19.08.1942
Efri deild: 10. fundur, 60. löggjafarþing.
Sjá dálk 76 í B-deild Alþingistíðinda. (120)
7. mál, dómnefnd í verðlagsmálum
Gísli Jónsson:
Herra forseti! Hversu mikla nauðsyn sem ber til þess að flýta þessu máli, hygg ég nauðsynlegra að gera skil hinu sérstæða nál. frá minni hl. hér í d. Það, að hv. þm. Str. (HermJ) hefur sett hér fram við 2. umr. málsins ákaflega langt nál. og jafnframt í ræðu sinni ávítað Sjálfstfl. fyrir að tefja málið með umr. og svo að síðustu allur flokkur framsóknarmanna hér í þessar í hv. d. boðizt til að láta niður falla umr. um málið og gengið síðan af fundi, sýnir hvaða stefnu þessi flokkur hefur í þinginu.
Nál. er sjálfsagt komið fram til þess að hafa sérstök áhrif, ekki á gang þessa máls, heldur til þess, að því yrði útvarpað mótmælalaust eins og hverjum öðrum útvarpsfréttum, sem beinum áróðri á ríkisstj. Þetta er út af fyrir sig svo einstæð framkoma af manni, sem sjálfur hefur verið forsrh. um langan tíma, að það minnsta, sem hægt er að gera, eftir að hann hefur látið þingfesta þetta plagg og síðan látið útvarpa því, það er að mótmæla því, þótt talað sé yfir tómum stólum. Það er enginn vafi á því, að þetta mál verður notað í næstu kosningum sem eitt af mestu baráttumálunum, og er þess vegna nauðsynlegt, að það sé rætt. Frsm. meiri hl. hefur gert þessu áliti minni hl. mjög góð skil, en ég vil samt minnast á nokkur atriði í sambandi við þetta álit, sem ég tel vert að minnast á, og en þá fyrst að minnast á hin þrjú atriði, sem hv. þm. Str. minntist á. Hann segir, að það hefði mátt framkvæma l. öðruvísi en gert var, og að það hefði verið nauðsynlegt að framkvæma þau öðruvísi, ef l. hefðu átt að ná tilgangi sínum. Það fyrsta var, að ríkisstj. er ásökuð fyrir það, hvernig komið er málum, af því að henni hafi láðst að semja við setuliðið. Í nál. er þó beinlínis skýrt frá því síðar, og það kom einnig fram í ræðu hv. þm. Str., að einn af helztu flokksmönnum þeirra, Jón Árnason, hafi tekið upp samninga við herliðið, og er því lýst yfir, að samningar hafi gengið allþunglega. Það er viðurkennt af hv. þm. Str., að ekki var hægt að þoka neinu um þetta. M. a. var ekki hægt að tryggja, að því fólki, sem losnaði úr setuliðsvinnunni, yrði skipað til sérstakra starfa, því að til þess hefði orðið að setja önnur sérstök þvingunarlög um það, hvar og við hvaða verði verkametin skyldu vinna sér daglegt brauð. En eftir þeirri reynslu að dæma, sem orðin er, hefur enginn flokkur — og þá sízt fremur flokkur hv. þm. Str. en aðrir — treyst sér til að setja þau lög.
Þá er það takmörkun stríðsgróðans. Því atriði voru ekki gerð full skil í framsöguræðu hv. 5. þm. Reykv. (BBen), enda þurfti hann að koma víða við. Ekki aðeins hv. þm. Str. og þm. og blað flokks hans, heldur allir þm. vinstri flokkanna, sem hér hafa talað, hafa lagt út af því, að hún hefði átt að vera miklu meiri en er. Ég vil leyfa mér að benda á, að með nýju skattal. er gengið svo langt í að hefta stríðsgróðann, að t. d. eitt fyrirtæki, sem ég veit um, hafði 691 þús. kr. skattskyldar tekjur á árinu 1941, en 702 þús. kr. í skatt, nákvæmlega reiknaðan eftir skattal. Það er stundum minna en ekkert eftir, þegar ríkið er búið að taka sinn stríðsgróða af fyrirtækjunum. Þessum stríðsgróða á nú, ef stórfelldar kauphækkanir eru gerðar, að veita til verkamanna og annarra, sem fengju beint eða óbeint af þeirri ástæðu meiri peninga í hendur. Þá verður þeim mun minna í sjóði, er þar að kemur, að hið opinbera þarf að reyna að skapa verkamönnum atvinnu. Það er mikið athugunarmál fyrir verkalýðinn, hvort hann væri ekki betur settur með því, að þetta fé væri lagt í nýbyggingarsjóði með föstum ákvæðum um, að því mætti á engan hátt verja nema til að auka atvinnu í landinu, þegar þörf gerist. En Framsfl. hefur gengið fast fram í því að rýra hluta nýbyggingarsjóðanna, sem voru — undir opinberu eftirliti — sjálfsagðasta úrræðið til að skapa trygga framtíð. Það voru fyrst og fremst framsóknarmenn, sem brugðust skyldunni í þessu máli. Þeir knúðu það fram, að ríkið fengi meira til sinnar notkunar og nýbyggingarsjóðir minna fé skattfrjálst til að tryggja verkamönnum örugga afkomu í framtíðinni. Ef hún væri tryggð, væru þeir ólíkt heldur mælandi málum um kaupgjald. Þess var ekki hægt að vænta, að þeir sættu sig bæði við það, að stríðsgróðinn kæmi ekki í þeirra hendur og hann rynni þangað, sem engin veruleg trygging er að honum fyrir atvinnu þeirra, því að enginn veit, hve miklar þarfir ríkis- og bæjarfélaga verða og eyðslan á þeirra fé til alls annars en atvinnuaukningar. Verkamenn þykjast afskiptir og án öryggis og krefjast að fá sem ríflegastan hluta stríðsgróðans, sem flæðir yfir landið. Það er skiljanlegt, eins og málið horfir við þeim. Á hinn bóginn er svo komið málum, að atvinnurekendur sjá sér engan hag í að halda í kauphækkanir við verkamenn til þess eins, að ríkissjóður fái meiri skatta. Frá sjónarmiði framsýnna manna er varla hægt að hugsa sér meira brjálæði en þetta í skattalöggjöf, að ganga svo nærri atvinnurekendum, að þeir hafi engan hag af því, að reksturinn gefi sem beztan hagnað og tryggi nýbyggingar, framfarir og atvinnuauka í framtíðinni. Það þýðir ekki að ætla sér að fá smálagfæringar á þeirri stefnu, það þarf að snúa henni við, snúa að því að bjarga fjármálum og atvinnumálum þessarar þjóðar. Við þá menn, sem fylgja því fram, að þessi l. séu afnumin, verð ég að segja það, að við það hlýtur að skapast hér nýtt viðhorf í skattamálum, dreifing stríðsgróðans sviptir ríkissjóð milljónatekjum, svo að kalla má, að með þessu sé verið að skattleggja ríkissjóð. Það hefur verið viðurkennt, að 10% útflutningsgjaldið á ísfisk væri sama og að skattleggja ríkissjóð. Einhverra tekna verður að afla honum í staðinn. Ég veit ekki, hvort möguleiki er fyrir því nú að taka til athugunar, hvort verkalýðnum í landinu sé ekki hagkvæmast að binda allmikið af stríðsgróðanum til að forða frá atvinnuleysi eftir stríðið, því að vitanlega verður sáralítið af því fé, sem verkamenn fá nú milli handa, eftir að stríðstímanum loknum. Langsamlega stærsta þjóðmál okkar er öryggi verkalýðsins um atvinnu. Sjóðum þeim, sem til þess væri safnað, ætti að verja að tilhlutun hins opinbera, og kannske ættu verkalýðsfélög að ráða einhverju um það, hvernig þeim yrði varið.
Þá vildi ég víkja að þriðja atriðinu í þessu langa nál. hv. þm. Str., að það hefði átt að takmarka opinberar framkvæmdir. Bæði á Alþ. og á framboðsfundum hef ég heyrt minnzt á skrauthýsabyggingar stríðsgróðamanna í Rvík. Ég held þetta hafi aðallega verið gert til að kitla eyru þeirra, sem búa úti á landi og hafa ekkert þeirra skrauthýsa séð. Mér er ekki kunnugt um, að byggð hafi verið nema tvö þeirra, annað fyrir ofmikinn gróða stríðsspekúlants, sem síðar var að vísu tekinn af honum í skatti, og stendur húsið að veði fyrir þeim fjármunum, sem lagðir voru í það, hitt byggt fyrir aurana, sem S. Í. S. hefur klipið af of litlum arði bóndans. Ég veit ekki, hvort eru meiri blóðpeningar, of mikill stríðsgróði eða það, sem tekið er af hverju gærukílói og kjötkílói bænda með einokun. En mér finnst, að þeir menn ættu að varast að hreykja sér hátt með slíkum glósum, sem við síðarnefnda húsið eru riðnir. Og hver á stærstu syndina í því hörmulega máli, að í Rvík verður nú að taka ákaflega mikið af of litlu byggingarefni og fólki til þess að bæta úr húsnæðisvandræðum manna? Fyrst og fremst Framsfl. Allt fram á árið 1940, þegar vitað var orðið, að siglingar mundu geta stöðvazt þá, og þegar, leyfði hv. 1. þm. S.-M., sem þá var enn ráðh., sér að halda því fram, að ekkert vit væri að flytja meira inn, í landið af vörum, sérstaklega óhyggilegt að flytja inn byggingarefni til stórra muna og binda landinu með því fjárhagslega snöru um háls. Og fyrir hans afskipti var alltaf haldið áfram að skera niður innflutning. Hinar verklegu framkvæmdir reyndust óumflýjanlegar til að bæta fyrir gamalt ranglæti og gömul afglöp Framsfl., og eitthvað varð að gera til þess, að ekki þyrftu allt of margar fjölskyldur að búa í tjöldum eða moldarhreysum.
Þrátt fyrir þetta langa nál. kemst hv. þm. Str. að þeirri niðurstöðu, að afnema verði l., eða hvað annað leggur hann til? Allur gauragangur hans og Framsfl. er nú til þess gerður að koma því út til þjóðarinnar gegnum útvarpið, sem þjóðin er varnarlaus fyrir, að einræðis- og ofstopastefna hans í þessum málum tákni fagran málstað. En nýtileg ráð í málinu forðast hann að nefna.
Loks ætla ég rétt að minnast á það, sem kom fram í ræðu þessa hv. þm., að þeir menn, sem fylgja Framsfl. og Sjálfstfl., eða meiri hl. þjóðarinnar, hafi verið fylgjandi því, að þessi 1. voru látin gilda. Mér þykir þetta í undarlegri mótsögn við það, sem fast hefur verið haldið fram í útvarpsræðum þm. úr flokki hans, að síðustu kosningar hafi allar snúizt um stjórnarskrármálið. Það mun rétt, að þegar l. voru sett, voru menn þeim almennt fylgjandi í þessum flokkum. En hitt er annað mál, að þjóðin er farin að sjá, að þetta getur ekki gengið, og meira að segja hv. þm. Str. verður að viðurkenna það, að afnema verði lögin.
Þegar hann talar um þann sigur Framsfl. í kosningunum, að Sjálfstfl. hafi tapað atkvæðum, gætir hann ekki þess, að Sjálfstfl. hélt yfirleitt atkvæðatölu sinni í kjördæmum utan Rvíkur, tapaði ekki afkvæðum í sveitum landsins. (BSt: Tapaði nærri 300 í Eyjafirði.) Því, sem hann tapaði á einum stað, náði hann þá í öðrum héruðum, m. a. í Barðastrandarsýslu. Einhvern tíma opnast augu bænda fyrir því, hvað það kostar að hafa forustumenn, sem valda því, að þeir fá allt að því 50 aurum minna fyrir kjötkg en þeim ber, og þeir eru farnir að sjá, að fleiri en þeir geti verið bændavinir.