22.04.1940
Neðri deild: 47. fundur, 55. löggjafarþing.
Sjá dálk 722 í B-deild Alþingistíðinda. (1817)
70. mál, verðlagsuppbót á laun embættismanna og starfsmanna ríkisins og ríkisstofnana
*Jón Pálmason:
Þar sem frsm. meiri hl. fjhn. er ekki viðstaddur, þá þykir mér rétt að segja nokkur orð um brtt. þær, sem meiri hl. n. hefir lagt fram.
Við 2. umr. málsins í hv. d. bar meiri hl. fjhn. fram nokkrar brtt. við frv., sem gengu í þá átt, að við hina almennu launahækkun til opinberra starfsmanna sé miðað við það, að gera hlutaðeigandi mönnum fært að lifa eftir því, hvað miklar fjölskyldur þeir hafa. Allar þessar brtt. voru felldar. Við 3. umr. málsins í þessari d. báru sömu menn fram nokkrar brtt. við frv., en þær voru allar felldar nema ein, sem fór í þá átt, að setja hámark á verðlagsuppbótina, þannig að þeir, sem hefðu yfir 8 þús. kr. laun á ári, fengju enga uppbót.
Nú fór svo við meðferð þessa máls í Ed. í dag, að þá var þetta ákvæði, sem hér var sett inn í frv., fellt burt úr frv., svo að það er komið í sama horf og áður var, þannig að menn geta fengið verðlagsuppbót, hvað há laun sem þeir hafa. Við í meiri hl. fjhn., hv. 1. þm. Rang., hv. 3. landsk., hv. 2. þm. Skagf. og ég, höfum þess vegna leyft okkur enn á ný að bera fram brtt. á þskj. 545, sem fer í svipaða átt og sú, sem var samþ. við 3. umr. Ég skal taka það fram, að þó að þessar till. standi á ábyrgð þessara 4 manna, þá er að sjálfsögðu það, sem ég segi, algerlega á mína ábyrgð sagt.
Að setja hámark, sem miðað er við 8 þús. kr., er frá mínu sjónarmiði talsvert hærra en ég tel vera eðlilegt og réttlátt, en þar sem það hefir sýnt sig, að það þýðir ekki að bera fram hámark, sem er lægra, þá hefi ég gengið inn á, að miðað sé við þessa upphæð.
Við umr. í dag í hv. Ed. kom í ljós, að ýmsir þm. höfðu það að athuga við till. þá, sem var samþ. í þessari d. við 3. umr., að ákvæðin í gr. stönguðu hvort annað, eftir að hún var samþ., sérstaklega þar sem miðað væri við tekjur án tillits til þess, hvort það væru launatekjur eða tekjur af öðrum hlutum. Það voru færð þau rök fram, að það væri ekki nægilega skýrt í gr., við hvað væri átt. Nú höfum við í fjhn. reynt að skýra þetta nánar og miðum við launatekjur eingöngu hjá stofnunum, sem ríkið á eða styrktar eru af ríkinu eða settar á fót með löggjöf. Það ætti því ekki að vera um það að villast, við hvað væri átt með till., eins og hún nú er orðuð. Ennfremur er það einskorðað þannig að því er þetta ákvæði snertir, að miðað sé við skattaframtal fyrra árs, þangað til nýtt skattaframtal kemur. Nú stendur svo vel á að því er þetta snertir, að skattaframtal fyrir árið 1939 er nýkomið, og er tilætlunin af okkar hálfu sú, að þeir, sem á árinu 1939 hafa yfir 8 þús. kr. launatekjur, fái á árinu enga verðlagsuppbót, en það á að gilda, þangað til næsta skattaframtal liggur fyrir. Ennfremur er því bætt við, sem sjálfsagt er, að laun og verðlagsuppbót samanlagt skuli ekki vera hærra hjá neinum manni en sem nemur 8 þús. kr.
Ég vænti því, að hv. þm. þessarar d. séu ekki í neinum vafa um, við hvað við eigum í meiri hl. fjhn. að því er þetta snertir, og eins hlyti að sjálfsögðu að vera, ef frv. ætti eftir að fara til meðferðar í Sþ. Ég geri ekki ráð fyrir að ég þurfi að fara fleiri orðum um þessa till., því að ég hygg, að hún muni liggja ljóst fyrir.
Þá er önnur till., sem við í meiri hl. fjhn. höfum leyft okkur að bera fram á sama þskj. (545), en hún fer fram á, að inn í þessi l. sé sett ákvæði um það, að ríkisstj. hafi heimild til, ef fjárhagsástæður versna frá því, sem nú er, að fella verðlagsuppbótina niður að nokkru eða öllu leyti.
Eins og kunnugt er, þá liggur fyrir Alþ. frv., sem að vísu er ekki ennþá komið fyrir þessa hv. d., en það fer fram á að gefa ríkisstj. heimild til að fella niður 35% af ýmsum lögbundnum gjöldum og þar á meðal af verðlagsuppbótinni. Ég verð að segja, að mér finnst óviðfelldið, að samtímis sé borið fram frv. um verðlagsuppbót og jafnhliða annað um heimild til að fella niður 35% af henni. Það er eðlilegra að hafa þetta í einu og sama frv., ef menn á annað borð geta fallizt á, að það sé sanngjarnt og eðlilegt.
Í sambandi við þessar till. þykir mér ástæða til að segja ofurlítið um málið almennt frekar en ég hefi áður gert. Ég verð þá fyrst að segja það, að mér þykir það mjög eftirtektarvert í sambandi við afgreiðslu þessa máls á Alþ., að ég hefi ekki enn heyrt færð fyrir því nein rök, að það sé eins og nú standa sakir réttlátt og sanngjarnt að borga þessa verðlagsuppbót. Þetta er atriði, sem ég vil leggja nokkra áherzlu á. Það er í fyrsta lagi það að athuga í þessum efnum, að þessa uppbót eiga allir þeir menn að fá, sem eru í föstum launastöðum í þessu landi og hafa tekjur með þeim launakjörum, sem þar eru sett. Það er athugandi, að um margar þessar stöður hafa aðrir sótt, sem óskað hafa eftir að fá þær með þeim kjörum, sem þar er um að ræða. Fjöldi af þeim mönnum, sem ekki hafa notið þess að fá þessar stöður, er menn, sem hafa miklu verri aðstöðu en þeir, sem orðið hafa fyrir þeim höppum að hljóta þessar stöður. Ég verð að segja, að þegar þeir, sem lent hafa í því að hljóta þessar stöður, eiga nú að fá launauppbætur, þá er hinum, sem í mörgum tilfellum eru kannske eins hæfir, sýnd enn meiri ósanngirni en ella þyrfti að vera.
Í öðru lagi verð ég að segja það sem mína skoðun, að ég tel, að ríkissjóður eigi ekki að bera ábyrgð á því, þótt dýrtíð vaxi af völdum stríðs, og honum ber engin skylda til að bæta upp kjör þessara manna frekar en annara þegna í okkar þjóðfélagi.
Það er mín skoðun, að það beri að taka tillit til, hvernig aðstaðan er hjá öðrum mönnum í okkar þjóðfélagi, sérstaklega þeim fjölda manna, sem vill vinna, en er í vandræðum með að fá eitthvað að starfa. Það eru þessir menn, verkamenn og aðrir, sem ríkisvaldið á að bera meir fyrir brjósti en þá menn, sem eru í fastlaunuðum stöðum.
Það ber einnig að gæta þess, að framleiðslan í landinu, bæði í sveitum og við sjó, hefir ekki svo glæsilegar framtíðarhorfur eins og sakir standa, að ástæða sé til að gera ráð fyrir, að hún sé fær um að borga verðlagsuppbætur til þeirra manna, sem bezta hafa aðstöðu í þessu landi.
Að þessu athuguðu verð ég að segja, að mér finnst mjög eðlilegt, þrátt fyrir það þótt mikill meiri hl. sé fyrir því að samþ. verðlagsuppbót til embættismanna og starfsmanna ríkisins, að þá sé ríkisstj. heimilað að hafa það á valdi sínu, hvort hún er greidd eða að hve miklu leyti hún er greidd, og það fari eftir því, hvernig fjárhagsástæðurnar verða. Þegar farið er fram á í sambandi við fjárl., að ríkisstj. hafi heimild til að fella niður svo og svo mikið af þeim upphæðum, sem ætlaðar eru til opinberra framkvæmda, sem miða að því að veita mönnum vinnu, þá verð ég að segja, að ég tel, að hitt eigi að ganga fyrir, að ríkisstj. hafi heimild til að fella niður eitthvað af þeim launauppbótum, sem ætlunin er að greiða samkv. þessu frv.
Að þessu athuguðu vænti ég þess, að ef menn hugsa vel um, hvernig ástandið er, þá hljóti menn að fallast á þessa heimildartill., sem meiri hl. fjhn. hefir lagt fram. Við vitum ekki á þessari stundu, hversu miklir fjárhagslegir örðugleikar kunna að steðja að okkar atvinnuvegum á þessu sumri, svo ekki sé lengra talið fram í tímann. Það kann að vera, að það fari eins um þessar brtt. meiri hl. fjhn. og hinar, að þær verði felldar, en við höfum hér sýnt viðleitni til að færa þetta mál til betri vegar, og það er þá á ábyrgð þeirra manna, sem fella till., hvernig fer um þetta mál.