03.04.1939
Efri deild: 32. fundur, 54. löggjafarþing.
Sjá dálk 174 í B-deild Alþingistíðinda. (316)
69. mál, gengisskráning og ráðstafanir í því sambandi
*Árni Jónsson:
Ég er flm. að þeim till. á þskj. 125, sem nú hefir verið lýst. Með samþykki hæstv. forseta og í samráði við hæstv. atvmrh. vil ég leyfa mér að gera grein fyrir þessum brtt. við 1. umr. málsins. Ég get vel fallizt á þær ástæður, sem fram hafa komið fyrir því, að slíku máli sem þessu verði að hraða eftir því sem tök eru á gegnum þingið. Skal ég því reyna að forðast óþarfa málalengingar og ýfingar.
Eins og grg. frv. ber með sér, er þetta flutt sem viðreisnarmái fyrir sjávarútveginn. Enginn ágreiningur er um það, að sjávarútvegurinn sé háskalega á vegi staddur. Enginn ágreiningur er um það, hvaða þýðingu þessi atvinnuvegur hefir fyrir afkomu þjóðarinnar. Enginn ágreiningur ætti því að vera um það, að hlaupið væri undir hagga með þessum aðþrengda höfuðatvinnuvegi þjóðarinnar svo sem unnt er.
Með því frv., sem hér liggur fyrir á þskj. 119, er bent á eina leið til úrlausnar í þessu mikla vandamáli alþjóðar. Ég skal strax taka það fram, að sú leið er frá mínu sjónarmiði og ýmissa annarra svo miklum vandkvæðum bundin, að við teljum hana ekki færa. Þessi afstaða stafar ekki af skilningsleysi á högum útgerðarinnar, og því síður af andúð.
Með frv. eins og það liggur fyrir er gert ráð fyrir verðfellingu íslenzku krónunnar úr skrásettu gengi 22.15 fyrir pundið ofan í 27 kr. Flm. frv. er það sjálfum ljóst, að slík verðfelling veldur svo mikilli kauplækkun hjá ýmsum þeim. sem að útgerðinni vinna, að ekki verði hjá því komizt að veita þeim nokkrar bætur. Þess vegna er gert ráð fyrir því. að kaup verkamanna og sjómanna fari hækkandi eftir reglum þar um. Auk þess að þeir framleiðendur við landbúnað, sem selja afurðir sínar á innlendum markaði, fái samskonar bætur. Með þessu móti er mjög dregið úr því, að gengislækkunin komi að fullum notum.
Eftir þeim skýrslum, sem fyrir liggja, nam tap togaraútgerðarinnar árið 1937 rúmri 1 milljón króna. Sama árið er tap smábátaútgerðarinnar áætlað um 1 millj. kr. Um þetta eru þó engar skýrslur til. Síðasta ár hefir tapið verið meira en árið áður, sérstaklega á togaraútgerðinni. Það er því sennilega hægt að slá því föstu. að heildartap útgerðarinnar á síðastl. ári hafi ekki numið undir 2½ millj. kr.
Ég vil þess vegna gera ráð fyrir því, að hér þurfi að sjá útgerðinni fyrir 2–3 millj. króna stuðningi, til þess að komið verði í veg fyrir taprekstur. Ég geri ennfremur ráð fyrir, að til þess ekki einungis að stöðva tapreksturinn, heldur koma útgerðinni á réttan kjöl, þyrfti jafnvel hærri upphæð en hér um ræðir. Hitt sýnist mér aftur býsna fjarstæðukennt, að breyta verðlagi gjaldeyrisins svo, að það nemi fullum milljónatug á útfluttum sjávarafurðum, með öllum þeim fyrirsjáanlegu og ófyrirsjáanlegu afleiðingum, sem af því myndi stafa, til þess að rétta hluta útgerðarinnar.
Með till. þeim, sem ég flyt á þskj. 125, ásamt hv. 11. landsk. og hv. þm. Hafnf., er reynt að fara meðalveginn í þessu vandamáli. við höfum reynt að finna leið til þess að fullnægja kröfum útgerðarinnar án þess að verkamönnum og sjómönnum sé íþyngt svo mjög, sem hlutur að verða, ef frv. verður samþ. óbreytt, og án þess að hlutur annarra launamanna en þeirra, sem bætur hljóta skv. frv., sé algerlega fyrir borð borinn.
Vil ég nú reyna að skýra þetta.
Skv. bráðabirgðayfirliti um útflutning sjávarafurða síðastl. ár hefir hann numið um 48 millj. kr. Eftir frv. mundi útflutningur hækka að krónutali um 10 millj. króna eða fyllilega það. Þar frá dregst svo það, sem nauðsynjar útgerðarinnar hækka í verði vegna gengislækkunarinnar, að viðbættu því, sem kaupgjald hækkar. En hver sú upphæð verður, skal ég ekki reyna að ætla.
Með tillögum okkar er gert ráð fyrir því, að kaupgjald haldist óbreytt og ennfremur verðlag á þeim innlendum afurðum, sem um getur í frv. Till. okkar fara fram á. að krónan lækki ekki um 22%, heldur aðeins um 10%. Sé miðað við útflutninginn síðastl. ár, eða 48 millj. kr., þá nemur sú upphæð, sem renna ætti til útgerðarinnar, ef okkar till. yrði samþ., um 4,8 millj. kr. Þar frá verður svo að draga verðhækkun á útgerðarvörum, sem skv. verzlunarskýrslum hafa síðastl. ár numið um 14 millj. kr. Þess er þó að gæta, að í þessari upphæð er talið: öll kol, sem til landsins flytjast, þar með falin húsakol, og allt benzín, einnig það, sem notað er til bifreiða. En á móti þessu koma aftur þau matvæli, sem til útgerðarinnar eru keypt frá útlöndum. Ég hygg, að ekki fari fjarri sanni, að þetta tvennt. kolin og benzínið annarsvegar, sem ekki er notað til útgerðarinnar, þótt talið sé með útgerðarvörum, og matvæli keypt frá útlöndum hinsvegar, muni nokkurn veginn vega salt, svo ekki sé rangt að telja útgerðarvörur það sama og í verzlunarskýrslum, eða 14 millj. kr.
Eins og ég gat um, á útgerðin að hagnast um 4,8 millj. brúttó samkv. till. okkar. Þar frá dregst svo 10% hækkun á útgerðarvörum, eða 1 millj. og 400 þús. af 14 millj. kr. Eftir eru þá 3,4 millj. kr., sem beinlínis renna til útgerðarinnar, sé miðað við 48 millj. kr. útflutning, eins og hann var síðastl. ár. En allir þeir, sem fylgja gengishækkunarleiðinni, eru sannfærðir um aukningu útflutningsins í framtíðinni.
Eins og till. ber með sér, gerum við flm. hennar ráð fyrir, að kaupgjaldið haldist óbreytt og ennfremur verð á íslenzkum afurðum. Skv. frv. óbreyttu á kaupgjald ófaglærðs verkafólks og sjómanna að hækka sem nemur helmingi þeirrar verðhækkunar, sem orðið hefir fram yfir 5% upp að 10%. Í fljótu bragði mætti því virðast svo, sem verr væri séð fyrir hag þessara stétta en með frv. En hverju nemur þetta? Helmingnum af þessum 10%, eða með öðrum orðum í hæsta lagi 5%.
En þetta er aðeins í fljótu bragði, því þegar tillit er tekið til þess, að með till. okkar er alls ekki gert ráð fyrir hækkun á kjöti og mjólk, þá hygg ég, að það myndi draga úr þeim 5%, sem hér ber á milli. Ég hygg því, að verkamenn og sjómenn myndu sízt verða verr úti með till. okkar en með frv. óbreyttu. Hitt er alveg augljóst mál, að öll framkvæmd málsins yrði miklu einfaldari og viðráðanlegri, ef okkar till. yrðu samþ., því að ef verðhækkunin nálgast það, sem gengislækkunin nemur, t. d. 20%, nær uppbótin á kaupinu ekki nema 2/3, eða ca. 13%, þannig að kauphækkun sjómanna og ófaglærðra verkamanna yrði þá ca. 7%.
En svo er á fleira að líta í þessu sambandi. Samkvæmt frv. á að bæta að nokkru hallann hjá ófaglærðum verkamönnum og sjómönnum, sem hafa 3600 kr. árslaun eða minna, og hjá þeim bændum, sem selja vörur á innlendum markaði. Aðrir launamenn en þar getur eiga ekki að fá neina uppbót, þótt afleiðingar frv. kunni að koma þeim í koll sem 20% kauplækkun eða fyllilega það. Í þessum flokki eru flestir embættismenn, fjöldinn af verzlunarstéttinni, kennarar o. s. frv. Ég hygg að þessum mönnum mundi mörgum hverjum reynast fullerfitt að standast 10% kauplækkun, hvað þá heldur 22%. Hag þessara stétta er því bersýnilega miklu betur borgið með okkar till. en frv. óbreyttu.
Skv. frv. hækka erlendar skuldir um 22%. Mikið af þessum skuldum er þannig til komið, að ýmsir innflytjendur hafa neyðzt til þess, vegna ráðstafana hins opinbera, að fá vörur að láni til langs tíma, 3–12 mánaða. Sumt af þessum vörum eru nauðsynjar, svo sem salt, kol, byggingarefni og matvæli, — vörur, sem yfirleitt eru seldar með tiltölulega litlum hagnaði. Sumt af þessum innflytjendum mundu sennilega ekki standast 22% gengislækkun, þótt þeir gætu hjarað með 10% lækkun.
Nú má vel vera, að þær 3½ millj., sem til útgerðarinnar ættu að renna skv. till. okkar, þættu ekki nægilegar til þess að koma útgerðinni á traustan grundvöll. Þess vegna viljum við flm. till. benda á frekari leiðir. Eins og hv. dm. er kunnugt, er fjárlagafrv. það, sem nú liggur fyrir, það útgjaldahæsta, sem enn hefir verið borið fram á 91þ. Ef einlægur vilji er fyrir hendi um það að rétta sjávarútveginum hjálparhönd, þá tel ég öruggt, að skera megi útgjöldin niður um 1–2 millj. kr., sem beinlínis rynnu til sjávarútvegsins. Eðlilegast væri, að byrjað yrði á því að létta öllu útflutningsgjaldinu af sjávarútveginum. Mætti tvímælalaust finna margar leiðir til þess að hlaupa undir bagga með útveginum á þann hátt, ef fullur skilningur, samtök og vilji væru fyrir hendi.
Í þessu sambandi má einnig geta þess, að verði frv. það, sem fyrir liggur um tollskrá, að l., þá ætti sá tekjuauki, sem fyrirsjáanlega verður af því, að gera það auðveldara að rétta útveginn við, ef tekjuaukanum yrði beint til þess. Að viðbættum niðurskurði á fjárl. og við að nota hin auknu aðflutningsgjöld tollskrárinnar, mætti fá þær 5 millj. kr., sem hæstv. fjmrh. hefir talið. að þyrfti til þess að koma sjávarútveginum á fastan grundvöll.
Við flm. till. á þskj. 125 teljum, að með þeim till. sé sjávarútveginum séð fyrir 3 millj., án þess að það komi eins tilfinnanlega niður á öðrum stéttum og samkv. frv. því, sem fyrir liggur. Við höfum ennfremur bent á leiðir til að losa um 1–2 millj. í viðbót, svo að öruggt sé, að tapreksturinn verði stöðvaður og útgerðin rekin arðvænlega. Ég geri því ráð fyrir, að máli okkar verði vel tekið, og vil endurtaka það, að við sjáum okkur ekki fært að fylgja frv., nema till. okkar verði samþ., eða aðrar, sem gætu komið sjávarútveginum að sama gangi.