkalýðsfélag í hverju bæjarfélagi, í öðru lagi, hvort í félögunum megi aðeins vera verkamenn einir, og í þriðja lagi, hvort lögbjóða eigi hlutfallskosningu á mönnum til trúnaðarstarfa innan félaganna.
Þá mun ég og eitthvað fara inn á fjórða atriðið, sem ekki er í frv., en kom fram í ræðu flm., en það er hið mikla ofbeldi, sem ríkja á innan verkalýðsfélaganna og hann taldi, að Alþýðusamband Íslands ætti hinn stóra þátt í. Ég veit ekki, hvað menn leggja upp úr orðum mínum hér, en hitt vil ég fullyrða. að ég tel mig manna kunnugastan verkalýðsmálum okkar, þar sem ég hefi starfað um 20 ára skeið í verkalýðsfélagsskapnum og fyrir hann, og tel ég mig því fullt eins dómbæran um þessi mál og hvern annan að minnsta kosti.
Þegar um það er að ræða, hvort aðeins skuli vera eitt verkalýðsfélag í hverri starfsgrein, þá er það ekki stórt atriði út af fyrir sig. En það á ekki að fara að lögbjóða slíkt, það á að koma frá fólkinu sjálfu. Auk þess er þar, eins og hæstv. félmrh. benti á, stappað nærri broti á stjskr., ef meina á mönnum að stofna stéttarfélög sér til hagsbóta. Annars verður það lagt undir úrskurð hæstv. forseta áður en til atkvgr. kemur, hvort hér sé ekki um brot á stj.skr. að ræða. Væri þetta lögleitt, myndi það koma harkalega niður á ýmsum stéttum, eins og t. d. skipstjórum og stýrimönnum. Hér er t. d. sérstakt félag meðal togaraskipstjóra og annað meðal þeirra, sem eru í millilandasiglingum. Þá eru og hér félög stýrimanna o. fl., og þannig mætti lengi telja og sýna fram á árekstra í þessu efni, eingöngu af því, að þeir, sem hér vilja breyta, eru ekki nægilega kunnugir þeim málum, sem þetta grípur inn í.
Þegar lögin um stéttarfélög og vinnudeilur voru sett, var reiknað með fleiri en einu fagmannafélagi á hverjum stað. Löglærðir menn, sem unnu að þessum málum, litu svo á, að ekki væri hægt að banna slíkt. Ég býst við, að þeir hafi litið svo á, að samkv. ákvæðum stjskr. væri ekki hægt að banna slíkt.
Þá er næsta atriðið, að eingöngu skuli vera verkamenn í hverju félagi. Þetta gæti ég ímyndað mér, að hljómaði vel í eyrum þeirra, sem ekki eru nægilega kunnugir þessum málum. Við þetta er það fyrst og fremst að athuga, að mörg verklýðsfélög eru stofnuð af mönnum, sem þá í svipinn hafa ef til vill ekki verið verkamenn, eða jafnvel aldrei stundað erfiðisvinnu. Þessa menn ætti því að reka úr félagsskapnum. Annars er það nú svo, að þetta orð, „verkamaður“, er mjög teygjanlegt. Það má jafnvel segja, að allir, sem einhver störf hafa, séu verkamenn. Þá er það og t. d., að kennarinn, sem stendur við kennaraborðið í dag, getur verið orðinn verkamaður á morgun. Fjöldi námsmanna, stúdentar o. fl. ganga inn í verklýðsfélögin og eru um lengri eða skemmri tíma óbreyttir verkamenn við erfiðisvinnu. Þeir eru því venjulega ekki að ganga úr félagsskapnum þann stutta tíma, sem þeir eru við nám. Margir slíkir menn verða því félagar í verkalýðsfélögunum eftir að þeir hafa lokið námi og hætt erfiðisvinnu. Ætti kannske að fara að reka slíka menn? Nei, því verður ekki neitað, að það er vont að skilgreina það, hver er hinn reglulegi verkamaður. Menn geta jafnt kallazt verkamenn, hvort sem þeir vinna með anda eða höndum. Ég held jafnvel, að það væri ekki í anda Sjálfstfl. að fara að reka stofnendur úr félögunum, enda þótt þeir vinni ekki erfiðisvinnu. Við skulum segja mann eins og Ólaf Friðriksson. Nei, ég held, að það þætti of mikil skerðing á frjálsræði manna. Ég er því ekki búinn að sjá, að Alþingi fari að ganga svo hart til verks eins og hv. flm. vill vera láta.
Þá skildist mér, að hv. flm. væri að vitna í reglur um þessa hluti, sem giltu meðal annara þjóða. Ég skal ekkert um það segja, hvað hv. flm. hefir kynnt sér þessi mál erlendis. En ég hefi þó dálítið kynnt mér þau á þeim vettvangi, m. a. átt tal við flesta foringja verkalýðsmálanna á Norðurlöndum. Við foringja verkalýðs annara landa hefi ég ekki átt tal, því að ég hefi ekki vald á tungu þeirra. Af þeirri þekkingu, sem ég hefi aflað mér um þessi mál á Norðurlöndum, þá er það ljóst, að slík ákvæði sem eru í frv. eiga ekkert fordæmi í verkalýðslöggjöf þeirra. Margir verkamenn, sem komizt hafa til æðstu valda í þjóðfélagi sínu eins og t. d. Stauning í Danmörku og Nygaardsvold í Noregi, eru ennþá í verklýðsfélögum. Þannig er Stauning t. d. enn í félagi tóbaksgerðarmanna í Kaupmannahöfn og Nygaardsvold í félagi pakkhúsmanna eða hafnarverkamanna í Noregi, og þannig mætti lengi telja.
Að hv. þm. Hafnf. flytur frv. þetta, er sökum atburða þeirra, sem gerzt hafa í Hafnarfirði í ár. Eins og kunnugt er, þá hefir gengið þar á ýmsu, sem ekki hefir þekkzt áður innan verkalýðsfélagsskaparins, hvorki hér á landi eða í nálægum löndum, að stofnendur verkalýðsfélaganna hafi verið reknir úr félögunum fyrir þær sakir einar, að þeir væru ekki verkamenn, eins og t. d. gert hefir verið við Kjartan Ólafsson í Hafnarfirði o. fl. fyrir þær sakir einar, að þeir væru ekki verkamenn þá stundina. Annars er ég ekki búinn að fá sannanir fyrir því, að þeir, sem hv. flm. telur sig bera fyrir brjósti, vilji þetta í raun og veru. Mér er nefnil. alls ekki kunnugt um, að þessi krafa hafi komið annarstaðar að en frá málfundafélaginu „Þór“ í Hafnarfirði. Ég leyfi mér því að halda því fram, að þessi skoðun, sem hv. flm. túlkar í þessu máli, sé í yfirgnæfandi minni hluta í landinu. Ég leyfi mér hér að tala máli meiri hlutans í þessum málum og andmæla þeirri stefnu, sem hér kemur fram í frv.
Ef eingöngu væru verkamenn eftir í félögunum, yrði áreiðanlega mjög óhægt að fá hæfa menn í trúnaðarstöður þeirra og til virkrar forustu í félagsskapnum. Ég hefi mína reynslu um það, hve verkamenn eru þar ófúsir, og þeim er það ekki láandi, þegar þeir eiga atvinnu sína persónulega undir högg að sækja hjá atvinnuveitandanum. Það er nú einu sinni eðli þessara samtaka að standa sífellt í baráttu um kaup og kjör við atvinnurekstur. Án þess er hvert félag „núll og nichts“ í augum verkamannanna. En þeir, sem fremstir ganga í baráttunni, geta misst fyrir það alla atvinnu, og verkamenn vilja náttúrlega lifa, eins og aðrir, og hika við að láta hafa sig á oddinum. Reynslan er því sú, að það hefir orðið að taka til forystu í félögunum menn, sem voru að einhverju leyti óháðari með atvinnu en hinir eiginlega verkamenn. Ég er ekki með þessu að kasta steini að atvinnurekendum. Það er ekki nema mannlegt, að þeir sneiði hjá að hafa þá menn í þjónustu sinni, sem ganga hart fram í gegn þeim, og þegar þetta er mál, sem kemur mjög við pyngju þeirra. En ef þessi barátta væri lögð niður, missti öll verklýðshreyfingin marks og gæti aldrei lifað þannig lengi.
Eru nú nokkur líkindi til, að atvinnurekandi geti komið fram sem aðili fyrir sjónarmið sem þessi? Það mundi stríða gegn öllu, sem maður á að venjast. Ég veit, að hv. þm. Hafnf. er svo trúr þeim umbjóðendum sínum, sem eru vinnuveitendur, að hann gæti ekki leikið þann skollaleik, sem hann leikur nú, nema hann ætlaði að koma aftan að þeim umbjóðendum sínum, sem eru verkamenn, og hreint og beint svíkja þá í tryggðum.
Ég held hv. þm. hafi verið að víkja að því, sem erlendis tíðkaðist. Á Norðurlöndum er það að vísu venjulegt, að verkamenn ráðast í þjónustu stéttarfélags síns til trúnaðarstarfa. En fjölmennið í þessum löndum gerir það, sem hér er ómögulegt, að félögin launa þessum mönnum fyrir að standa fyrir málum sínum. Margir þeirra manna hafa orðið leiðandi menn sinnar þjóðar. Hér verða félögin að nota til starfanna ólaunaða áhugamenn, sem eru nægilega óháðir atvinnurekendum með vinnu. Ef hv. þm. athugar þetta, hlýtur hann að sjá, hve aðstæður eru ólíkar hér og þar, að ég nú ekki minnist á, að iðgjöld verkamanna til félaga sinna eru hér kannske ? eða 1/10 af því, sem verkamenn greiða til stéttarfélaga sinna í nágrannalöndum.
Hinsvegar er ég hv. þm. alveg sammála um það, að raunverulegur atvinnurekandi á ekki að vera í verklýðsfélagi. Þeir, sem ráð hafa yfir atvinnu svo og svo margra verkamanna eða geta notað aðstöðu sína gegn félagi þeirra í hagsmunabaráttu, eiga þar ekki heima, þótt þeir af einhverjum ástæðum kynnu að hafa löngun til að vera þar. En í lögum margra verklýðsfélaga eru takmarkanir, sem eiga að duga við þessu. Ég skal svo láta útrætt um þessa hlið málsins, en víkja örfáum orðum að þeim hlutfallskosningum, sem frv. gerir ráð fyrir.
Mér skilst þm. halda, að hann geti skapað frið með þessu ákvæði, frið þar, sem nú er ófriður. En ég skal færa rök að því, að ef hann vill skapa með því friðinn, er hann að skapa með því þann ófrið, sem enginn sér út yfir. Í fyrsta lagi þekki ég engin dæmi um slíkt í allri Norðurálfu, sem fætt hefir verklýðshreyfinguna, að fyrirskipaðar séu hlutfallskosningar í þessum samtökum. Sú krafa er komin frá stjórnmálaflokkum, en ekki verkamönnum sjálfum, til þess að skapa pólitískum minni hlutum rétt. En það eru til lönd, þar sem engar kosningar eru hafðar á trúnaðarmönnum félaganna; mér er sama, hvort þar gildir einræðisfyrirkomulag fasistískra landa eða kommúnista, á hvorugum staðnum mega vera til flokkar, nema hinn eini. En í Frakklandi t. d. eru verkamenn skiptir milli 4 flokka: syndikalista, kristilegra jafnaðarmanna, marxistanna eða aðalverkamannaflokksins og kommúnista. Nú var gerð þar tilraun til að sameina alla franska verkamenn í einu sambandi, en hún mistókst algerlega vegna áróðurs kommúnista. Í Belgíu hefir þetta verið líkt og á Spáni fyrir borgarastyrjöldina, en á Norðurlöndum hafa verkamenn verið einhuga og samtökin óskipt. Þar hafa hlutfallskosningar, slíkar sem hér ræðir um, aldrei komið til mála.
Hverjir eiga að hagnast á þessu ákvæði? Það ríkir fullkomið lýðræði innan verkalýðshreyfingarinnar, nema þá í fáum félögum, sem kommúnistar ráða. Sjálfstæðismenn hafa þar fullan rétt, hvað sem hv. þm. segir annað. Samkv. lögum Alþsamb. Ísl. ríkir þar fullkomið lýðræði. Hver verkamaður getur notið þar málfrelsis og atkvæðis síns. Það er verið að mála skrattann á vegginn og segja, að ekki sé til lýðræði innan verklýðsfélaganna yfirleitt. Hverjir eiga að hafa hag af því? Hv. þm. getur ekki verið fullkomin alvara að bægja burt áhrifum kommúnistanna, ef hann gengur hér beint í lið með þeim og gefur þeim með hlutfallskosningum fyrsta möguleikann til þess yfirleitt að .,existera“. annars hyrfu þeir sem minni hluti. Ég trúi því ekki, að hv. þm. vilji ala þann draug. Það er jafnvel kunnugt um Hafnarfjörð, að þar eru ekki nema um 20 menn, sem geta kallazt kommúnistar. Ég vil ekki segja, að þeir geti náð þar „mandati“, en það var þó verið að geta þeim möguleikann til þess. Þá mundi innan félaganna loga í deilum, alltaf fylking móti fylkingu, aldrei stundar friður. Nú er meining þm. að draga stjórnmálin út úr verklýðsfélögunum, og ég get verið honum sammála um, að það sé hollt í sjálfu sér. Í því félagi, sem ég hefi stjórnað í 20 ár, hefir verið reynt, eins og unnt er, að ganga framhjá deilum dagsins í flokkapólitík. Menn vita, að milli manns og manns er ekkert viðkvæmara en stjórnmál og trúmál. Um trúarágreining er hér náttúrlega ekki að tala. En pólitíski ágreiningurinn þyrfti ekki heldur að verða að ófriði. Ég vildi, að hv. þm. gæti horfið frá þessu atriði, um hlutfallskosningarnar. Við getum t. d. hugsað okkur Vélstjórafélag Reykjavíkur. Þar eru menn af ýmsum flokkum, það eru jafnvel til kommúnistar innan vélstjórastéttarinnar, en sjálfstæðismenn eru þar fjölmennastir. En ég er ákaflega hræddur um, að ekki yrði óblandin ánægja yfir þessu ákvæði hjá flokksbræðrum hv. flm. í því félagi. Þó að margir séu sjálfstæðismenn í stéttarfélögunum, hafa þeir fullkominn skilning á því, að þeir geta átt í höggi við atvinnurekendur. Það verður aldrei hægt að halda þeim undir því oki, að þeir geri það fyrir Sjálfstfl. að leggja niður baráttu fyrir bættum kjörum. Þeim er það fyrir mestu, að verkalýðshreyfingin sé óklofin og ólömuð; þess vegna er ákvæðið um hlutfallskosningar þeim ekki til góðs. Það eru þúsundir verkamanna, sem vita, að þær eru einhver sú mesta ógifta, sem fyrir hreyfinguna gæti komið.
Þá kem ég að fjórða atriðinu, sem hv. flm. ympraði á með mestu hógværð, en hefir verið rætt með hávaða í blöðum flokksins, að í verklýðshreyfingunni hafi verið beitt ofbeldi. Nú kom það ekki beint fram í orðum hans, hverjir það væru, kommúnistar eða aðrir, sem beitt hefðu ofbeldinu eða ofríkinu, en það máttí skilja hann svo, að það væru Alþfl.-menn. Það hefir þegar verið tekið hér fram, að innan Alþsamb. og félaga þess ríkir fullt lýðræði. Sú regla, sem ég tók upp í mínu félagi, eftir erlendum fyrirmyndum, að hafa allsherjaratkvæðagreiðslur um hin stærri mál, er að vinna sér fylgi í mjög mörgum félögum, og ég veit ekki, hvernig hægt er að hugsa sér fullkomnara lýðræði en það. Það eina, sem kannske mætti benda á í mótsögn við þetta, eru fulltrúakosningar til sambandsþings, eins og hæstv. félmrh. tók réttilega fram. En það á sér fyllilega réttmætar sögulegar orsakir. Verklýðshreyfingin var sköpuð af áhugamönnum, sem drógust að annari stjórnmálastefnu en þeirri, sem hinir borgaralegu flokkar, er síðan mynduðu Sjálfstfl., fylgdu. Þetta er ekkert sérkennilegt fyrir Ísland. Þessu líkt varð á öllum Norðurlöndum, og óeðlilegt er það ekki, þegar gætt er árekstranna, sem hreyfingin átti í við menn, sem stóðu meira og minna framarlega í Sjálfstfl. Það var því engin furða, að Alþfl. skapaðist á þann hátt, sem varð, upp úr verklýðshreyfingunni, og setti sér og henni til verndar ýmsar reglur, sem þorri verkamanna hefir ekki viljað missa. Ég gæti trúað að sjálfstæðismenn kærðu sig ekki um að fá á sína fundi menn, sem kæmu til þess að rugla þá stefnu, sem átti að halda áfram, og spilla starfsfriði. Eins höfðum við enga þörf fyrir þá menn á sambandsþing, sem héldu fram sjónarmiðum vinnuveitenda. Nú er talað um það, að losa félögin undan pólitíkinni. Mér finnst þá vera farið illa með orðið pólitík, ef það má ekki ná, meðal annars, yfir baráttumál heilla þjóðfélagsstétta. Hvað er pólitík, ef t. d. launamálin eru það ekki? Ég minnist þess, að vestur í Ameríku hefir aldrei verið heitara í kolunum en þegar Roosevelt tók í streng með verkamönnum gegn atvinnurekendum í launamálum. Það var áreiðanlega talin pólitík. Og jafnvel þó að slíkt mætti ekki nefnast pólitík hér heima, er ég hræddur um, að orðið geti nógu heitt í kolunum, þegar farið er að ræða um kauphæð, vinnuskilyrði, öryggismál o. s. frv. Og ég er anzi hræddur um, enda þótt verklýðssamband væri sett, sem ætti að heita óháð flokkum, að flokkarnir vildu þá hafa fingur með í spilinu, og ópólitískt getur það aldrei orðið, meðan þeim skemmdarvörgum, sem kommúnistar eru og höfðu engin teljandi tök fyrr en á árunum 1937–38 fyrir sérstök atvik, er hjálpað til að þrífast. Það virðist svo sem þeir viti það dæmalaust vel, hverju þeir hafa áorkað síðastl. ár. Þeir hafa barizt með honum, og á meðan slík óheillatök eiga sér stað ínnan okkar þjóðfélags, þýðir ekki að tala um að útrýma kommúnismanum.
Okkar viðhorf til kommúnismans eru ólík. Hv. þm. og allir flokksbræður hans verða að sýna, að þeir vilji útrýma kommúnismanum úr verklýðshreyfingunni, en geri þeir það, þá getum við talað saman um, hvernig hlutirnir eigi að vera. Persónulega þekki ég hann ekki mikið, en hjartað er gott, og ég efast ekki um, að hann vilji verkamönnum vel.
Við skulum ekki ræða frekar um þetta atriði, því það hefir aldrei sýnt sig betur en nú, hversu mikil óheilindi fylgja kommúnismanum. Þá klígjar ekki við að ofurselja okkar litlu þjóð fyrir ímyndaða hagsmuni erlendrar stórþjóðar. Ég veit ekki, hvaða rétt þeir menn eiga á sér í þjóðfélaginu eftir að hafa gerzt flugumenn innan þess.
Ég hefi nú reynt að gera örlítil skil á þessu ofbeldi. En ég vil aðeins benda hv. þm. á eina tegund ofbeldis enn, sem ekki er langt síðan átti sér stað. Það var haldinn fundur í verkamannafélaginu Hlíf í Hafnarfirði ekki alls fyrir löngu. Þar mættu sjálfstæðismenn, alþýðuflokksmenn og stjórn Dagsbrúnar. Þar var borin upp till. um, hvort félagið ætti að gerast meðlimur í byggingarsambandi kommúnista, sem nú hefir verið stofnað. En fundargestir tóku þannig undir till., að hún var ekki rædd. Er þetta ofbeldi, sem hv. þm. hefir tekið ábyrgð á í þessu tilfelli? Ég þekki til í félögum, þar sem kommúnistar hafa ráðið. Þeir hafa hvarvetna reynt að beita ofbeldi. Ég þekki líka til í Dagsbrún, og þar hefir aldrei verið beitt ofbeldi, fyrr en kommúnistar komu til valda innan félagsins. Tilgangurinn helgar meðalið, þeir beita ofbeldi þegar þeim býður svo við að horfa.
Þá hefir mikið verið talað um það, að sjálfstæðisverkamenn vildu ekki leggja á sig félagsskatt, sem rynni í flokkssjóð. Jú, þessi kenning hefir verið mjög uppi og verið færð rök fyrir henni, sem hafa verið byggð á misskilningi. Alþýðusambandið er raunverulega sjálfstæð stofnun. Öll gjöld, sem félögin leggja fram til Alþýðusambandsins, hafa runnið til verkamannastarfsins, ekki einum eyri verið varið til flokksstarfs Alþfl. Það er hægt að sjá af fjárhagsáætlun síðan í fyrra. Stjórnmálastarfsemin er fengin frá stjórnmálafélögunum og einstökum mönnum, en ekkert tekið af skatti frá félagsmönnum. En þetta hjal um gjöld félagsmanna til flokksstarfsemi er ósannindi ein.
Ég vildi láta þetta koma fram, svo að það stæði ekki til misskilnings. Þessir skattar eru hærri hér hjá okkur en annarstaðar, vegna þess hvað fámenn við erum. Félögin greiða í iðgjöld 5–10 kr. á ári, og upp í 16 kr. hér í Rvík. Miðað við önnur lönd eru þetta lág iðgjöld. En hvað skyldu sjálfstæðismenn í málfundafélögunum greiða? Mér hefir verið sagt, að eftir að málfundafélögin voru sett á stofn, hafi hver meðlimur verið krafinn um einnar kr. gjald á viku, þegar hann hefir vinnu. Í hvaða sjóði rennur sú upphæð?
Ég skal ekki fara meira út í ofbeldishjalið, eða út í það, hvernig flokkssjóð Alþfl. er skipt. Ég er þess fullkomlega sannfærður, að þeirri fjárupphæð, sem lögð er til verklýðsmála, er enn betur varið heldur en t. d. að kommúnistar fengju einhverju að ráða. Samfylkingin við kommúnista hefir leitt til ófarnaðar í öllum löndum. Hann er ekki fremur hættulegur fyrir Alþfl. en aðra flokka. Nú er svo komið, að á Vesturlöndunum öllum hafa kommúnistar runnið sitt endaskeið. En það er orðið tímanna tákn, að hér á Íslandi hefir þessi flokkur dafnað fyrir atbeina Sjálfstfl. Ég skal svo í bili láta útrætt um það, sem þessi hv. þm. sagði.
Hæstv. atvmrh. er ekki hér, en hann talaði hér nokkur orð, og margir hlustuðu á hans ræðu. Hann talaði með þjósti miklum um leið og hann lýsti því yfir, að þetta mál væri flokksmál. Því yrði fylgt eftir með fullkominni festu. Þó hann sé ekki hér, þá ætla ég að svara honum nokkrum orðum. Ég hafði skilið það svo þegar stjórnarsamvinnan hófst síðastl. vetur, að hún væri afleiðing af hinum erfiðu tímum, sem við áttum við að búa, því reynslan hefir sýnt, að okkar unga þjóð var framsýn að mynda þjóðstjórn, þar sem á eftir komu hörmungar styrjaldarinnar. Um leið var svo til ætlazt, að öll deilumál væru lögð á hilluna, meðan stjórnarsamvinnan héldist. Ég veit ekki, hvort Sjálfstfl. lítur svo á, að hann hafi vakið upp stærri deilumál með tilliti til samvinnu. ... Það getur vel verið, að það láti vel í eyrum sumra manna innan hv. d., en ég er ekki viss um, að allir séu á sömu skoðun.
Ég vænti þess, að hv. þm. endurskoði rækilega sína afstöðu í þessu máli. Það getur verið, að mér hafi ekki tekizt að sannfæra hann eða flokksbræður hans um það, hvað það er vandasamt mál, sem um er að ræða. Ég ætla ekki að svara kommúnistum, því þeir eru alltaf öfugir í dag við það, sem þeir voru í gær. Ég er þessu frv. í öllum atriðum mótfallinn.