17.04.1941
Neðri deild: 37. fundur, 56. löggjafarþing.
Sjá dálk 143 í D-deild Alþingistíðinda. (3690)
100. mál, hafnbannsyfirlýsing Þjóðverja
*Einar Olgeirsson:
Herra forseti! Ég álít, að þessi till. sé að vísu sjálfsögð eins og hún er, en þó gæti vel komið til mála, hvort ekki væri rétt að hafa hana víðtækari, þannig að hún kæmi frá Alþ. sjálfu frekar en áskorun til ríkisstj., og væri gott, að n., sem fær málið til meðferðar, athugaði það, en verði það ekki gert, vil ég leyfa mér að bera fram brtt.
En í sambandi við þessi mótmæli gegn hafnbannsyfirlýsingu Þjóðverja vil ég leyfa mér að bera fram nokkrar fyrirspurnir til hæstv. ríkisstj. Ég tók sérstaklega eftir þeim orðum hæstv. félmrh., að stj. gæti engar upplýsingar gefið að svo stöddu. Það gæti verið óheppilegt, að ríkisstj. gerði mjög afdrifaríkar ráðstafanir, án þess að ráðfæra sig við Alþ.
Hér ber í fyrsta lagi að athuga till. um að vopna íslenzk skip, og er það till., sem hv. form. utanríkismálan. (JJ) hefur mælt með, og virðist gera ráð fyrir, að það verði gert, án þess að Alþ. ræði það neitt. Ég vil beina þeirri fyrirspurn til hæstv. ráðh., hvort þm. mættu ekki vera vissir um, að hæstv. ríkisstj. mundi ekki leyfa, að slíkar ráðstafanir yrðu gerðar, án þess að ráðfæra sig við Alþ. Ég ætla ekki að fara að ræða það mál sérstaklega, — ég býst við að flestum þm. sé ljóst, hvaða afleiðingar slíkt mundi hafa.
Í öðru lagi vildi ég beina þeirri fyrirspurn til hæstv. ríkisstj., sem ég get vel skilið, að henni yrði erfitt að svara á opinberum fundi, sem sé, hvort ríkisstj. gæti hugsað sér að fá því framgengt með samningum við fulltrúa þýzku ríkisstj. hér á landi að fá undanþágu fyrir ákveðin íslenzk skip á hafnbannssvæðinu. Þetta gæti e. t. v. komið til mála, því að við höfum áður fengið leyfi frá Þjóðverjum til að flytja vörur frá löndum, sem hafnbann hefur verið lagt á, — við fengum t. d. leyfi til að flytja hitaveituvörur frá Kaupmannahöfn síðastl. vor og leyfi til ferðar Esju til Petsamo síðastl. haust. Enda hafa slíkar undanþágur tíðkazt hjá fleiri þjóðum Evrópu í þessari styrjöld. Af hálfu frönsku ríkisstj. hefur verið farið fram á slíkar undanþágur gagnvart ensku stj.
Þá vildi ég enn fremur spyrja hæstv. ríkisstj., því að það er svo sjaldan sem tækifæri gefst til að ræða slíkt, hvort gangskörhafi verið gerð að því af hennar hálfu að athuga möguleika á siglingaleið til Murmansk, þar eð hin nýja hafnbannsyfirlýsing skerðir mjög siglingamöguleika okkar, og er þetta þá hættuminnsta leiðin, því að með því að sigla þangað, þarf ekki að fara yfir nema tiltölulega lítið af hafnbannssvæðinu. Þetta væri vel þess vert að athuga það, ef unnt væri að ná viðskiptum við Sovétríkin eða önnur ríki, sem þá höfn gætu notað. Ég tel rétt, að það mál yrði rætt hér á Alþ. á lokuðum fundi, ef ekki á opnum fundi. En ég tel algerlega ófært, að um mál, sem framtíð íslenzku þjóðarinnar getur að miklu leyti oltið á, séu gerðar ákvarðanir af ríkisstj., án þess að ráðfæra sig við Alþ.
Ég vil taka fram út af yfirlýsingu hv. flm., að þó að ríkisstj. kunni að ráðfæra sig við einstaka stuðningsmenn sína um þær ákvarðanir, sem hún tekur, þá eru þær ekki gerðar í samráði við Alþ. og geta ekki verið gildandi sem líkar, ef þær eru teknar eingöngu á ábyrgð ríkisstj. sjálfrar. En slíkt er með öllu ófært á slíkum tímum, sem nú ganga yfir veröldina, að ganga fram hjá vilja Alþ.
Ég vil, hvað snertir þá yfirlýsingu, sem fram kom hjá hv. flm., taka það fram, til að það valdi ekki misskilningi, að ríkisstj. var ekki í samráði við Alþ., þegar hún fékk bréfið frá ensku stj. 10. apríl í fyrra. Það er ekki fyrir þá sök, að ég telji ekki víst, að allir þm. mundu hafa orðið sammála um að neita þeirri málaleitun algerlega. En það er býsna mikill ábyrgðarhluti fyrir ríkisstj. að taka á sig ákvarðanir um slíkt, án þess að ráðfæra sig við Alþ. Þegar slík vandamál ber að höndum, er það fyrsta hlutverk ríkisstj. að láta Alþ. vita það, ef Alþ. hefði talið nauðsynlegt að gera þjóðinni aðvart um þá hættu, sem ríkisstj. vissi að stóð fyrir dyrum. Samkv. minni skoðun hefur ríkisstj. með þessari launung verið í vitorði með hinum brezka innrásar her. Hún vissi um hættuna, sem yfir vofði, en vanrækti að ráðfæra sig við löggjafarvaldið, eins og henni bar skylda til sem þingræðisstj.
Þá vildi ég enn fremur spyrja um það í sambandi við þær upplýsingar, sem hv. flm. gaf um það, að íslenzka ríkisstj. mundi hafa sent mótmæli út af hafnbannsyfirlýsingu þýzku ríkisstj., hvort ekki megi segja frá því opinberlega. Ég tel nauðsynlegt, að upplýsingar um það efni komi fram: En ef ekkert sérstakt kemur fram, væri óheppilegt fyrir menn að mynda sér þá skoðun, að þýzka stj. hefði fengið mótmælin, og ef ekkert liggur opinberlega fyrir um slíkt, þá tel ég enn ríkari ástæðu til að breyta till. í það horf, að hún sé mótmæli frá Alþ. Þá ætti ekki einungis að mótmæla hafnbannsyfirlýsingu Þjóðverja, heldur einnig hertöku Breta á Íslandi, en henni hefur Alþ. sem stofnun enn ekki mótmælt.
Ég ætla ekki að orðlengja meira um þetta, en ég tel mjög æskilegt, ef hæstv. ríkisstj. vildi svara þeim fyrirspurnum, sem ég hef borið fram. En við framhaldsumr., þegar málið kemur frá n., verður væntanlega tækifæri til að ræða það ýtarlegar. En það, sem ég vildi sérstaklega taka fram út af orðum hæstv. félmrh., er, að ríkisstj. á ekki að taka ákvarðanir, sem ekki er unnt að sjá fyrir, hvaða afleiðingar kunni að hafa, án þess að ráðfæra sig við Alþ. fyrst, annaðhvort á opnum eða lokuðum fundi.