09.03.1943
Efri deild: 70. fundur, 61. löggjafarþing.
Sjá dálk 546 í B-deild Alþingistíðinda. (762)
116. mál, húsaleiga
Bjarni Benediktsson:
Hv. frsm. lét sér ekki skiljast til fulls þær ástæður, sem til þess liggja, að við hv. þm. Seyðf. flytjum brtt. á þskj. 481, og það virðist mér leiða í ljós, að hann hafi ekki sjálfur áttað sig til hlítar á þeirri höfuðbreytingu, frá fyrri húsaleigul., sem felst í þessu frv. Helzti vinningurinn við frv., eins og það nú liggur fyrir, er sá, að með því er reynt að sameina baráttuna á móti húsnæðisvandræðunum frá einni hendi, þ.e. húsaleigun. Það er, með frv., reynt að koma í veg fyrir þá tvískiptingu valdsins, sem svo illa hefur gefizt fram að þessu.
Með frv. eins og það er nú, eru húsaleigun. látnar fá nauðsynlegt vald, til þess að geta stjórnað þessum málum af skörungsskap og þannig, að ætla megi, að til gagns geti orðið. Þær fá vald, sem fram að þessu hefur, að meira og minna leyti verið skipt á milli bæjar- og sveitastj. og húsaleigun. Bæði að þessu leyti og öðru, hefur verið reynt að búa svo tryggilega um hnútana, að húsaleigun. verði umkomnar þess að gegna skyldum sínum og að störf þeirra geti orðið að gagni. Frá þessu er þó, eins og frv. kom frá Nd., mjög mikil frávikning í 5. gr., og verði 5 gr. samþ. eins og hún er nú, þá tel ég, að sú endurskoðun, sem fram hefur farið á húsaleigul., hafi að verulegu leyti verið unnin fyrir gýg og komi ekki að tilætluðum notum. Vegna þessa er endurvakinn sá tvískinnungur á valdskiptingunni, sem hefur orðið til þess að gera framkvæmdina í þessum efnum erfiðari og áhrifaminni heldur en ella hefði orðið. Ég verð því að lýsa yfir því, að fáist ekki brtt. mínar og hv. þm. Seyðf. við 5. gr. samþ., þá treysti ég mér ekki til þess að greiða þeirri gr. frv. atkv. Ég álít, að þarna sé um svo veigamikið mál að ræða, að fleigurinn, sem Nd. setti þarna im, gæti að þessu leyti gert það að verkum, að framkvæmd húsaleigul. lenti ef til vill í enn þá meiri ólestri og vandræðum heldur en frumvarpsheildin óbreytt. Auk þess er það alveg rétt, sem hv. þm. Barð. sagði,. að sé það ætlunin að set ja fyrirmæli um hámark þess húsnæðis, sem hver einstakur eða fjölskylda má hafa, þá er það svo veigamikið mál, að Alþ. má ekki afsala sér þeim rétti að setja slíkar reglur sjálft. Það er sitt hvað, hvort taka má húsnæði, sem ekki er notað, í sérstöku neyðartilfelli, eftir mati eða hvort farið er að setja almennar reglur um hámark húsnæðis. Ef Alþ. vill, að slíkar hámarksreglur séu settar, þá ber því bæði siðferðileg og réttarleg skylda til þess að setja þær reglur sjálft. Þá eru það ummæli hæstv. félmrh., sem gefa mér tilefni til nokkurra aths. Ég verð að segja það, að ég get ekki fallizt á þann skilning, sem hann sagði, að hefði komið fram í Nd. á orðum 2. mál,gr. 5. gr., þar sem segir : „Bæjar- og sveitarstj. getur, þegar alveg sérstaklega stendur á, ákveðið“ o.s.frv. Ég get ekki fallizt á þann skilning, að þetta takmarkist við það, að loftárásir ykju hér húsnæðisleysið, enda á það enga stoð í bókstaf l.
Hér er það alveg ljóst, að þegar sérstaklega stendur á, þá er þessi heimild fyrir hendi, þess vegna væri það sízt til bóta að fara að hafa á þessu frekari útskýringar en nú er.
Þá sagði hæstv. félmrh. meðal annars, að það gæti ekkert sveitarfélag látið borgara sína ver a húsnæðislausa frekar en ekkert sveitarfélag gæti látið borgara sína vera svanga, án þess að hjálpa þeim um mat, ef þeir hefðu ekkert til að borða. Þetta lætur, fljótt á litið, vel í eyrum, en þegar þetta er grandskoðað, þá kemur í þessu fram grundvallarmisskilningur, misskilningur, sem því miður hefur ekki komið fram hjá þessum ráðh. einum, heldur hjá allt of mörgum, sem um mál þetta hafa verið. að tala.
Það hefur hvað eftir annað, þegar rætt hefur verið um húsnæðismál Rvíkur, verið talað um það, að bæjarstj. ætti sem sveitarstj. þess staðar, að hafast meira að í þessum málum en hún hefur gert. Hún hefur að vísu, nú þegar, varið 3–4 millj. kr. til þess að bæta úr þessum vandræðum, og er það ekki svo lítið fé miðað við fátækt okkar Íslendinga. En það, sem ég vildi þó sérstaklega benda á í þessu sambandi, er það, að mörg af þeim dæmum, sem nefnd hafa verið til þess að sýna fram á húsnæðisvandræðin í þessu bæjarfélagi, eru af orsökum, sem bæjarfélagið getur ekki við ráðið. Ég man það t.d., að á s.l. sumri var mikið veður úr því gert, að vestur í bænum væri fjölskylda, sem byggi í tjaldi og væri þar með ungbarn, og væru rotturnar þar á hlaupum allt í hring. Þetta var notað sem átylla til mikilla ásakana á yfirvöld, bæði bæjar og ríkis, í þessu efni. Sannleikur þessa máls var sá, að þessi maður flutti hingað til bæjarins austan úr Rangárvallasýslu, en fékk hvergi leigt, og sló hann þá upp tjaldbúð sinni. Ef bæjarfélagið ætti nú að bjóða alla slíka menn velkomna, með því að reisa þegar yfir þá fullkomna íbúð, þá er það auðséð, að slíkt er auðvitað fjarstæða. Hér er um að ræða verkefni, sem bæjar- og sveitarfélög geta ekki með nokkru móti tekið að sér og geta ekki ráðið við. Að svo miklu leyti sem opinberra aðgerða kann að vera þörf, þá verður það að vera með samvinnu milli bæjar- og sveitarstj. annars vegar og ríkisvaldsins hins vegar. ríkisvaldið verður vitanlega að hafa forystu í því að beina fólksstraumnum ekki um of á þá staði, þar sem hvorki er til fyrir fólkið húsnæði né atvinnuskilyrði. Það er því sannarlega ekki hægt að taka því þegjandi, að hæstv. félmrh. gefi jafnskýlausa yfirlýsingu eins og hann gaf hér á dögunum um skyldur sveitarfélaga til þess að sjá öllum, sem þar kynnu að ver a á hverjum tíma, fyrir húsnæði. Ég held, að hann hefði ekki gefið slíka yfirlýsingu, ef hann hefði athugað málið til hlítar. Þá var það annað atriði, sem kom fram hjá hæstv. félmrh., og einhverjum fleirum við þessa umr., er ég vildi fara um nokkrum orðum. Það hefur mikið verið úr því gert, að nokkrar fjölskyldur hafi um hríð fengið inni í búningsklefum við íþróttavöllinn. Ég tók eftir því, að hæstv. félmrh. orðaði þetta svo, að margir tugir manna, þar á meðal konur og ungbörn, hefðu yfir vetrarmánuðina verið í þessum skúrum, og það væri ástand, sem ekki gæti liðizt. Það er auðvitað rétt, að þarna var fólki hleypt inn í haust á nokkrum stöðum. Hins vegar var öllum, a.m.k. öllum, sem höfðu konur og börn, ýmist sjálfum gefinn kostur á húsnæði þegar fyrir jól eða þá að þetta fólk útvegaði sér húsnæði. Flest af því fólki, sem þarna flutti inn, var því farið þaðan 16. des., og síðan eru ekki á þessum stað nema þrír menn einhleypir og svo ein fjölskylda. Í henni eru að vísu fjórir fullorðnir og þrjú börn og kona þar með, en þessi fjölskylda átti kost á því að fá annað húsnæði, sumarbústað fyrir innan bæ, en hún kaus heldur að vera á þessum stað, svo að það er alger misskilningur, að konur og börn hafi verið neydd til að dvelja á þessum óheilbrigða stað um vetrarmánuðina. Það er hægt að segja, að konur og börn hafi verið þar um mánaðarbil, fyrir utan þessa einu fjölskyldu, sem er þar samkvæmt eigin vali og óskum. Hún átti kost á að komast í sumarbústað, og einnig átti hún kost á húsnæði uppi á Korpúlfsstöðum. Þetta er atriði, sem ekki skiptir miklu máli viðvíkjandi stefnu þeirri, sem tekin er í húsnæðismálunum, en ég tel þó með öllu óviðeigandi að bera fram svo rangar og villandi upplýsingar í þessu efni eins og mátti ráða af ræðum sumra ræðumanna á dögunum. Í þessu samhandi held ég, að ekki sé hægt að komast fram hjá einu atriði í sambandi við húsnæðismálin, og það er það, að ekki er nokkur leið, hver sem fer með þessi mál, hvort sem það er bæjarstj. eða húsaleigun., að gera við því, að eitthvað af fólki flosni upp úr íbúðum, og það er erfitt að koma því inn aftur, vegna þess að það annaðhvort borgar ekki eða hefur hávaða og illindi, drykkjuskap, slark og læti, og þessu fólki er samkvæmt húsaleigulögunum heimilt að segja upp, en það er ekki hægt að ásaka opinberar stofnanir fyrir það, þótt ekki sé hægt að útvega slíku fólki húsnæði, og það er alltaf eitthvað af slíku fólki, sem bakar erfiðleika og vandræði. Ég hef viljað gefa þessar upplýsingar, eins og ég sagði, frekar til þess að hið rétta liggi fyrir í skjölum málsins heldur en að ég búist við, að það hafi þýðingu fyrir afgreiðslu málsins eins og það liggur fyrir.
En þrátt fyrir það, þótt ég hafi upplýst, að ástandið er ekki eins slæmt og draga mætti af ræðu félmrh. um daginn, vildi ég undirstrika það, að ég, gagnstætt því, sem félmrh. gerir, horfi með miklum kvíða til framtíðarinnar, hvað þetta mál snertir. Ég veit að vísu, að það er verið að byggja mikið í bænum og lokið verður við margar íbúðir áður en langt líður. Það þarf miklu meira en 40 íbúðir og það eru miklu fleiri en 40 manns, sem eru húsnæðislausir eins og hv. þm. Barð. sagði. Það eru hundruð manna, mörg hundruð fjölskyldur, sem eru húsnæðislausar, hafa alltof þröngt húsnæði og hafa troðið sér upp á vandamenn og kunningja, ungt fólk, sem verður að bíða með giftingu og annað þess háttar. Það þarf miklu meira húsnæði en draga mátti af þeim upplýsingum, sein félmrh. gaf hér um daginn, þótt ég viti, að hann vildi gefa sem réttastar upplýsingar samkv. þeim gögnum, sem hann hafði. Ekki er vitað, hve margir verða húsnæðislausir vegna uppsagna 14. maí, en ég tel, að það verði margir.
Ég vil undirstrika það, að hér í bænum og víðar ríkir það neyðarástand í þessum málum, sem þingið verður að gera sér ljóst, og þess vegna er algerlega nauðsynlegt að samþykkja þetta frv. í höfuðdráttunum, að undanskilinni 5. gr., sem ég hef áður talað um, og afstýra með því neyð og vandræðum, ekki sízt vegna þess, að þetta frv. er sú eina tilraun, sem hefur verið gerð til þess að taka á höfuðerfiðleikunum í þessu máli, en það er að stöðva flutninga utanbæjarmanna bæði í þetta bæjarfélag og önnur. Það er ágætt, að ákvæðin um þetta atriði séu skýr og ákveðin og verði eindregnari en í fyrrverandi l., og að því leyti eru þessi l. nær því að geta náð tilgangi sínum og koma að gagni en þau l., sem nú gilda, og þess vegna ber að samþykkja frv.