31.03.1942
Neðri deild: 28. fundur, 59. löggjafarþing.
Sjá dálk 488 í B-deild Alþingistíðinda. (1380)
69. mál, tekjuskattur og eignarskattur
Haraldur Guðmundsson:
Mér hefur ekki unnizt tími til að athuga þessi skattafrv. til hlítar. Ég var spurður um það á sunnudagskvöldið (í fyrrakvöld), hvort ég vildi vera meðflm. að frv., og fékk þá seint um kvöldið próförk að því. Ég sá mér ekki fært að gerast það, en gat þess um leið, að ég hefði ekki getað gert samanburð á frv. og gildandi löggjöf. Ég verð að játa einnig, að mér hefur ekki unnizt tími til að gera þunnan samanburð enn, og á því eru erfiðleikar, nema maður hafi beinlínis aðgang að skjölum skattanefndar. Maður verður að vita nokkurn veginn um skatta þá, sem greiddir hafa verið á næsta skattári á undan.
Um það, sem að dómi hæstv. ráðh. þeirra, sem talað hafa í málinu, er aðalatriði frv., hvort það ætti að draga útsvör og skatta frá tekjunum við ákvörðun skattskyldra tekna, vil ég segja það, að mikið af þeim rökum, sem fyrir því voru færð, tel ég fullkomlega réttmæt, þó að ég vilji benda á hins vegar, að það dæmi, sem hæstv. viðskmrh. tók, er ekki nálægt því að vera það almenna. Því að ef fyrst koma tvö gróðaár í röð fyrir eitt fyrirtæki og svo aftur tvö tapsár í röð fyrir sama fyrirtæki, þá stenzt ekki hans dæmi.
Ástæðan til þess, að Alþfl. var á móti þessari breyt á síðast þingi, var sú, að ef hún hefði verið gerð þá, þá hefði hún komið til með að vera stórkostleg ívilnun fyrir sum fyrirtæki.
Ég skal játa, að í þessu frv. felst veruleg breyt: á gildandi l., því að útsvör og skattar, sem greidd voru á síðasta ári; nema mjög stórum upphæðum. Hins vegar er mér ekki svo kunnugt um það enn, hverjar tekjur koma til skatts fyrir s.l. ár, og ég þori ekki að segja ákveðið um hlutföll þar á milli. Og hvert hlutfall er þar á milli, bæði að því er snertir stórútgerðarfyrirtæki annars vegar og hins vegar verzlunarfyrirtæki, sem hafa haft stórgróða árið 1941, tel ég rétt, að sé athugað betur í þeirri n., sem fær málið til athugunar, sem mér þykir eðlilegast, að sé fjhn. Og ég mun reyna að afla mér nánari upplýsinga, áður en málið fer lengra í þinginu, um það, hvernig þessi breyt. mundi verka, og geymi mér því frekari umr. um það að sinni.
Ég vildi leyfa mér, ef hæstv. forseti hefur ekkert á móti því, að ræða bæði skattafrv. í einu, þetta og næsta málið á dagskrá, eins og hæstv. viðskmrh. gerði.
Ég tek eftir því, að í 2. gr. í frv. um tekju- og eignarskatt, sem hér er til umr., er gert ráð fyrir því, að 7. gr. l. verði verulega breytt. Og vil ég í því sambandi gera fyrirspurn til. hæstv. viðskmrh. um það, hvort ætlun hans með þeirri breyt. sé að koma því til vegar, að skattur geti náðst af sölu hlutabréfa með hagnaði. Í sambandi við 2. gr. vil ég því spyrja hæstv. viðskmrh. að því, hvort það sé ætlunin að tryggja með þeirri gr., að hagnaður af sölu hlutabréfa, eins og t.d. þegar Eimskipafélag Íslands keypti upp hlutabréf e/s Ísafoldar fyrir um það bil þrítugfalt verð, komi til skattgreiðslu. Er það ekki tilætlunin með ákvæðum 2. gr. að koma í veg fyrir, að hagnaður af sölu á hlutabréfum eins og í þessu dæmi, sem ég nefndi, geti komizt undan skattgreiðslu, sem mér hefur þó skilizt, að mundi falla undan skattgreiðslu samkvæmt núgildandi lögum?
Þá vildi ég með nokkrum orðum drepa á 3. gr. frv., þar sem að minni hyggju er um mjög mikla breyt. að ræða, sem er í því fólgin, að í staðinn fyrir að miða skattfrjálsa hlutann af tekjum félags við varasjóðstillag í heild sinni, þá er hér miðað eingöngu við ákveðinn hundraðshluta af hreinum tekjum félagsins í heild. Ég hygg, að það sé dálítið vafasamt, hvort þessi breyt. er til bóta. Mér finnst, fljótt á litið, að það mundi hvetja til arðsúthlutunar frá félögum samkv. l. frá í fyrra, ef bönd og kvaðir, sem hér er um að ræða, eru lagðar á fé í varasjóði, því að eftir frv. má ekki úthluta því nema í ákveðnu skyni, er snertir hag og rekstur félaganna.
Hér er gert ráð fyrir því, í sambandi við það, ef varið er fé varasjóðs til úthlutunar til hluthafa eða ráðstafað til einkaþarfa þeirra eða varið til annars en þess að mæta beinum rekstrarhalla fyrirtækisins, að þá verði það fé varasjóðs talið til skattskyldra tekna, að því er snertir þann hluta varasjóðs, sem myndazt hefur eftir 1. jan. 1941, og að auki, þegar um þann hluta varasjóðs er að ræða, 20% af þeirri greiðslu úr varasjóði. Einnig er því ákvæði breytt, að eftir l. frá í fyrra er ákveðið, að ef nokkuð af ársarði félaga, sem um er hér að ræða, er lagt í varasjóð, þá skuli helmingur þeirrar upphæðar vera undanþeginn tekjuskatti og koma til frádráttar við ákvörðun skattskyldra tekna. En eftir frv. má aðeins draga í mesta lagi 33% af þessum framlögum í varasjóð frá við ákvörðun skattskyldra tekna. Mér virðist, sem sagt, að með þessu sé verið að ýta undir það, að arðsútborgun sé upp tekin hjá ýmsum félögum, sem ekki mundu gera það ella, vegna þess að ef þessi breyt. verður samþ., greiðist sami skattur af stærri hluta teknanna heldur en eftir l. frá 1941, hvort sem félagið leggur það fé til varasjóðs eða greiðir sem arð til hluthafa.
Annað atriði er í þessu frv., sem mér sýnist, ef samþ. verður, að muni losa meira um fé félaga heldur en ákvæði l. frá í fyrra. Það er í sömu gr., c-lið. Í þeim lið var ákveðið með l. frá í fyrra, að það skuli talið ráðstöfun á fé varasjóðs, ef félag kaupir eignir óviðkomandi rekstri félagsins. Þá var talið sjálfsagt að girða fyrir það, að félag byndi eignir sínar í öðru en því, sem snerti rekstur félagsins. Þessu ákvæði er nú sleppt úr í þessu frv. og tekið upp það ákvæði í staðinn, að ef eign er keypt óeðlilega háu verði, að dómi skattan., skuli það fé félags vera skoðað sem greiðsla úr varasjóði, sem eftir mati skattan. er greitt fyrir eignina fram yfir hæfilegt verð, og skuli sá mismunur teljast skattskyldar tekjur samkv. ákvæðum frv. að öðru leyti. Þetta ákvæði virðist mér, ef frv. verður samþ., mundu losa meir um fé félaga en ákvæði gildandi l.
Í þriðja lagi vildi ég benda á það, sem mér virðist einnig stefna að því að losa fé félaga til annarra greiðslna heldur en í varasjóð, þ.e. til arðsútborgunar o.þ.u.l.
Eftir gildandi l. meta skattan. á hverjum stað, hvað sannvirði hlutabréfanna sé, sem er metið eftir efnahag viðkomandi félags í heild, arðsborgun félags og sölu hlutabréfa, ef um raunverulega sölu er að ræða. Ef arðsborgun félags hefði t.d. verið 20% af nafnverði hlutabréfanna, þá hefði það orðið til þess að hækka hlutabréfin í verði, sem svo aftur hefði orðið til þess, að eigandi þeirra hefði orðið að borga hærri skatta. Nú er þetta fellt niður í frv. Menn geta fengið 25%–50% arð af hlutabréfum, án þess að það verki nokkuð á það, með hvaða verði hlutabréfin eru metin til skatts hjá eigendunum sjálfum. Allt þetta gengur út á það að losa fjármuni félaga þannig, að þau verði ekki harðar úti í skatti, þótt fé þeirra sé ráðstafað til hluthafa eða til hluta, sem óviðkomandi eru rekstri félaganna í heild. Þessi stefna er að minni hyggju ákaflega varhugaverð. Og mér þykir einkennilegt, að hún skuli koma fram nú.
Hæstv. viðskmrh. sagði, að þessi breyt. á I. væri bein afleiðing af því, að skattskyldar tekjur hækkuðu, og því væri ekki unnt að ætlast til, að lagt væri. meira fé í varasjóð en eftir þessu frv. er skattfrjálst. En þetta hygg ég vera aðeins að nokkru leyti rétt.
Um skattstigann sjálfan get ég ekki sagt neitt að svo stöddu: Mér hefur ekki unnizt tími til þess að bera þetta saman. Ég hjó eftir því, að báðir hæstv. ráðh., sem töluðu, sögðu, að skattstiganum hefði verið breytt í samræmi við það, að frádráttur skatts og útsvars er felldur niður. Við þá athugun, sem ég hef gert á skattstiganum, verð ég að efast um, að þetta sé rétt. Mér virðist skattstiginn vera lækkaður á vissu bili talsvert meira en þessu nemur. Á lægstu tröppunum virðist skattstiginn vera óbreyttur. Á bilinu frá 15 000–50 000 virðist mér um talsverða lækkun vera að ræða á skattinum. Það liggur því í augum uppi, að á þessu bili er um lækkun að ræða.
Ef hæstv. ríkisstj. hefur til athugunar einhverjar till. um skyldusparnað, vil ég benda á, að nauðsynlegt er, að þær komi fram samtímis skattafrv., því að vitanlega verður að miða skattstigana við það, hver skyldusparnaðarstiginn yrði. Þetta tvennt er svo nátengt, að afgreiðsla þess verður að fylgjast að, ef á annað borð á að sinna hvoru tveggja.
Í sambandi við það, sem hæstv, ráðh. sagði um það, að ekki væri hægt að hafa sams konar reglur og áður um varasjóðsfríðindin, vegna þess að félög mundi skorta handbært fé fyrir skatt- og útsvarsgreiðslum og tillagi í varasjóð eftir hækkun skattstigans, þá vil ég leyfa mér að benda á, að við þessu er séð, því að í niðurlagi 3. gr. er einmitt gert ráð fyrir því, að ef hreinar árstekjur félags að viðbættri þeirri hreinu eign, sem félagið á umfram varasjóð og hlutafé, stökkva ekki fyrir skatt- og útsvarsgreiðslum og því varasjóðstillagi, sem undanþegið er skattgreiðslu samkv. lögum þessum, þá sé heimilt að taka þá fjárhæð, sem á vantar, úr varasjóði. Ég fæ þess vegna ekki séð, að sú ástæða ein, sem hann bar fram, réttlæti þessa, að minni hyggju, varhugaverðu breyt.
Um persónufrádráttinn skal ég ekki segja neitt að þessu sinni. Hann er alveg óbreyttur. Á síðasta Alþ. bar ég fram aðrar till. um það efni, en tel þýðingarlaust að taka það upp aftur.
Í sambandi við þá breyt. að fella niður frádráttinn á skatti og útsvari við ákvörðun skattskyldra tekna, vildi ég leyfa mér að inna eftir því, hvort ríkisstj. hefur ekki hugsað sér að gera aðrar ráðstafanir til að tryggja innheimtu skatts en þetta frv. bendir á. Ég tel, að ef ákvæðið er að gera þessa breyt., þá sé alveg nauðsynlegt um leið að breyta innheimtufyrirkomulaginu frá því, sem nú er. Ég held ég muni það rétt, að milliþn. í tolla- og skattamálum hafi fullsamið frv. um innheimtu opinberra gjalda, og ég vildi skjóta því til hæstv. ríkisstj., ef þessi breyt. gengur fram, hvort hún telur eigi rétt að hlutast til um, að frv. þetta verði lagt fyrir þingið. Það hefur verið ákaflega mikið aðhald í því að veita ekki rétt til skattafrádráttar, nema skattarnir séu borgaðir fyrir áramót. Enda hefur það líka verið svo, að síðustu daga fyrir áramót hafa menn keppzt um að borga þá upp.
Þá vil ég benda á, að eftir frv. er um að ræða talsverða lækkun á varasjóðsframlaginu til nýbyggingarsjóðs. Eftir lögunum frá í fyrra áttu 40% af varasjóðstillaginu að fara í nýbyggingarsjóð. Samkv. þessu frv. eiga að vísu 50% af varasjóðstillaginu að renna til nýbyggingarsjóðs, en þegar þess er gætt, að skv. frv. verður aðeins lagt það, sem skattfrelsi fæst fyrir, í varasjóð, en skv. l. tvöfalt hærri upphæð, verður ljóst, að hér er um mikla lækkun að ræða.
Hæstv. ráðh. virtist vera að afsaka það eða réttlæta, að skattstiginn, sem kemst mest upp í 90% af skattskyldum tekjum, þegar þær komast yfir visst hámark, væri svo hár sem í frv. segir. Ég vildi nú leyfa mér að benda á í því sambandi, að það þarf að sjálfsögðu vel að athuga, að áður en þessi 90% eru á lögð, þá er búið að heimila öllum útgerðarfélögum og samvinnufélögum að draga frá þriðjung af tekjum sínum, þannig að skatturinn reiknast aðeins af 2/3 hlutum tekna þeirra og 4/5 af tekjum annarra félaga, eða eins og hæstv. viðskmrh. orðaði það, að skattar og útsvör geta hæst orðið 60% af tekjum þessara félaga, og þó aðeins á þeim hluta teknanna, sem fer yfir 200 þús. kr. Ég vildi nú raunar orða þetta á dálítið annan veg, sem sé þannig, að með þessu væri gjaldendum tryggt, að þeir fengju alltaf að eiga eftir a.m.k. 40% af tekjum sínum; þegar þeir eru búnir að borga skatta og útsvör. En það, sem hæstv. ráðh. fór ákaflega fljótt yfir, var það, að með þessu eru stórkostlega bundnar hendur niðurjöfnunarnefnda bæjar- og sveitarfélaga, og mér er satt að segja ómögulegt að sjá, hvernig t.d. Reykjavík á að haga sér skv. þessum lögum án þess að gera breyt. á fjárhagsáætlun sinni. Af tekjum, sem eru yfir 200 þús. kr., má ekki taka hærri skatt en 90%, eftir að búið er að draga þriðjung frá. Það, sem bæirnir svo fá af stríðsgróðaskattinum, eru 45%. Hve mikið það verður, vita bæirnir ekkert um, þegar þeir ákveða útsvör sín. Nú hefur t.d. Reykjavík ákveðið að leggja á 10–11 millj. kr. útsvör og áætlaður stríðsgróðaskattur er aðeins rúmlega 100 þús. kr. Að sjálfsögðu lítur niðurjöfnunarnefnd svo á, að henni beri að jafna niður þessum 10 millj. En það, sem hægt er að leggja útsvör á, ef þessi l. verða samþ., eru aðeins þær tekjur, sem eru undir 200 þús. kr. Þetta hlýtur að rýra mjög álagningarrétt bæjarfélaganna og verður til þess, að útsvör á almenningi þurfi að hækka.
Ég skal í þessu sambandi benda á, að á s.l. ári greiddi eitt einasta útgerðarfyrirtæki hér í bænum 700 þús. kr. í útsvar, auk þess sem bærinn fékk hluta af stríðsgróðaskatti þess. Þó var lagt á það eftir vægari reglum en hliðstæð fyrirtæki. Nú er ekki hægt, eftir þessu frv., að leggja á þetta fyrirtæki meira útsvar heldur en . það, sem niðurjöfnunarnefnd metur rétt að leggja á fyrstu 200 þús. kr., en á þær er líka lagður tekju- og stríðsgróðaskattur, sem er um 80 þús. kr. Og sér þá hver maður, að það verður afar lítið, sem á það er hægt að leggja.
Mér finnst, að þær reglur, sem með þessu frv. eru teknar upp um útsvarsálagningu, hljóti að verða mjög til að torvelda störf niðurjöfnunarnefndar í Reykjavík, og þykir því rétt að benda á það við 1. umr. Slík takmörkun á rétti sveita og bæja til að leggja á útsvör eftir efnum og ástæðum er að minni hyggju alveg fráleit og auk þess ástæðulaus.