24.11.1943
Sameinað þing: 35. fundur, 62. löggjafarþing.
Sjá dálk 153 í B-deild Alþingistíðinda. (103)
27. mál, fjárlög 1944
Finnur Jónsson:
Blað Sjálfstfl., Morgunblaðið, hefur látið það álit í ljós, að þar sem hér væri starfandi utanþingsstjórn, sem ekki hefði flokka þingsins á bak við sig, þá væru eldhúsumræður óþarfar nú, nema ef þingmenn ætluðu að nota tækifærið til þess, eins og blaðið komst að orði, að auglýsa enn betur fyrir þjóðinni flokkadrættina og sundurlyndið í þinginu.
Þessi ummæli eru furðuleg, því að þjóðin á heimting á að fá að vita, hvað er að gerast á Alþingi, hvort sem það er gott eða illt. Og hún á líka heimting á að fá að vita, ef ekkert gerist. Og útvarpsumræður eru vel til þess fallnar og þess vegna sjálfsagðar. Í hvert sinn er þingmaður hittir utanþingsmann, er hann spurður: Hvað er að gerast hjá ykkur? Tímarnir eru þannig, að menn búast við stórviðburðum.
Og tímarnir eru líka þannig, að það ættu að gerast stórir viðburðir á Alþingi, þó slíku sé, því miður, ekki til að dreifa. Þingið vinnur að vísu hin allra nauðsynlegustu störf, sem ekki verður hjá komizt — fjárlög eru afgreidd og ýmis önnur mál, sem þingmenn eða einstakir flokkar flytja á þinginu. En vegna þess að ekki er um nein meirihlutasamtök að ræða, vantar alla heildarstefnu í framkvæmdir Alþingis.
Ef mál er borið fram á þinginu, er það í raun og veru tilviljun eða komið undir dugnaði flutningsmannsins sem einstaklings, hvort það kemst fram eða dagar uppi. Þetta á þjóðin heimting á að fá að vita, þó að það sé ekki Alþingi til neins sóma.
Þetta er nýtt í þingsögunni. Öðru máli var að gegna, meðan samvinna var á milli Alþfl. og Framsfl. Frá því hún hófst og þangað til hún slitnaði algerlega, mátti segja, að landinu væri stjórnað eftir ákveðinni stefnu og með sérstakt markmið fyrir augum. Yrðu þessir flokkar sammála um afgreiðslu máls, var því tryggður framgangur. Menn deildi mjög á um, hvort stefnan væri góð eða vond, en það var ekki hægt að neita því, að þjóðarskútunni var á þeim tíma stýrt í ákveðna átt. Á þessum árum gerðist margt til framfara, bæði til sjávar og sveita. Markaðir höfðu lokazt fyrir aðalútflutningsvörunni; saltfiskinum. Aðrar útflutningsvörur voru í lágu verði. Gjaldeyrir var af skornum skammti og mjög erfitt að afla ríkissjóði tekna. Þrátt fyrir þetta voru á þessum árum afgr. á Alþingi ýmis merkileg mál, bæði fyrir bændur og verkamenn. Verkamennirnir fengu verkamannabústaðina, þeir fengu alþýðutryggingarnar og atvinnubótafé, eftir því, sem fært þótti. Fé var varið úr ríkissjóði til ýmissa merkra mannúðarmála og menningarmála, einkum var ungmennafræðsla stórum aukin bæði til sjávar og sveita. Og til þess að bjarga landinu út úr öngþveiti markaðsvandræðanna, var sett afurðasölulöggjöf og stofnuð fiskimálanefnd og fiskimálasjóður og þar með lagður grundvöllur að starfi hraðfrystihúsanna, sem einna mesta þýðingu hafa af öllum atvinnutækjum vorum við sjóinn.
Þess var vandlega gætt í hvert sinn, er bændur fengu eitthvað, að verkamenn fengju sinn skerf, og það var reynt eins og unnt var að afla ríkissjóði tekna með beinum sköttum, þó að það væri erfitt á þeim árum vegna þess, hvað tekjur manna voru yfirleitt litlar.
Á þessum árum átti Alþfl. 10 fulltrúa á Alþingi og hafði hreinan meiri hluta með Framsfl. Framsóknarflokkurinn var stærri flokkurinn og réð því meiru um allar framkvæmdir. Báru samþykktir Alþingis þess oft merki og svo hins, að Framsfl. var jafnan opin leið til þess að vinna með Sjálfstfl. í afturhaldsátt, og kom það einnig oft fyrir. Þrátt fyrir þetta og þrátt fyrir alla erfiðleika, sem oft virtust óyfirstíganlegir, var samt sem áður lagður grundvöllur að ýmsum merkilegum hagsmuna- og framfaramálum fyrir alþýðuna í landinu, bæði til sjávar og sveita.
Síðan þetta var, hafa þeir atburðir gerzt, að tala þeirra manna á Alþingi, sem kosnir eru af verkalýðnum, hefur nær tvöfaldazt. Verkalýðsflokkarnir svo nefndu eiga nú 17 fulltrúa á Alþingi, í stað 10 áður. Og nú fara menn að spyrja:
Hvenær sést árangur af þessum sigri verkalýðsins? Og það er von, að menn spyrji. Fjöldi manna hefur fylkt sér um fulltrúa þessara flokka í þeirri von, að af því sæist skjótur árangur. Það er nú liðið á annað ár síðan Kommúnistaflokkurinn, sem kallar sig Sósíalistaflokk, eignaðist einn jafnmarga fulltrúa á Alþingi eins og Alþýðuflokkurinn átti á árunum 1934–1937. Og menn undrar, hvers vegna þess sjást engin merki á Alþingi í heildarstefnu eða heildarlöggjöf verkalýðnum til hagsbóta.
Eina stefnumálið, sem verulega þýðingu hefur fyrir alþýðuna við sjóinn og afgreiðslu hefur fengið á Alþingi, síðan þessi sigur var unninn, er orlofslöggjöfin, en þá löggjöf hafði ráðherra Alþfl. í þjóðstjórninni, Stefán Jóh. Stefánsson, undirbúið og látið semja, á meðan hann var í stjórn. Þar með er upp talið, og er þó mikill munur á möguleikunum til þess, að eitthvað væri hægt að gera nú eða áður var. Nú eru tekjur ríkissjóðs orðnar margfaldar á við það, sem var meðan verkamenn og bændur unnu saman, og möguleikarnir til þess að afla tekna eru miklu meiri en nokkurn mann hafði dreymt um. Landið hefur yfirfljótanlegan gjaldeyri, þannig að í stað kreppu og skorts er nú nægilegt fé fyrir hendi til þess að vinna stórvirki.
En hvað gerist? Í stað þess, að landinu var áður stjórnað eftir ákveðinni stefnu, ræður nú fullkomið stefnuleysi í framkvæmdum Alþingis. Þrátt fyrir geysilegt peningaflóð hafa skuldir ríkissjóðs ekki verið greiddar. Nokkurt samkomulag fékkst í fjárveitinganefnd á síðasta Alþingi um að áætla talsvert framlag til opinberra framkvæmda umfram það, sem ríkisstj. hafði ætlazt til, og slíkt hið sama hefur fjárveitinganefnd lagt til að gert yrði í fjárlögum fyrir 1944. Var tekjuáætlunin hækkuð í þessu skyni sérstaklega um 13 millj. króna við 2. umr., og enn liggja fyrir till. við 3. umr. að hækka tekjuáætlunina um 8,2 millj. kr. Engar till. eru enn komnar frá Sjálfstfl. og Framsfl. um það, hvernig þessari nýju hækkun skuli varið, en sennilega vilja margir fjárveitinganefndarmenn úr þessum flokkum verja þessari upphæð í uppbætur á landbúnaðarafurðir, eða til þess að „borga niður dýrtíðina,“ eins og svo fagurlega er komizt að orði. — Ég gerði hins vegar till. í fjvn. f. h. Alþfl. um, að tekjuáætlunin yrði hækkuð um samtals 9,7 millj. króna og þessari upphæð, eða 9,5 millj., yrði varið í lán og styrk til byggingar fiskiskipa. Þessar till. flytjum við nú allir Alþýðuflokksmenn á Alþingi. Það virðast vera samtök milli Framsfl. og Sjálfstfl. um að verja úr ríkissjóði á tveim árum um 30 millj. króna í uppbætur. Það kann að eiga nokkurn rétt á sér að greiða niður dýrtíðina með smærri framlögum og um skamman tíma, en í svona blindri fjársóun getum við Alþýðuflokksmenn ekki tekið þátt. Þessum tugum milljóna er beinlínis kastað úr ríkissjóði án þess að nokkrar ráðstafanir séu gerðar til þess, að þær komi að frambúðarnotum. Fjárlögin verða að minnsta kosti um 95 millj. króna, líklega bæði tekju- og gjaldamegin, án þess að þessari geysilegu upphæð sé varið til annars en daglegra framkvæmda og nokkurrar vegagerðar, en ekkert hugsað um mögru árin, sem fram undan eru fyrir atvinnuvegina. Slíkt teljum við Alþýðuflokksmenn hið ótrúlegasta ábyrgðarleysi. Sumum bændum er líka farið að ofbjóða þetta, og einn ágætur bóndi á Vesturlandi, Sturlaugur Einarsson í Múla, hefur nýlega birt till. um það í blaðinu Skutull á Ísafirði, að bændur legðu uppbæturnar fram sem hlutafé í áburðarverksmiðju, til þess að búa í haginn fyrir framtíðina.
Samtímis því, að ríkissjóður er rúinn af fé í uppbætur á landbúnaðarvörur, fækkar skipum okkar Íslendinga. Hefur smálestatalan minnkað um 2599 frá árslokum 1939 til ársloka 1942. Jafnframt hafa skipin og vélarnar hrörnað og ekki verið séð fyrir nauðsynlegri endurnýjun. Hversu lengi á þetta að ganga svona? Sjávarútvegurinn er þó vissulega hyrningarsteinninn undir öðrum atvinnuvegum vorum, þar á meðal landbúnaðinum. Þegar hyrningarsteinninn er hruninn, hvað verður þá um bygginguna? Einstökum mönnum er um megn í — þessari dýrtíð að auka og efla skipastólinn eins og með þarf. Þetta á öllum að vera ljóst. Atvinnulíf landsmanna er í stórkostlegri hættu, — og er þá ekki nær að verja nokkrum millj. króna úr ríkissjóði til þess að tryggja atvinnulífið heldur en að verja því eins og ráð er fyrir gert? Enda er hlutur landbúnaðarins eftir sem áður langtum ríflegri, þótt þetta fé væri sett í sjávarútveginn.
Einhverjir kunna að segja, að tilgangslaust sé að áætla þessa upphæð til lána og styrkja í nýbyggingar fiskiskipa, vegna þess að skip eða efni í skip sé ófáanlegt. En þetta er ekki rétt. Alltaf fæst eitthvað af efni og vélum, og auk þess eru nú fyrir hendi möguleikar til skipabygginga í Svíþjóð. — Fyrir tveim árum spurðumst við Alþýðuflokksmenn fyrir um þetta fyrir milligöngu sænska sendiráðsins hér, en fengum neitandi svar. Þessi fyrirspurn var endurtekin fyrir nokkrum vikum síðan. Og nú var svarið játandi. Sænska sendiráðið hefur bent á skipasmíðastöð, sem mundi vilja byggja eða hafa milligöngu um byggingu á 45 skipum. Auk þess hef ég í höndum upplýsingar frá öðrum um skipabyggingu, m. a. frá sendiráði Íslands í Stokkhólmi.
En þeim upplýsingum hef ég skýrt frá á fundi í sjávarútvegsnefnd að viðstöddum fulltrúa Sósfl., enda hefur flokkur þessa þingmanns síðan lagt fram till. til þingsályktunar um að fela ríkisstj. að leitast fyrir um skipabyggingar í Svíþjóð.
Eftir þeim upplýsingum, er fyrir liggja, er byggingarkostnaður í Svíþjóð 3600–4000 íslenzkar krónur á smálest í timburskipum með mótorvél. Er það miklum mun lægra en hér á landi. Ætti þá að vera unnt, ef áhugi er meðal útvegsmanna, að styrkja og lána aukalán til 120–150 góðra vélskipa af ýmsum stærðum — utan lands og innan með þessari upphæð. Er þá vel séð fyrir endurnýjun vélskipanna. En þá er eftir endurnýjun togaranna, og er það engu minna um vert. Þeir eru flestir ævagamlir. Eigendur þeirra eiga tiltölulega hærri nýbyggingarsjóði en eigendur vélbátanna. Þrátt fyrir það er nauðsynlegt, að ríkið veiti stuðning sinn til endurbyggingar.
Í framkvæmdasjóði ríkisins eru nú um 8 millj. króna, og í hann kemur ekkert af tekjuafgangi áranna 1942–1943. Hann fer allur í uppbætur og hrekkur varla til. Tillögur meiri hl. fjvn. eru, að 5 millj. króna sé varið úr sjóði þessum til skipabygginga. Þetta er allt of lítið. Sjóðinn ætti að taka allan og verja eingöngu til endurnýjunar togurum, og enn fremur að samþykkja till. Alþfl. Væri þá nokkuð réttur hlutur sjávarútvegsins og lagður grundvöllur að atvinnulífi landsmanna að styrjöldinni lokinni. Suma kann að svima, þegar þessar upphæðir eru nefndar, en þær eru þó ekki meira en fimmti hluti ríkisteknanna, eins og þær eru nú á ári hverju, og 12 millj. kr. lægri en tveggja ára uppbætur á landbúnaðarafurðir, en með því að verja þessari upphæð eins og Alþfl. leggur til yrði tryggð atvinna fyrir þúsundir manna á næstu árum.
Enginn veit, hvort þessar sjálfsögðu till. fá nokkurn byr hér á Alþingi. Sósfl. greiðir sennilega atkv. með þeim, og þá reynir á Sjálfstfl. Þessi flokkur hefur jafnan talið sig fulltrúa atvinnuveganna, einkum sjávarútvegsins. Nú verður það undir hans afstöðu komið, hvað gert verður í málinu. Verður Sjálfstfl. með því að gera þessa nauðsynlegu ráðstöfun eða á móti henni? Ræður bændaíhaldið öllu í flokknum? Á því veltur viðreisn fiskiskipastólsins. Verkalýðsflokkarnir ráða engu um það, af því að vinstri stjórn er ekki við völd.
Ef samningar um vinstri stjórn hefðu tekizt, væru verkalýðsflokkarnir í meiri hluta í þeirri stjórn og gætu ráðið meiru en Framsfl., gagnstætt því, sem áður var í stjórnarsamvinnu, á meðan Alþfl. var með 10 fulltrúa á Alþingi. Það hefði þess vegna mátt ganga út frá því sem vísu, að miklu meira hefði nú verið hægt að gera til hagsbóta fyrir alþýðuna í landinu en þá, þar eð bæði hafa breytzt möguleikar ríkissjóðs til þess að leggja grundvöll að heilbrigðu framtíðarþjóðskipulagi og eins styrkleikahlutföll á milli flokkanna. En þetta átti ekki svo að fara. Það er öllum kunnugt, að forsprakkar Kommfl. ætluðu sér aldrei að búa til neina vinstri stjórn. Þeir voru jafnákveðnir í því eins og hv. þm. S.Þ. (JJ), sem annars er ekki neinn vinur þeirra eða þeir vinir hans, að hér yrði engin vinstri stjórn búin til upp úr síðustu kosningum, — eins og þó var margbúið að lofa kjósendum. Þeir vildu aldrei taka á sig neina ábyrgð á stjórnarstörfum, vegna þess að þeir óttuðust, að við það mundu þeir missa eitthvað af kjósendum. Þeim var kjósendafylgið kærara en málefnin, sem þeir höfðu lofað að berjast fyrir.
Árangurinn er nú að koma í ljós. Tækifærið, sem virtist vera til þess að mynda vinstri stjórn með ákveðinni stjórnarstefnu upp úr síðustu kosningum, er nú algerlega glatað. Fulltrúar bænda í Framsfl. á Alþingi hafa tekið höndum saman við Sjálfstfl. um það að sjá hagsmunum bænda borgið á þann hátt, að allt, sem ríkissjóður getur við sig losað af peningum, er greitt í uppbætur á afurðir bænda. Þetta blæðir kaupstaðabúum mjög í augum. En þeir fá ekkert að gert. Uppbæturnar eru greiddar úr ríkissjóði án þess að nokkur trygging sé fyrir, að þær komi sveitunum að gagni í framtíðinni. Það er ekkert um það hirt að verja þeim þannig, að með þeim verði lagður grundvöllur undir heilbrigðan framtíðarrekstur landbúnaðarins. Og hjá ríkissjóði er engin skýrsla til um það, hvernig þessar upphæðir skiptast niður á bú manna. Allur fjöldi bænda mun fá lítið af þeim, en hins vegar eru aðrir, sem fá stórar upphæðir í sinn hlut. Kaupstaðabúar horfa á þetta fullir tortryggni og úlfúðar. Og nú er svo komið, að í staðinn fyrir, að bændur og verkamenn vinni saman og noti hina miklu möguleika, sem þeim virtust vera gefnir til þess að leggja grundvöll að heilbrigðum atvinnurekstri til sjávar og sveita og að réttlátu framtíðarþjóðskipulagi á Íslandi, þá eiga fulltrúar þeirra í hinum hörðustu deilum, — en á meðan rekur þjóðarskútuna áfram stjórnlitið og stefnulaust. — Þetta ósamkomulag er orðið svo áberandi, að enginn dirfist lengur að nefna það, að bændur og verkamenn eigi að vinna saman.
Og á meðan bændur og verkamenn eru að deila um kjötuppbætur og kaupgjald, halda stríðsgróðamennirnir sínu. Verzlunin er látin svo að segja afskiptalaus. Verðlagseftirlitið er enn nauðaómerkilegt. Dýrtíðin vex í landinu og sligar atvinnuvegina strax og stríðinu er lokið, ef ekki fyrri. Vofa atvinnuleysisins stendur nú þegar við dyr verkamanna albúinn til þess að ráðast inn á heimili þeirra. Í stað þess að semja við verkamenn um að nota hina miklu möguleika hafa fulltrúar bænda í Framsfl. tekið það ráð að láta stríðsgróðamenn og kaupmenn hafa sitt í friði, til þess að fá fé úr ríkissjóði til bænda. Opinberlega eru engin samtök um þetta, en niðurstaðan er þessi. Og þetta þokkalega samkomulag hefur komið í stað þeirrar samvinnu, sem áður var milli bænda og verkamanna, á meðan Alþfl. átti 10 fulltrúa á Alþingi. Bændur fá stórar fjárhæðir greiddar úr ríkissjóði, eins og ég hef lýst, án þess að trygging sé fyrir því, að þær komi til frambúðarnota. Verkamennirnir fá ekki neitt, og stríðsgróðamennirnir halda stríðsgróða sínum.
Þetta er, því miður, árangurinn af því, að kjósendur hafa sent 7 Alþýðuflokksmenn og 10 kommúnista inn á þing, í staðinn fyrir að senda þangað 17 Alþýðuflokksmenn.
Þm. Str., Hermann Jónasson, sem talaði hér á undan mér, lýsti dýrtíðinni með mjög svörtum litum. Hann talaði einnig um tóman ríkissjóð. Ég er honum sammála um, að í hvoru tveggja þessu ríkir hið mesta hörmungarástand. En ég get ekki komizt hjá að benda honum á, að það var hann sjálfur, sem dró dýrtíðarlokurnar frá hurðum og hleypti dýrtíðarflóðinu yfir landið, á meðan hann var forsætisráðherra. Ég get heldur ekki komizt hjá að benda honum á, að það er hann sjálfur, sem stendur fremstur í flokki um að tæma ríkissjóðinn í uppbætur svo tugum milljóna skiptir. Ásakanir hans hitta því hann fyrstan allra manna. Og þó að mér sé ekki hlátur í hug, verð ég að telja það næsta skoplegt að heyra þennan hv. þingmann vitna um syndir sínar frammi fyrir alþjóð í ríkisútvarpinu úr sölum Alþingis.
Kommúnistum hefur tekizt með blekkingum að læða þeirri villu inn hjá kjósendum, að þeir væru róttækasti flokkurinn í landinu. Fjöldi kjósenda hefur alveg misskilið orðið róttækni. Kommúnistaflokknum er, eins og allir vita, stjórnað af hinni mestu þröngsýni, og honum eru sendar „línur“ til að starfa eftir annars staðar að. En hvorki getur það að taka við fyrirskipunum: erlendis að né þröngsýni þeirra, sem stjórna Kommfl., samrýmzt sannri róttækni. Róttækur flokkur hlýtur að taka á hverju máli þannig að hafa leyfi til að velja og hafna, en það getur enginn flokkur, sem fer eftir erlendum fyrirskipunum. Róttækur flokkur tekur með víðsýni, hlýju og skilningi á hverri nýrri hugsjón. En ofstækisflokkarnir eru fyrirfram ákveðnir á móti því, sem ekki samræmist þeirra eigin ofstæki. Í stað þess að leita samvinnu við Alþfl. um að framkvæma heildaráætlun til þess að leggja grundvöll að réttlátu framtíðarskipulagi á lýðræðisgrundvelli, hefur Kommfl., sem kallar sig sósíalistaflokk, tekið það ráð að berjast af hatri og ofstæki á móti Alþfl. alveg sérstaklega og þá hvorki sparað ill orð né vísvitandi ósannindi.
Gerðardómslögin voru óvinsælustu lögin, sem sett hafa verið hér á landi. Ráðherra Alþfl., Stefán Jóh. Stefánsson, rauf samstarfið í þjóðstjórninni vegna þeirra. Alþfl. barðist af öllum kröftum gegn þessari löggjöf, en þrátt fyrir það, þó að þetta sé öllum vitað, hefur blað Sósfl. gengið svo langt í hatri sínu á Alþfl., að það hefur hvað eftir annað sagt, að Alþfl. hafi staðið að gerðardómslögunum. Orðrétt er þessi ósvífna lygasaga sögð í Þjóðviljanum 30. okt. 1943 og hljóðar þannig, með leyfi forseta:
„Ýmsar innri aðstæður gerðu samvinnu þjóðstjórnarflokkanna um kúgunarlögin erfiða og snemma vetrar 1942 mun ótti við kjósendur, óttinn við vaxandi fylgi „kommúnista“ og sundrung innan allra þjóðstjórnarflokkanna hafa sannfært þá um að gerðardómslögin voru óframkvæmanleg.“
Taki menn eftir: „Snemma vetrar 1942 voru þjóðstjórnarflokkarnir sannfæðir um, að gerðardómslögin voru óframkvæmanleg.“ En gerðardómslögin voru sett hinn 8. jan. 1942 með bráðabirgðalögum, eftir að fram hafði komið krafa um lítils háttar launahækkun frá nokkrum iðnfélögum, og sagði ráðherra Alþfl. tafarlaust af sér, þegar sýnt var, að hann gat ekki hindrað þessa ranglátu löggjöf.
Sannleikanum er þannig gersamlega snúið við í Þjóðviljanum. Og mér er spurn, — fyrir hvaða fólk er skrifað svona? Og vissulega skjátlast ritstjórum Þjóðviljans, ef þeir halda, að allir lesendurnir taki slíka blaðamennsku fyrir góða og gilda vöru.
Þá er í Þjóðviljanum þ. 31. okt. 1943 gerð tilraun til að blanda Alþfl. inn í hið svo nefnda eiðrofsmál þeirra Ólafs Thors og Hermanns Jónassonar. Segir þar svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Það fer ekki hjá því, að margir stanzi við og hugsi um hinn merkilega „heitrofsþátt“ úr sögu þjóðstjórnarflokkanna. Sú keðja fullkominna svika og óheilinda, sem leiðtogar þriggja stjórn málaflokka hafa hnýtt, er þess eðlis, að hún knýr til umhugsunar.“
Hvaða skynsamleg ástæða er til þess að blanda Alþfl. í þetta mál?
Gerðardómslögin voru sett hinn 8. jan. 1942. Þann sama dag rauf ráðherra Alþfl. þjóðstjórnina og sagði af sér og fékk formlega lausn frá embætti hinn 17. jan., en einmitt þann dag segja þeir Hermann og Eysteinn, að heitið hafi verið gefið. Heitorðin voru gefin vegna þess, að Alþfl. var farinn úr þjóðstjórninni, en ekki til þess að hann færi þaðan. Þetta er ritstjórum Þjóðviljans eins vel ljóst og öllum öðrum, en samt leyfa þeir sér að bera hið gagnstæða fram fyrir lesendur sína.
Hvað finnst mönnum um svona bardagaaðferð? Ber hún þess vott, að hér sé róttækur flokkur með fangið fullt af fögrum hugsjónum á ferðinni? Og eru ekki næg ágreiningsefni milli verkalýðsflokkanna, þó ekki sé verið að skrökva þeim upp frá rótum?
Meðan hagsmunir alþýðunnar í landinu eru að nokkru leyti háðir baráttuaðferðum Kommfl., hljóta hinir mörgu kjósendur hans, sem standa nærri Alþfl. í skoðunum, að óska þess, að svona baráttuaðferðir séu lagðar niður.
Ofstækisfullir kommúnistaleiðtogar bera hatur í brjósti til lýðræðissinnaðra jafnaðarmanna, og eins og Þjóðviljinn er ritaður, ber hatrið oftast hærri hlut, en hagsmunir verkalýðsins eru settir skör neðar. Þessi tvö dæmi, er ég nefndi, eru tekin af handahófi af mörgum slíkum. Sósfl. er enn þá stjórnað af kommúnistum, og lýðræðisjafnaðarmenn komast ekki upp með moðreyk í þeim herbúðum.
Þó er enn verra, hve hinna erlendu áhrifa gætir mikið í afstöðu flokks þessa. Hann er ekki sjálfráður gerða sinna og skoðana. Meðan Hitler og Stalin voru vinir, lét Þjóðviljinn svívirðingarnar dynja á bandamönnum, einkum Bretum, og það svo, að sjálfur dr. Göbbels hefði ekki gert það betur.
Ég nefni eitt dæmi, einnig af handahófi og eitt af ótal mörgum. Hinn 13. marz 1941 var grein í Þjóðviljanum, sem hét „Hverjir kúga þjóð vora?“ og segir þar:
„Land vort er hertekið. Það, sem Norðmenn og Danir aldrei gerðu í 600 ára kúgunarsögu þessa lands, það hafa Bretar drýgt . . .“. „Brezka heimsveldið byggir svo flugvelli svo að segja í miðri Reykjavík, skeytir alls ekkert um öryggi landsmanna, en leiðir yfir þá meiri tortímingarhættu en eldgosin og hafísarnir áður hafa gert.“
Þetta var nú sameiningarbarátta allra frjálsra þjóða gegn nazismanum, eins og Kommfl. skildi hana á þeim tíma. Sá, sem blaðar í gegnum Þjóðviljann svo sem hálfan mánuð fram að þeim tíma, þegar Þjóðverjar réðust á Rússa, rekur sig á, ekki eitt, heldur ótal dæmi um beran fjandskap við Bandamenn.
Kommúnistaflokkurinn heitir ekki kommúnistaflokkur lengur, heldur Sósíalistaflokkur, en svo undarlega vill til, að Kommfl. í Noregi hafði alveg sömu línuna og okkar vinir hérna, þegar nazistar réðust inn í Noreg.
Í bæklingi einum, sem Konrad Nordahl, formaður Alþýðusambandsins norska, hafði meðferðis og gaf mér, þegar hann var á ferð hér nýlega, og heitir „Nazi í Norge“, er þessu lýst mjög átakanlega.
Þjóðverjarnir þrengdu æ meira að verkalýðshreyfingunni og í sama mund réðust kommúnistar, svikarar og nokkrir barnalegir verkalýðsleiðtogar að baki hennar. — Kommúnistarnir höfðu ætíð — síðan ríkisstjórnin og konungurinn byrjuðu að berjast gegn Þjóðverjum — tekið upp andstöðu gegn henni. Þeir voru „hlutlausir“ — eins og utanríkismálastefna Rússa var á þeim sama tíma. Nokkru síðar beittu þeir öllu afli til þess að fá kónginn og ríkisstjórnina setta frá völdum. Arvid Hansen ritaði stórar greinar undir fyrirsögninni: „Noregur þarf engan konung.“ En nýja stjórn þurfti Noregur, og það átti að vera „stjórn fólksins“, valin úr hópi hinna vinnandi stétta, eins og svo fagurlega var að orði komizt. Línan var hin sama og sú, sem valin var í Stóra-Bretlandi 1940, þegar tilraun var gerð til að drepa niður hernaðarframleiðslu landsins. Einnig þar átti að mynda „stjórn fólksins“. Höfuðfjandinn var ekki Hitler, heldur brezka yfirstéttin og brezka heimsveldisstefnan.
Í samræmi við þetta heimtuðu kommúnistar, að kóngurinn og ríkisstjórnin segði af sér og tafarlaust yrði saminn friður við nazista. Þeir sögðu, að Þýzkaland hefði unnið stríðið, það væri glæpur af Bretum að halda stríðinu áfram og Alþýðuflokksstjórnin norska hefði svikið þjóðina. Verkalýðsfélögin ættu að hætta að skipta sér af stjórnmálum og slíta öllu sambandi við Alþýðuflokkinn.
Norskir kommúnistar tóku afstöðu með Quisling, móti Nygaardsvold, eins og kommúnistarnir okkar hérna tóku afstöðu gegn Bandamönnum í byrjun stríðsins, í baráttu þeirra gegn nazismanum.
Heimild fyrir þessum ummælum er ópólitískt rit, er ég áður nefndi, gefið út af Arbeidernes fagliga Landsorganisation og Norsk Sjömannsforbund.
Svo breyttist þetta allt á betra veg á Íslandi, þar sem Sósíalistaflokkurinn er starfandi, í Noregi, þar sem Kommúnistaflokkurinn siglir ekki undir fölsku flaggi, og hjá öllum öðrum kommúnistaflokkum, sem fá línuna frá Moskva, breyttist þetta sama daginn. — Og í stað þess, að „borgaraflokkarnir“ voru áður „svikarar“ og „sósíalfasistar“, urðu þeir skyndilega ágætir bandamenn í baráttunni gegn nazismanum. Hvað hafði skeð? Vináttubönd Hitlers og Stalins höfðu brostið.
Ég hlusta með aðdáun á fréttirnar um hina hetjulegu vörn Rússa, þjóðin hefur sameinazt gegn innrás fjandmannanna og berst nú af öllum lífs- og sálarkröftum fyrir frelsi sínu. Hið sama gera allar undirokaðar þjóðir, sem unna frelsinu. Vonirnar til að vinna frelsið aftur hafa snúizt upp í vissu, og þó að barátta Rússa valdi ef til vill úrslitum, má segja hið sama um baráttu Breta og ýmissa annarra, sem lengi börðust, að því er virtist í fullkomnu vonleysi. En þótt ég beri fulla virðingu fyrir ágætri frelsisbaráttu, tel ég ekki, að nein þessara þjóða eigi að hafa þau áhrif að skipa fyrir um skoðanir manna eða flokka hér á landi. Lýðfrelsisbarátta er barátta fyrir skoðanafrelsi og samrýmist engri einræðisstefnu. Og þetta tel ég, að allir stjórnmálaflokkar þurfi að skilja.
Því miður skortir enn mjög á um þetta. Okkar kommúnistaflokkur tekur enn línurnar frá Moskva alveg bókstaflega. Hann hefur fengið skipun um að vinna með borgaraflokkunum gegn stríði og fasisma, og nú nuddar hann sér við hvert tækifæri upp við Sjálfstæðisflokkinn.
Í okkar gömlu sósíalistísku kenningum stóð eitthvað um hagsmunabaráttu stéttanna. Þar var gert ráð fyrir, að hagsmunir heildsala og stríðsgróðamanna gætu ekki samrýmzt hagsmunum verkalýðsins, og dæmin, sem ég nefndi áðan úr okkar daglegu sögu, virðast sanna þetta. Samt sem áður er nú meiri samvinna milli kommúnista okkar og Sjálfstfl. heldur en nokkurra annarra flokka á Alþingi. Það skyldi þó ekki vera ætlunin að leggja alla stéttarhagsmuni á hilluna í því skyni að „fullkomna bandalagið gegn stríði og fasisma“ við borgarastéttina einnig hér á landi? Borgarstjórinn hérna í Reykjavík mundi að minnsta kosti taka þessu fegins hendi. Hatrið, sem áður einkenndi samræður þessara flokka, er horfið, en Alþfl. fær enn þá sinn skerf af því frá kommúnistum, sem stjórna blaði Sósfl.
Ég er ekki í neinum vafa um það, að ýmsir kjósendur beggja flokkanna, Alþfl. og Sósfl., óska mjög eindregið eftir samstarfi á milli þessara flokka. Samstarf kemur fyrir milli þeirra hér á Alþingi í einstökum málum. En á meðan Sósfl. er stjórnað, eins og nú er gert, af tómu hatri í garð Alþfl., á meðan stjórnendur hans taka við fyrirskipunum frá útlöndum, getur ekki orðið samstarf á milli þessara flokka um neina heildarstefnu. Og á meðan svo er, getur ekki heldur verið um það að ræða að hafa áhrif á Framsfl. til þess að vinna með verkamönnum að hagsmunamálum þeirra.
Framsfl. fær sitt fram, eins og sakir standa, í samvinnu við Sjálfstfl., og stríðsgróðamenn og bændur skipta nú á milli sín því, sem verkamenn og bændur skiptu sín á milli, meðan samvinna var á milli Alþfl. og Framsfl.
17 fulltrúar verkamanna á Alþingi nú. 10 Alþýðuflokksmenn á árunum 1934–1937. Nú lítill árangur, áður mikill árangur, miðað við allar aðstæður.
Þetta er umhugsunarefni.