21.05.1942
Sameinað þing: 19. fundur, 59. löggjafarþing.
Sjá dálk 234 í D-deild Alþingistíðinda. (1316)
139. mál, vantraust á ríkisstjórnina
Eysteinn Jónsson:
Því var skotið að mér hér, að ekki mætti gleyma Stefáni Stefánssyni. Hann telur sig tala fyrir Bændaflokkinn. Við vitum, að þótt ýmislegt megi segja um framkomu Bændaflokksins, voru þó margir þeirra, sem fylgdu honum að málum meðal þeirra, sem djarflegast börðust 1931, þegar hnekkja átti rétti dreifbýlisins. Þessum mönnum mun koma undarlega fyrir að heyra tal þessa þm., sem nú telur sig tala fyrir þeirra hönd hér á Alþingi. Þeim mun þykja hann lélegur arftaki þeirra foringja, sem þeir hafa haft og börðust óhikað, þegar síðast var vegið í þennan knérunn. Þeim mun þykja það lélegar bætur fyrir réttindaafsal dreifbýlisins, þótt Stefán Stefánsson fái fyrir stuðning sinn að verða minnihlutaþingmaður í Eyjafirði. Þessum manni væri sæmra að nefna ekki nafn Tryggva Þórhallss. samtímis því, sem hann sannar svík sín við málstað dreifbýlisins.
Fjmrh. flutti hér æsingaræðu, og get ég ekki svarað nema litlu af því, sem hann sagði á þeim tíma, sem ég hef til umráða. Hann sagði, að það væri reginmunur á gerðardóminum, sem settur var í janúar, og því frv., sem ég lagði fram á haustþinginu, og hann vildi telja sér til gildis þann mun, sem er á þessum tveim úrlausnum, en það fer mesti glansinn af, þegar þess er gætt, að hann hafði sjálfur lofað að fylgja mínu frv. fram á haustþinginu. Þá sagði hann, að fyrrv. forsrh., Hermann Jónasson, þm. Str., hefði verið með rýtinginn í erminni, þegar hann fór úr ríkisstj. á haustþinginu, rýting, sem hann ætlaði að nota til hreinna ódæðisverka. Ódæði var það að hækka verðlag á mjólk um nokkra aura. Þykir ekki bændum þetta vingjarnlega mælt í þeirra garð hjá fjmrh.? Hann sagði, að ekki hefði verið um gott að gera í sambandi við samstarfið í ríkisstjórninni. Hermann Jónasson hefði ekki mátt hugsa til að vera lengur en til kl. 11 næsta dag. Hvað átti svo að gera? Það var ekki annað, sem átti að gera og þurfti að gera en að standa við þann grundvöll, sem samstarfið byggðist á, að Sjálfstfl. sviki ekki samstarfið. Það var það eina, sem var fyrir hendi og fjmrh. þekkti og þekkir enn. Fjmrh. og aðrir, sem hafa talað hér, virðast skelkaðir og bera ótta í brjósti fyrir því, að menn muni sjá, hvert stefnt er með breytingunni á kjördæmaskipuninni, og það á að vinna menn með því að segja, að fjmrh. hafi fyrir nokkrum árum haft þau ummæli, að hann væri á móti því að innleiða hlutfallskosningar í landinu. Þetta er tryggingin! Við þekkjum það, hvernig þessir menn standa við það, sem þeir hafa talað á Alþingi. Við þekkjum ummæli núv. atvmrh. um, að hann hafi fyrir nokkrum árum lýst því yfir, að hlutfallskosningar í tvímenningskjördæmum væru hreinasta endaleysa. Hann hefur tekið sæti í ríkisstj. til þess að framkvæma þessa sömu vitleysu. Við þekkjum, hvað þessir menn eru lengi að skipta um skoðun í þessum málum, og metum þá tryggingu, sem fellst í þessum gömlu ummælum fjmrh. alveg eftir því.
Hann sagði, að þá nauðsyn bæri til, að Framsfl. væri markaður bás í þjóðfélaginu, að ekki mundi saka, þótt til þess þyrfti einar tvennar og jafnvel þrennar kosningar til þess að koma því í framkvæmd. En aðeins fyrir nokkrum vikum, þegar frv. um breyt. á kjördæmaskipulaginu var tekið til fyrstu umr., þá stóð þessi ráðh. hér á þessum sama stað og mælti eindregið á móti því, að frv. yrði afgreitt á þessu þingi. Hann sagði, að ef frv. yrði samþykkt, væri það sama og að slíta innanlandsfriðnum, en það mætti nokkuð á milli vera að lífa í friði eða stofna til eins hatrammrar deilu út af kjördæmamálinu eins og hér er gert. Þetta var það, sem hann sagði fyrir nokkrum vikum, en nú kveður við annan tón, og hann verður að afsaka, þótt við tökum ekkert mark á því, sem hann segir, eftir þessa reynslu.
Þá kem ég að því, sem er aðalkjarninn og uppistaðan í ræðu fjmrh., það, að framsóknarmenn væru friðslitamenn, af því að þeir hefðu ekki setið kyrrir í ríkisstj., þó að Sjálfstfl. tæki kjördæmamálið til afgreiðslu. Þetta kallaði hann frumhlaup: að svíkjast undan merkjum. Ég ætla að fara nokkrum orðum um þennan kafla í ræðu hæstv. fjmrh.
Sjálfstæðismenn voru lengi búnir að leika þann leik að reyna að þvinga fram málefnislausnir sínar í skjóli þess, að samstarfið væri þjóðarnauðsyn. Það hefði óneitanlega verið þægilegt fyrir þá að geta leikið slíkan leik með kjördæmamálið. Það hefði ekki verið amalegt að geta framkvæmt þessa árás á dreifbýlið, sem á að vera undirbúningur undir lokauppgjörið við þá, í samvinnu við Framsfl. Það er ekki furða, þótt þessir menn fyllist heift út af því, að menn skuli ekki beygja sig í auðmýkt fyrir ábyrgðarleysi þeirra og frekju, og saki framsóknarmenn um svik við málstað þjóðarinnar fyrir það, að þeir skuli ekki sitja rólegir í ríkisstj., þótt sjálfstæðismenn taki höndum saman , við kommúnista og jafnaðarmenn til þess að breyta stjórnarskránni á þann hátt, sem Framsfl. áleit ranglátt og hættulegt.
Ef þú mætir ofbeldismanni á fornum vegi og hann heimtar af þér peninga eða lífið og miðar á þig skammbyssu, þá er það ekki hann, sem er ámælisverður eða ábyrgur fyrir því, sem skeður, ef þú reynir að verja hendur þinar. Nei, það er á þína ábyrgð. Það ert þú, sem ert ámælisverður. Það ert þú, sem hefur slitið friðinn. Þú gazt haldið friðnum með því að láta að vilja bófans og gera allt eins og honum sýndist. Það eru ekki árásarmennirnir, sem friðinn slíta, heldur þeir, sem verða fyrir árásinni, ef þeir dirfast að verja hendur sínar. Þannig átti Framsfl. að haga sér. Þá var hægt að halda friðnum.
Þetta er siðfræði bófans. Hæstv. fjmrh. er ekkert öfundsverður af því að nota hana að undirstöðu ræðu sinnar. En þessi málflutningur hefur bara ekkert gildi fyrir aðra en þá, sem aðhyllast það siðgæði. Hann fer fyrir ofan garð og neðan h já ærlegu fólki.
Hæstv. ráðh. svaraði líkingu minni um úlfinn og sauðargæruna með dæmisögunni um ljónið og asnann. Hann bað menn að hræðast ekki, því að þeir, sem nú þættust vera ljón, væru bara meinlausir asnar.
En hefur hæstv. ráðh. athugað, að það er til enn hættulegri misgáningur en sá að álíta asnann ljón, og hann er sá, að líta á ljónið sem asna. En það var einmitt það, sem henti þá, sem stóðu að kjördæmamálinu 1931, þegar þeir voru að meta viðnámsþrótt dreifbýlisins og þroska manna til þess að sjá í gegn um fagurgala þeirra. Þannig mun enn á ný fara fyrir þessum sömu mönnum.
Sjálfstfl. rauf fyrstur kosningafrestunarsamkomlulagið og krafðist bæði aukakosninga og almennra kosninga strax í fyrrasumar.
Alþfl. kom næstur, — krafðist kosninga út af ágreiningnum um dýrtíðarmálin.
Sjálfstfl. gekk til samstarfs við Framsóknarflokkinn í janúar vitandi það, að kosningar voru framundan, m.a. eftir hans kröfu. Grundvöllur þess samstarfs var sá, að kjördæmamálinu væri vísað frá í vetur, og menn vissu þá, að Alþfl. ætlaði að flytja kjördæmamálið í þeim búningi, sem fram kom.
Þegar á hólminn kemur, er samstarfið svikið af Sjálfstfl. á svo ódrengilegari hátt sem framast getur orðið og ófriður hafinn um kjördæmamálið, og til þess að gera málstað sinn viðurstyggilegri, gera sjálfstæðismenn málamyndatilboð um að hafa hrossakaup um kosningafrestunina, boð, sem þeir víssu upp á sína tíu fingur, að þeir gátu ekki staðið við, þar sem aðeins 5 þm. í flokknum voru slíku fylgjandi, og var því markleysa ein.
Þetta ætlaði svo flokkurinn, sem sveik kosningafrestunina, sem sveik samstarfið, að nota til þess að þvo með hendur sínar, — þeir hafi viljað friðinn, og í samræmi við þetta eru Jesúítafullyrðingar hæstv. atvmrh. um, að Framsókn hafi „fært upp ballið“ og boðið upp á kjördæmamálið.
Sjálfstæðisflokksforkólfunum hefur þó yfirsézt hrapallega við undirbúning handþvottarins. Þeim hefur láðst að gera sér grein fyrir því, að það er ekki hægt að þvo sig hreinan í skólpi. Eftir því sem þeir lauga sig meir í því baði, sem þeir hafa búið sér, — eftir því munu þeir hins vegar færast nær því að fá það útlit, sem þeim hæfir.
Menn munu hafa gert sér ljóst af ræðu hæstv. ráðh., að óhugur er í stuðningsliði stjórnarinnar, en ég veit, hvað hefur þó orðið þess valdandi, að forkólfar flokksins lögðu út í að stofna til þeirrar baráttu, sem þeir hafa nú hafið, þrátt fyrir þann kvíða, sem lætur þá langt frá því óáreitta.
Það er trú þeirra á hið blinda flokkaofstæki, hina blindu flokksþjónustu. Það sé óhætt að gera hvað sem er. Það sé hægt að komast af með hvaða blekkingayfirklór sem er, t.d. eins og það, að Framsókn hafi fært upp „ballið“. Allt sé tekið gott og gilt af flokksmönnunum.
Aldrei hefur verið treyst meira á hið blinda flokksfylgi en nú af þeim flokkum, sem að þessu frumhlaupi standa, og það ættu kjósendur að gera sér ljóst, að reynist flokksstjórnunum óhætt að gera það, sem þær nú hafa ráðizt í, án þess að sjálfstæðrar hugsunar verði vart, svo að um munar, þá eru engin takmörk fyrir því, hvað mönnum verður boðið upp á framvegis.