11.08.1942
Efri deild: 4. fundur, 60. löggjafarþing.
Sjá dálk 49 í B-deild Alþingistíðinda. (97)
7. mál, dómnefnd í verðlagsmálum
Brynjólfur Bjarnason:
Herra forseti! Ég hefði nú talið það bezt, að sem minnstar umr. yrðu um þetta mál, til þess að hægt verði að ljúka því sem fyrst, og virðast þær orðnar lengri en þörf er á, því að í raun og veru er það svo, að allir eru sammála um það, að ekkert annað sé að gera úr því, sem komið er, en að láta kaupgjaldsákvæði gerðardómsl. falla, og jafnvel upphafsmenn l. geta ekki neitað því, að l. eru úr gildi fallin. Jafnvel fyrrv. forsrh., hv. þm. Str., getur ekki neitað þeirri staðreynd, að l. eru búin að vera, svo að það er alveg óskiljanlegt, ef um það þyrfti langar umr.
Annars var ræða hv. þm. Str. í þessu máli næsta furðuleg, þannig að hann virðist enn þá ekkert hafa lært og engu gleymt frá því, er hann flutti útvarpserindi sitt til þjóðarinnar á nýársdag, sem varð til þess að vinna stöðvaðist í meira en mánaðartíma í þýðingarmestu framleiðslu þjóðarinnar. Enn þá heldur hann áfram að tala um þessi l. sem eitthvert bjargráð þrátt fyrir reynsluna.
Ég geri ráð fyrir því, að flestir hv. þdm. muni minnast þess og viðurkenna, að þegar þessi l. voru samþ. hér í d., lýsti ég því nákvæmlega, hvernig mundi fara fyrir þeim, og allt kom fram. Og ég geri ráð fyrir, að allir, sem hlýddu, viðurkenni, að allt fór eins og ég lýsti því þá, eins og auðvelt var að sjá, því að l. voru þá raunverulega fallin og búið að margbrjóta þau. Ég man eftir því, að þegar þáv. viðskmrh., Eysteinn Jónsson, hélt framsöguræðu sína, hér í d., viðurkenndi hann, að l. væru brotin, þó að hann vildi sem minnst úr því gera. Hann gat ekki annað en viðurkennt þær kauphækkanir, sem höfðu orðið, þrátt fyrir gerðardóminn, en hann vildi þó ekki viðurkenna, að l. væru úr gildi fallin, og hélt því fram, að þrátt fyrir þetta væri sjálfsagt að halda löggjöfinni uppi, því að það væru fleiri l., sem væru brotin. (BSt: Stundum eru nú bannlögin brotin.) Já, stundum eru bannlögin brotin, og ég benti honum á það, að það væri hægt að setja löggjöf um alla skapaða hluti. Það væri hægt að banna mönnum að drekka vatn, en það væri bara alveg tilgangslaust. En það er ekki nóg með það, að l. séu brotin, gerð að einskisverðu pappírsgagni, heldur hafa þessi l. gert þjóðinni meira tjón en nokkur önnur löggjöf um mörg ár. Það er þessum l. að kenna, að vinna stöðvaðist meira eða minna í ýmsum framleiðslugreinum þjóðarinnar í marga mánuði á þeim tíma, þegar nauðsynlegt var að halda framleiðslunni gangandi, — svo nauðsynlegt, að aldrei hefur um margra ára skeið riðið meira á því, að framleiðslan héldi áfram. Hér var verið að gera tilraun til óeðlilegra kúgunarráðstafana gegn verkalýðnum, m. ö. o., stefnt að innanlandsófriði á hættulegum tímum. Ég vil taka undir það, sem sagt hefur verið af öðrum, sem hér hefur talað, hv. 7. landsk. þm., að það verður að fagna því, að ríkisstj. hefur nú viðurkennt þessar staðreyndir og leggur til, að lögin verði numin úr gildi.
En það eru enn þá menn eins og hv. þm. Str., sem stritast við að neita að viðurkenna staðreyndir. Hann vildi nú skella skuldinni á ríkisstj. um, að ekki hefði tekizt að framkvæma l., en eins og kunnugt er, voru l. strax brotin, og þau hafa verið brotin bæði eftir og áður en þessi hv. þm. fór úr ríkisstj., svo að eins og bent hefur verið á, er þetta harla undarlegt tal í munni hans. Hvað var það, sem hann taldi, að þyrfti að gera? Hann nefndi tvennt, sem hefði þurft að gera. Annað var að takmarka vinnu hjá setuliðinu og hitt að takmarka framkvæmdir í landinu. Um þetta var rætt hér í vetur og gerðar tilraunir til þess að takmarka setuliðsvinnuna og enn fremur jafnvel gerðir samningar við setuliðið um að takmarka vinnuna. Þetta átti að hafa þann tilgang að koma á jafnvægi milli framboðs og eftirspurnar. Þetta var tilraun til að koma á atvinnuleysi. Hv. þm. segir, að þetta séu aðeins blekkingar, því að þrátt fyrir þetta hefði hver verkamaður getað fengið vinnu. En mér er spurn : Hvernig er hægt að ná þeim tilgangi að gera l. gildandi nema með því að skapa atvinnuleysi? Menn þurfa ekki að leita eftir vinnu, nema þá vanti atvinnu. Þ. e. a. s., til þess að gera verkamönnum ókleift að brjóta l. á bak aftur, urðu þeir að vera atvinnulausir. Undanbrögð hv. þm. Str. eru ekki nema skraf, og er furðulegt, að nokkur skuli koma með slíkar fjarstæður. Það var vitanlegt, að það var fleira, sem þessi hv. þm. var með í kollinum, og það var að nota vopnavald. Í þeim tilgangi voru keyptar vopnabirgðir, sem ekki var hægt að ímynda sér, að ætti að nota til almennra lögreglustarfa: Fjöldi hríðskotabyssna, skot í tugþúsundatali og svo gas. Þrátt fyrir þetta hefði ekki tekizt að framkvæma l. Það var ekki hægt að beita þessu valdi. Það hefði ekki verið hægt, og það hefði verið alveg tilgangslaust að fangelsa forustumenn samtakanna. Það hefði t. d. ekki þýtt að taka fasta forustumenn járniðnaðarmanna, og það hefði ekki þýtt að taka meðlimi félaganna fasta, ekki hefðu járnsmiðjurnar komizt í gang fyrir það, og það hefði ekki þýtt að fara inn á heimilin með byssur og gas. M. ö. o., það var ekkert vald til í landinu sem gat brotið verkalýðssamtökin á bak aftur. Og enn talaði þessi hv. þm. um, að hann hefði ráð. Ef nú ætti að skipta um ríkisstj., þar sem mér skilst, að hann ætti að vera forsrh., hvert er það vald, sem hann hefur þá? Ég hygg, að það vald sé ekki til innan lands, svo að ef hann vill vera lítill Mússólini hér á landi, þá er ekkert vald til nema erlent vald, og ég efast um, að hann hafi skilyrði til að hafa gagn af því valdi, eins og nú standa sakir.
Þessi hv. þm. fór um það mörgum orðum, að kauphækkanir fyrir verkalýðinn núna væru ekki aðeins þýðingarlausar fyrir hann sjálfan, heldur líka stórhættulegar, vegna þess, að það yrði til þess að gera peningana verðlausa. Það er ákaflega athyglisvert að hlýða á þessi orð, einkum á þessum tímum, þegar atvinnufyrirtækin ganga með stórgróða, og á þeim tíma, sem stríðsgróðinn streymir inn í landið og það í svo stríðum straumum, að ef ekki er rönd við reist, munu koma hér svo miklar eignir á hendur einstakra manna, að þeir gætu ráðið lögum og lofum í landinu. Á þeim tíma á það að verða verkalýðnum til tjóns að hækka kaupið. Mér skilst, að það ætti að vera verkalýðnum fyrir beztu að hafa kaupið sem lægst. Mér skilst, að ef ekki verður leiðrétting á vísitöluútreikningnum, sé kaupið lægra en það var fyrir stríð, auk þess sem verkalýðurinn hefur ekki bætt sér það tjón, sem hann beið við lækkun gengisins árið 1939.
Á hvaða tíma borgar það sig þá fyrir verkalýðinn að fá bætt kjör og hækkað kaup? Ekki borgar það sig á krepputímum, því að þá er nauðsynlegt að lækka kaupið, svo að atvinnufyrirtækin geti borið sig, samkv. kenningu hv. þm. Str. Þetta þýðir það, að undir núverandi þjóðskipulagi er algerlega ómögulegt fyrir verkalýðinn að bæta kjör sín. Þetta eru þau ákveðnustu dómsorð, sem hægt er að kveða upp um þetta þjóðskipulag. Ég veit, að í hinu kapítalistíska þjóðskipulagi eru ráð til þess að gera þær endurbætur, sem verkalýðurinn fær, tiltölulega lítils virði. Það er hægt með gengislækkun og hækkuðu vöruverði, en samt eru það ekki nema blekkingar út í loftið hjá þessum hv. þm., að verkalýðurinn geti ekki með því afli, sem hann hefur yfir að ráða, bætt kjör sín. Segjum, að nú kæmist í framkvæmd 8 stunda vinnudagur og fyrir þá vinnu kaup, sem nægði til þess að framfleyta fjölskyldu. Með því næðust stórkostlegar kjarabætur, sem erfitt væri að taka aftur.
Hér er ekki um að ræða krónutölu, heldur það, hvað verkamaðurinn getur keypt sér fyrir kaup sitt. Ef vísitölureikningurinn er réttur og er haldið réttum, ættu að vera möguleikar fyrir því, að það kaup, sem næðist nú, gæti orðið tiltölulega fast, og svo framarlega sem aðrar orsakir koma ekki til greina, ætti fast kaupgjald að geta orðið til þess að bæta fljótlega samræmið milli verðlags og kaupgjalds. Nú vitum við, að það eru aðrar orsakir, sem verðlaginu ráða, og það þarf að finna ráð, sem draga úr hækkuðu verðlagi eftir því, sem unnt er.
Annars er býsna hlálegt að heyra þennan hv. þm. Str. vera að tala um, að nú sé verið að gera peningana verðlausa og þar með að koma fjármálum þjóðarinnar í öngþveiti, því að enginn aðili í þessu landi hefur unnið jafndyggilega að því að gera peningana verðlausa eins og sú stj., sem þessi hv. þm. var forsrh. í. Það er ekki enn þá búið að gleyma þeirri pólitík, sem þessi stj. rak fyrir stríð, hvernig hún á allan hátt gerði það, sem í hennar valdi stóð, til að hindra aðflutninga til landsins. Það er ekki heldur búið að gleyma, hvernig hún gerði það, sem hún gat, til að hindra nauðsynlegar framkvæmdir innan lands, áður en stríðið hófst. Ekki heldur er búið að gleyma þeim stríðsundirbúningi hennar að lækka gengið og jafnframt gera stórútgerðina skattfrjálsa. Og ekki heldur er búið að gleyma, að í byrjun stríðsins stórhækkaði hún tolla á öllum aðfluttum vörum, þannig að það er vitað, að ef þeir tollar eru afnumdir, þá væri hægt að lækka verð á innfluttum vörum svo mjög, að það gæti haft þau áhrif, að vísitalan lækkaði um tugi stiga. Það er ekki heldur búið að gleyma pólitík þessa ráðh í landbúnaðarmálum, hvernig verð á landbúnaðarvörum hefur einhliða hækkað. Og við vitum, að þessi hækkun hefur haft langmest áhrif til að hækka vísitöluna. Ég segi þetta ekki vegna þess, að það sé ekki nauðsynlegt, að bændur fái fyrir afurðir sínar það, sem þeir fá nú. Þeir þurfa að fá meira. En þegar litið er á það, að hin slæma afkoma bænda nú og yfirleitt nauðsynin á því, að verð á landbúnaðarafurðum yrði hækkað, á rætur sínar að rekja til þeirrar stjórnmálastefnu, sem ríkisstj. undir forustu hv. þm. Str. hefur rekið, þá furðar mann á því, að þessi fyrrv. ráðh. skuli vera svo djarfur að tala um ekki aðeins „ábyrgðarlausa pólitík“, heldur „glæpsamlega pólitík“ í sambandi við hækkun á vöruverði. Undir stj. þessa hv. þm. er vitanlegt, að afurðasalan var í því horfi, að það fer þriðja hver kýrnyt í dreifingar- og vinnslukostnað, að því er mjólkina snertir, og annað hvort lamb í dreifingar- og vinnslukostnað, þegar litið er til kjötsins. Og ekki nóg með það. Það er líka verk þessa hv. þm. og flokks hans, að landbúnaðinn vantar vinnuafl í sumar. Það er verk flokks hans, að landbúnaðurinn verður að draga saman seglin og landbúnaðarframleiðslan minnkar af þeim sökum. Það var hægt að útvega landbúnaðinum nægilegt vinnuafl í sumar og hefði verið gert, en hv. þm. og stj. hans og flokkur hefði ekki staðið í vegi. Verkalýðssamtökin buðust til að útvega þetta vinnuafl. Og það hefði verið gert, svo að fullnægjandi hefði verið. Það var vitaskuld alveg sjálfsagt, þegar þjóðarnauðsyn krafðist þess, að veita bændum aðstoð til að geta borgað samkeppnisfært kaup. Og sú aðstoð í krónutali hefði ekki þurft að vera hærri en bændur fá nú fyrir fóðurbætinn. Hvort hagkvæmara er, skil ég ekki, að verði svarað nema á eina leið. Og svo er hv. þm. að tala um „glæpsamlega pólitík“ í sambandi við þessi mál. Ef á yfirleitt að nota orðið „glæpsamleg pólitík“, þá veit ég ekki, við hvaða pólitík slíkt orð getur betur átt en þá pólitík, sem rekin var af þeirri ríkisstj., sem starfaði undir forsæti þessa hv. þm.
Ég vil leggja mikla áherzlu á það, að þessu máli verði mjög hraðað gegnum þingið. Það hefur einhvern tíma ónauðsynlegra mál verið afgreitt með afbrigðum frá þingsköpum en þetta. Ég álít, að það ætti ekki að vera ofverkið okkar að ljúka þessu máli strax á morgun. Það er engin ástæða að draga umr. um það, því að það vita allir hv. þm., að það er ekki annað að gera en afgreiða það eins og ríkisstj. hefur lagt til, með því að afnema kaupgjaldsákvæði gerðardómsl. En eins og hv. 7. landsk. og hv. þm. Seyðf. tóku fram, þá er jafnframt álitið nauðsynlegt, að inn í þetta frv. verði sett ákvæði um það, að allir vinnusamningar verði uppsegjanlegir með einhverjum ákveðnum fresti og það mjög stuttum, t. d. viku. Því að svo framarlega sem afnám gerðardómsl. á að ná tilgangi sínum, verður að gera allsherjar vinnusamning um allt land. Afnám gerðardómsl. samfara þessu ákvæði hefur þann tilgang að afstýra innanlandsófriði og skapa vinnufrið og binda algerlega enda á þann innanlandsófrið, sem gerðardómsl. hafa skapað. Þetta er þjóðarnauðsyn. Þess vegna þarf að hraða afgr. málsins og gera l. þannig úr garði, að þau nái tilgangi sínum. Efa ég ekki, að það er tilgangur ríkisstj., og þar af leiðandi mun hún fallast á, að sett verði jafnframt lagaákvæði um uppsagnarfrest samninga. Samfara þessu þarf að endurskoða vísitöluútreikninginn. Því að skilyrðið fyrir því, að tilraunin til vinnufriðar takist, er, að kjörin, sem verða að samkomulagi milli vinnuveitenda og verkamanna, verði varanleg, þ. e. a. s., þó að verðlag breytist, þá breytist ekki kjörin, sem samkomulagið nær til.